Ο Κώστας Καράτζης είναι ένας αγρότης από το Μελιδοχώρι του Ηρακλείου , ο οποίος καλλιεργεί 10.000 δέντρα με χαρουπιές στο ορεινό Μονοφάτσι.
Όταν πριν από σχεδόν τρεις δεκαετίες ο Κώστας Καράτζης στάθηκε μπροστά σε ένα Κυπριακό περίπτερο στην Διεθνή Έκθεση της Θεσσαλονίκης εκστασιασμένος από το πόσα προϊόντα μπορεί να παράγει μια χαρουπιά, του μυαλό άρχιζε να τριβελίζει ένα όνειρο.
Σήμερα όταν τριγυρίζει ανάμεσα στα 500 στρέμματα χαρουπιές που έχει φυτέψει στο ορεινό Μονοφάτσι με σημείο αναφοράς το χωριό του το Μελιδοχώρι, βλέποντας το όνειρο του να θεριεύει χρόνο με το χρόνο πείθεται πως καλά έκανε που έπραξε όπως ο ίδιος πίστευε, όταν οι άλλοι όχι μόνον δεν τον πίστευαν αλλά ίσως και κάποιοι να τον ειρωνεύονταν.
Όπως ο ίδιος ο Κώστας Καράτζης μιλώντας στην «Π»: «νοιώθω δικαιωμένος για την επιλογή μου παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν πιστεύοντας πλέον και μέσα από την προσωπική εμπειρία ότι το χαρούπι δεν είναι αυτό που λέμε superfood, είναι φάρμακο. Το δοκίμασα στον εαυτό μου πίνοντας χαρουπόμελο νηστικός κάθε πρωί και μετά ένα ποτήρι νερό. Η υγεία μου βελτιώθηκε, νοιώθω άλλος άνθρωπος».
Πως όμως ξεκίνησε ο Κώστας Καράτζης να γεμίζει χαρουπιές το Μονοφάτσι; Όλα ξεκίνησαν λοιπόν με την ένταξη του σε πρόγραµµα Αναδασώσεων Γεωργικών Γαιών, που αποτέλεσε µία καλή ευκαιρία όπως λέει για τα ξηροθερικά κλίµατα και για την αναβίωση των βοσκοτόπων του νοµού Ηρακλείου, προκειµένου να γίνει αναβάθµιση του ευρύτερου οικοσυστήµατος. Επέλεξε να φυτέψει χαρουπιές.
Έχει εγκαταστήσει µία ποικιλία κυπριακής προέλευσης που ευδοκιµεί τα τελευταία 70 χρόνια στον νοµό Ηρακλείου. Πολλαπλασιαστικό υλικό για την ποικιλία αυτή είχε φέρει στην Κρήτη την δεκαετία 50-60 η Διεύθυνση Γεωργίας από τα κατεχόμενα, πλέον εδάφη της Κερύνειας.
Ποικιλία από την Κύπρο
Στο πλαίσιο ιχνηλάτισης της ποικιλίας του φυόµενου χαρουπιού της Κρήτης, έστειλε πολλαπλασιαστικό υλικό και καρπό στο Πανεπιστήµιο της Κύπρου όπου έγινε ταυτοποίηση DNA και διαπιστώθηκε ότι η ποικιλία είναι αυτή της Τηλλυρίας και ενδείκνυται ανθρώπινη κατανάλωση.
Όλοι γνωρίζουμε ότι στην Κρήτη οι χαρουπιές αποτέλεσαν κύρια πηγής τροφής σε δύσκολες εποχές οπως ήταν η κατοχή και μάλιστα χωρίς τις κατάλληλες προς βρώση ποικιλίες. Όπως επεσήμανε μιλώντας στην “Π” ο κ. Καράτζης :«Το λάθος που έγινε στην Κρήτη πριν από πολλές δεκαετίες, όπου ανθούσε η εµπορία του χαρουπιού, ήταν ότι στηρίχθηκε στην εξαγωγή του σπόρου και µόνο, ενώ η ψίχα πωλούνταν µισοτιµής µόνο για ζωοτροφή.
Οι κτηνοτρόφοι δεν είχαν τη γνώση να την εκτιµούν και ως ζωοτροφή, µε αποτέλεσµα την υποβάθµιση του προϊόντος, παρά το ότι εµπεριέχει ένα σύµπλεγµα ευεργετικών βιταµινών και θρεπτικών ουσιών για τον άνθρωπο».
Ξεκινώντας την καλλιέργεια των χαρουπών ο κ. Καράτζης διαπίστωσε την διαφορά που έχει “Αυτό που διαπίστωσα στην αρχή ήταν ότι οι άγριες ποικιλίες που ευδοκιµούν στην Κρήτη έχουν στιφή γεύση και είναι δύσοσµες. Ωστόσο έτυχε να έχω 15 δέντρα που προέρχονταν από ένα εµβολιαστή της περιοχής.
Κάπως έτσι άρχισα να πειραµατίζοµαι. Όταν δοκίµασα την ποικιλία της Τηλλυρίας, είδα σηµαντικές διαφορές. Το χαρουπόµελο ήταν ιδιαίτερα εύγεστο και γλυκό. Σταδιακά αντικατέστησα πολλά από τα υφιστάµενα άγρια δέντρα µε δέντρα αυτής της ποικιλίας”.
Από όλο τον κόσμο φθάνουν στα Αστερούσια
Η εκμετάλλευση του Κώστα Καράτζη στο ορεινό Μονοφάτσι δεν προκαλεί εντυπώσεις μόνο στου συγχωριανούς του και στα γυροχώρια Αποτελεί ένα ιδιόμορφο πόλο έλξης για μελετητές και φοιτητές από Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού που θέλουν να δουν από κοντά και να μελετήσουν την καλλιέργεια των χιλιάδων χαρουπιών που κατάφερε να αλλάξει το μικροκλίμα της περιοχής.
Έτσι ανηφορίζουν απολαμβάνοντας όχι μόνο τις χαρουπιές αλλά και εκπληκτικό ανάγλυφο της περιοχής ζητώντας να μάθουν όσα μπορούν περισσότερο. Ο φιλόξενος κ.Καράτζης που έχει πάντα ανοιχτή την πόρτα του θα πει: “Αγαπώ τον τόπο μου και αυτό που δημιούργησα με τα χέρια μου και χαίρομαι που υπάρχουν κι άλλη άνθρωποι που ενδιαφέρονται γι αυτό.
Θέλουν να μάθουν και εγώ θέλω να μοιραστώ αυτό που γνωρίζω γι αυτό το δέντρο που μπορεί με την κατάλληλη εκμετάλλευση να γίνει το χρυσάφι του τόπου μας”.
Οι παρέες γράφουν ιστορίες… με το χαρουπόμελο!
Αν νομίζετε πως ο Κώστας Καράτζης περιορίζεται στην παραγωγή των χαρουπιών κάνετε λάθος. Ο καλλιεργητής στο κτήμα στο βουνο του Κασταριώτη στην περιοχή του Πλατανιά, παράγει με όρους οικοτεχνίας εξαιρετικό χαρουπόμελο και λιγότερο χαρουπάλευρο. Μόνο που δεν το κάνει μόνος του αφού καλεί φίλους και γνωστούς και κάνει μια γιορτή.
Και είναι πολλοί αυτοί που φθάνουν στο ορεινό Μονοφάτσι για το χαρουπόμελο του Κώστα Καράτζη αλλά και για τους εκλεκτούς μεζέδες που συνοδεύουν την διαδικασία. Προς το παρόν το καζάνι στήνεται και το χαρουπόμελο παράγεται αλλά και το χαρουπάλευρο με άλλη διαδικασία.
Για να βγουν όμως όλα αυτά με κανονικό τρόπο στο εμπόριο υπολείπονται πιστοποιητικά. Όπως υπολείπονται αρκετές ενέργειες ακόμα για να γίνει η εκμετάλλευση του όπως την ονειρεύεται.
Τι όμως είναι αυτό που ονειρεύεται; Μια φάρμα που θα μπορεί να προσφέρει στους επισκέπτες της διαμονή, εστίαση, αλλά και εμπειρίες στηριγμένες στην καλλιέργεια της χαρουπιάς και στα παράγωγα της.
Φυσικά αυτό χρειάζεται υποδομές και σίγουρα συνεργασίες και με άλλους ίσως χαρουποπαραγωγούς που θα μπορούν να στηρίξουν την προσπάθεια αφού τα πρωτόκολλα σε μια τέτοια περίπτωση είναι πολύ αυστηρά.
Γιατί το χαρούπι ωφελεί την ανθρώπινη υγεία
Η κατανάλωση χαρουπιού και των παραγώγων του, όπως το χαρουπόμελο, έχει σημαντικά οφέλη για την ανθρώπινη υγεία λόγω της υψηλής περιεκτικότητας του σε θρεπτικά συστατικά. Τα κυριότερα οφέλη, όπως αυτά έχουν καταγραφεί από την επιστημονική κοινότητα, είναι τα εξής:
Πλούσια πηγή φυτικών ινών: Τα χαρούπια περιέχουν διαλυτές ίνες, οι οποίες βοηθούν στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος, διευκολύνοντας την πέψη και προλαμβάνοντας τη δυσκοιλιότητα.
Χαμηλός γλυκαιμικός δείκτης: Τα παράγωγα του χαρουπιού, όπως το χαρουπόμελο, είναι κατάλληλα για άτομα με διαβήτη, καθώς δεν προκαλούν απότομες αυξήσεις στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Αυτό το καθιστά ασφαλές γλυκαντικό για άτομα που προσπαθούν να ρυθμίσουν τη γλυκόζη.
Αντιοξειδωτική δράση: Το χαρούπι περιέχει πολυφαινόλες και τανίνες, οι οποίες είναι ισχυρά αντιοξειδωτικά. Αυτές οι ουσίες προστατεύουν τον οργανισμό από τις ελεύθερες ρίζες, συμβάλλοντας στη μείωση του κινδύνου για χρόνιες ασθένειες, όπως καρδιοπάθειες και καρκίνος
Υποαλλεργικό και χωρίς γλουτένη: Το χαρούπι είναι φυσικά απαλλαγμένο από γλουτένη και αποτελεί καλή επιλογή για άτομα με δυσανεξία στη γλουτένη ή αλλεργίες σε ξηρούς καρπούς
Πλούσιο σε ασβέστιο και μαγνήσιο: Η κατανάλωση χαρουπιού ενισχύει την υγεία των οστών, καθώς περιέχει υψηλά επίπεδα ασβεστίου και μαγνησίου. Αυτά τα μέταλλα είναι απαραίτητα για την πρόληψη της οστεοπόρωσης και άλλων παθήσεων των οστών
Καλή εναλλακτική σοκολάτας: Το χαρούπι χρησιμοποιείται συχνά ως υποκατάστατο της σοκολάτας, ιδιαίτερα για όσους θέλουν να αποφύγουν την καφεΐνη και τη θεοβρωμίνη, που περιέχονται στη σοκολάτα.
Άλλωστε όπως επισημαίνεται μεταξύ άλλων σε δημοσιευμένη μελέτη του ΕΛΜΕΠΑ για την Διαχρονική Διατροφική αξία του χαρουπιού στην Κρήτη: “Πολυάριθμες μελέτες έχουν καταδείξει τη θρεπτική αξία του χαρουπιού αλλά και τις δυνατότητες χρήσης του σε ολοένα και περισσότερες πτυχές της βιομηχανίας φαρμάκων.
Το χαρούπι βρίσκειεφαρμογή στις επιστήμες υγείας διότι έχει αποδεδειγμένη αντικαρκινική, αντιδιαρροϊκή, αντιδιαβητική, αντιγηραντική δράση και λειτουργεί κατά της υπερλιπιδαιμίας.
Οι εφαρμογές του όμως δε σταματούν εκεί καθώς συστατικά του χαρουπιού χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση αποβλήτων αλλά και την παραγωγή αιθανόλης, καθιστώντας το έτσι υλικό κατάλληλο για βιομηχανικές διεργασίες.
Συμπερασματικά, ο καρπός της χαρουπιάς φαίνεται να είναι ιδιαίτερα υποσχόμενος αναφορικά με τις εφαρμογές του στη βιομηχανία των τροφίμων αλλά και της δράσης τους σχετικά με τον ανθρώπινο οργανισμό.
Ειδικότερα, με τη βοήθεια των ερευνητικών δράσεων που αφορούν το χαρούπι φαίνεται πως το διαιτολόγιο που περιλαμβάνει χαρούπι δρα ρυθμιστικά αλλά και προστατευτικά έναντι πολυάριθμων παθήσεων του ανθρώπου (Κουρμούλη και Χαλεπάκη 2020)”.
Xαρουπιά: η λύση στην ερημοποίηση της υπαίθρου και στην κλιματική αλλαγή
Στην Κρήτη η χαρουπιά τα τελευταία χρόνια έχει μπει στο “κάδρο” των ερευνών των επιστημόνων σε δύο επίπεδα. Ως το αντίδοτο και η λύση στην ερημοποίηση της Κρητικής υπαίθρου και ως το δέντρο που έρχεται να επιβιώσει και να δώσει μια άλλη προοπτική καλλιέργειας στην εποχή της κλιματικής αλλαγής.
Ο κ.Καράτζης είχε την ευκαιρία να δοκιμάσει στην πράξη την ανθεκτικότητηα της χαρουπιάς στις ιδιαίτερης συνθήκες ο οποίος τονίζει: “βλέπετε τι γίνεται με τις ελιές στην Κρήτη που αποτελούν βασική καλλιέργεια αλλά αντιμετωπίζουν πλέον προβλήματα λόγω τις λειψυδρίας.
Από την καλλιέργει αμου διαπιστώνω πως και οι χαρουπιές πλήττονται αλλά αντέχουν πολύ περισσότερο.
Τα σημάδια αυτά δικαιώνουν την επιλογή μου να καλλιεργήσω χαρουπιές”. Άλλωστε, όπως αναφέρει ο καλλιεργητής, που πλέον μελετά και διαβάζει ότι αφορά στις χαρουπιές, την ιστορία και την καλλιέργεια τους, υπάρχουν ιστορικές αναφορές για σπουδαιότητα του δέντρου και των παραγώγων του σε περιόδους λιμών και δοκιμασιών καθώς αποθηκεύεται με περισσότερη ευκολία από άλλα τρόφιμα.
Παροτρύνοντας μάλιστα κι άλλους ενδιαφερόμενους στην καλλιέργια χαρουπιού στην Κρήτη ο κ.Καράτζης αναφέρει: “ Είναι το δέντρο το οποίο μπορεί να ανταποκριθεί στις κρίσεις της κλιματικής αλλαγής, και είναι και το πλέον ενδεδειγμένο δέντρο για την προστασία του εδάφους από την διάβρωση.
Ήδη έχει ξεκινήσει ευρωπαϊκό πρόγραμμα με προτάσεις εδώ δικές μας, από έναν καθηγητή από το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, μια πρόταση που καταθέσαμε από κοινού και έχει προχωρήσει και με έχουν επισκεφθεί στο αγρόκτημα μου της χαρουπιάς, 9 πανεπιστήμια.
Την έχουν υιοθετήσει οι ίδιοι, υπό την προϋπόθεση βέβαια το υψόμετρο να είναι ως 500 μέτρα. Είναι λοιπόν το δέντρο το οποίο μπορεί να επιβιώσει.
Διότι εξασφαλίζει μια αυτονομία υγρασίας καθώς αναπτύσσει βαθύ ριζικό σύστημα, σε αντίθεση με την ελιά που δεν αντέχει καθόλου την ξηρασία, το διαπιστώνουμε, το βλέπουμε καθημερινά, ότι πάρα πολύ μεγάλες εκτάσεις ελαιώνων της Κρήτης έχουν μετατραπεί σε παραγωγή μόνο επιδότησης, δεν παράγουν καθόλου εισόδημα, δεν μπορούν να παράγουν καρπό, είναι κατακίτρινες κάθε καλοκαίρι οι εκτάσεις αυτές.
Άρα λοιπόν πρέπει και σε κάποια φάση να δούμε την αντικατάσταση τους με χαρουπιά. Αλλά ιδίως όπου τώρα επιχειρείται να εγκατασταθούν νέες δενδρώδεις καλλιέργειες μέχρι αυτό το υψόμετρο που είπαμε, καλό θα είναι να γίνει επιλογή της χαρουπιάς.
Γιατί είναι δέντρο μεγάλης αντοχής, μικρών απαιτήσεων, έχει απαιτήσεις αλλά πολύ μικρότερες σε σχέση με άλλες εντατικές καλλιέργειες, και με μεγάλη ανθεκτικότητα στις αντιξοότητες των συνθηκών, και δει της κλιματικής αλλαγής».
Βλέποντας αυτήν την ανάγκη αλλά και την προοπτική η Περιφέρεια Κρήτης από τον περασμένο χρόνο υπέγραψε μια σύμβαση με το Πανεπιστρήμιο Κρήτης και του Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστημίου (ΕΛΜΕΠΑ) έχει σαν στόχο να ενισχύσει την αλυσίδα αξίας στον τομέα της Βιώσιμης Αγροδιατροφής και στον τομέα της Υγείας-Ευεξίας.
Κι αυτό θα επιτευχθεί μέσα από την ανάδειξη των ιδιοτήτων της χαρουπιάς διευρύνοντας και εμπλουτίζοντας την έρευνα για το χαρούπι και τα προϊόντα του. Ειδικότερα, θα υλοποιηθούν οι εξής δράσεις:
• Συλλογή επιλεγμένων δειγμάτων φυτικού υλικού χαρουπόδεντρων.
• Πολλαπλασιασμός & εγκατάσταση του επιλεγμένου φυτικού υλικού.
• Γενετικός Χαρακτηρισμός & Φυτοχημική ανάλυση (Τράπεζα γενετικού υλικού).
• Διατροφική αξιοποίηση του χαρουπιού.
Το ερευνητικό έργο θα προχωρήσει με την συνεργασία του Πανεπιστημίου Κρήτης, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Καθηγητή Κρίτωνα Καλαντίδη και του ΕΛ.ΜΕ.ΠΑ, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Αναπληρωτή Καθηγητή Γεώργιο Φραγκιαδάκη.
Η χρηματοδότηση προέρχεται εξ ολοκλήρου από την Περιφέρεια Κρήτης και ο προϋπολογισμός του ανέρχεται στο ποσό των 120.000,00 €.