Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη
” και ιδού ίππος χλωρός, και ο καθήμενος
επάνω αυτού, όνομα αυτώ ο θάνατος,
και ο άδης ηκολούθει μετ΄αυτού”
(Αποκάλ. 6, 8-10)
Αυτή η κατάσταση με τα έκτακτα μέτρα κατά της πανδημίας, που επιβλήθηκε από μόνη της χωρίς αντίσταση, σαν μια ξαφνική αναγκαιότητα, ξεκίνησε στην ουσία, πριν από πολύ καιρό στο παρασκήνιο, όσο αναπτυσσόταν η θεωρία του τέλους της ιστορίας. Μπορεί να φαίνεται σαν μια θεωρία συνωμοσίας, αλλά δεν είναι. Βρίσκεται πέρα από το φαίνεσθαι, προσεγγίζει το είναι.
Στο υποσυνείδητο της ανθρωπότητας του 21ου αιώνα έχει εγχαραχθεί η πείρα πενήντα προηγούμενων αιώνων εξέλιξης του homo sapiens. Από την αρχαιότητα στη Νεοτερικότητα, από τη βία στην ελευθερία, από τη επανάσταση στην τυραννία. Στη διάρκεια αυτών των αιώνων αναπτύχθηκαν και κατέρρευσαν μεγάλοι πολιτισμοί, διατυπώθηκαν και διαψεύτηκαν σπουδαίες ιδεολογίες, δοκιμάστηκαν και απέτυχαν ποικίλα συστήματα. Ανάμεσα τους υπήρχε πάντα μια κοινή γραμμή, ένας διαρκής σκοπός, μια κατευθυνόμενη επιθυμία από τη γνώση στη βούληση και στο συναίσθημα. Η κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση, του κράτους στην κοινωνία, της υλικής πραγματικότητας στην πνευματική θεωρία. Σε αυτή όμως την πορεία εκείνο που συντήρησε την ελπίδα της προόδου ήταν η κοινωνικότητα, η κοινωνικοποίηση του ατόμου, η κοινωνία του ανθρώπου πρός τον συνάνθρωπο. Η κοινωνία οδηγούσε στην αλήθεια, στο αγαθό, στο ωραίο. Ήταν η επαφή, η φιλία, ο έρωτας που συνένωναν, μέσα από τις αντιφατικές ατομικές και συλλογικές σχέσεις, τις θελήσεις προς ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό το μέλλον, με την κατάργηση της κοινωνίας, την απομόνωση, την καραντίνα, έχει πια αποδυναμωθεί. Μήτε το έγκλημα, μήτε ο πόλεμος, μήτε η εκμετάλλευση μπόρεσαν να καταφέρουν μέχρι τώρα, σε τόσο μεγάλη έκταση και σε τόσο λίγο χρόνο, ότι πέτυχε και θα πετύχει αυτή η πανδημία του κορωνοϊού των ημερών μας.
Ένας πρώτος απολογισμός της καταστάσεως που προέκυψε από τις νέες συνθήκες της ζωής μας, δείχνει ευδιάκριτα το σκοτεινό βάθος που μας οδηγεί. Χωρίς τις ψευδαισθήσεις της επανόδου στη λεγόμενη κανονικότητα ή ακόμη και κάποιων ωφελιμιστικών επιχειρημάτων περί στροφής στην τεχνολογία, καθαρού περιβάλλοντος, ενδυνάμωσης του συστήματος κλπ. Είναι σίγουρο ότι η μετακορωναϊκή εποχή δεν θα μοιάζει σε τίποτε με τη γνώριμη προηγούμενη της. Οι πολιτικές σχέσεις θα έχουν μεταβληθεί άρδην, καθώς από το μοντέλο του φιλελεύθερου αναποτελεσματικού περιορισμένου κράτους θα έχομε περάσει πλήρως στην ολιγαρχική διακυβέρνηση μέσω της αδιάφορης δήθεν τεχνικής. Και το πιθανότερο είναι ότι η νέα κατάσταση θα ευνοήσει τη μέγιστη συντηρητικοποίηση της κοινωνίας και την άνοδο ακραίων πολιτικών κομμάτων, καθώς η ασφάλεια θα υπερισχίει της ελευθερίας. Τα ατομικά δικαιώματα, οι εργατικές διεκδικήσεις, η ανθρώπινη αλληλεγγύη θα περιοριστούν όσο η κοινωνικότητα, ο συνδικαλισμός, η πολιτική δράση θα περιορίζονται σε συνθήκες απομόνωσης, ιδιωτείας και καραντίνας. Ο ανταγωνισμός των δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο θα οξυνθεί μέχρι το σημείο εκρήξεως, καθώς ο τρόμος του βιοχημικού πολέμου θα μολύνει τις σχέσεις των κρατών, θα ευνοήσει τις απομονωτικές, διασπαστικές και αντιθετικές ροπές και θα καταστρέψει την εμπιστοσύνη, τη συνεργασία, την ομαλότητα των σχέσεων μεταξύ τους. Αποτελεί ειρωνία της ιστορίας το ότι η παγκοσμιοποίηση που επιτεύχθηκε με τόσους αγώνες της ιθύνουσας τάξης προς όφελος της, καταρρέει σήμερα στα σύνορα των εθνικών κρατών, που καλούνται να απωμισθούν το βάρος της κρίσης, στην απαγόρευση ταξιδιών, μεταφορών και επικοινωνίας, στον περιορισμό ή τη διακοπή λειτουργίας των πολυεθνικών. Το μέλλον θα απαντήσει στα ερώτηματα για την πορεία των σχέσεων των μεγάλων δυνάμεων, την αντιπαράθεση ΗΠΑ και Κίνας, που ήδη κατηγορείται ως υπαίτια της μόλυνσης, για τη διατήρηση της ενότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του δημιουργήματος του γερμανικού γιουρογρούπ, για τη θέση του τρίτου κόσμου στη δίνη των επικείμενων εξελίξεων.
Συνακόλουθα οι κρατικές και οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις θα διαταραχθούν, άγνωστο μέχρι ποιού σημείου, αλλά πάντως με μια μεγάλη ύφεση, όμοια ή και μεγαλύτερη εκείνης που προκλήθηκε από τις προηγούμενες μεγάλες κρίσεις του περασμένου και του σημερινού αιώνα. Καμιά χώρα δεν θα μείνει αλώβητη από τις μεγάλες μεταβολές στις εργασιακές σχέσεις και την ανεργία, την κάμψη της παραγωγής και του εμπορίου, την υποχώρηση του τουρισμού και των επικοινωνιών. Αλλά κυρίως οι κοινωνικές σχέσεις θα υποστούν τη μέγιστη ζημία, αφού οι σχέσεις των ανθρώπων μεταβάλλονται ραγδαία, με την απασχόληση στο σπίτι και την ανάπτυξη της οικογενειακής εντροπίας, την απαγόρευση των συναναστροφών και των γνωστών τρόπων διασκέδασης, την έλλειψη της επαφής με τη φύση και την καταστροφή της παρέας, του φλερτ και της ψυχαγωγίας. Ιδιαίτερα η μεταβολή του ψυχισμού μας από τον περιορισμό μέχρι την απουσία του κοινωνικού, του θρησκευτικού, του καλλιτεχνικού συναισθήματος θα οδηγήσει σε άγνωστες ακόμη καταστάσεις κοινωνικού αυτοματισμού, ψυχολογικού κενού και πνευματικής κατάρρευσης. Η ηθική, το δίκαιο, η αισθητική, θα είναι τα μεγάλα θύματα της νέας τάξης πραγμάτων, που θα μας κληρονομήσει αυτή η πανδημία του κορωνοϊού. Η τραγικότητα του μοναχικού θανάτου, η καραντίνα των ψυχών, η κοινωνική απελπισία αποτελούν ήδη χαρακτηριστικά της πανδημίας.
Πρόκειται επομένως ουσιαστικά για μια πρωτόγνωρη τροπή, μια πρωτοφανή παρενέργεια, μια ίωση της ιστορίας, που είτε θεραπευθεί είτε όχι, προσωρινά ή οριστικά, με τις μεγαλύτερες ή τις μικρότερες απώλειες, θα έχει διαταράξει ολόκληρο τον κόσμο, στον μέγιστο βαθμό ανασφάλειας, ατομικισμού και ταυτόχρονα μαζοποίησης. Η πανδημία αυτή, με τα απομονωτικά μέτρα αντιμετώπισης της, λειτουργεί έτσι πρακτικά προς όφελος των δυνάμεων που απεργάζονται την έλευση μιας νέας τάξης εκφασισμού, άρσης και καταστροφής των βάσεων της κοινωνικής αντίστασης, της ελεύθερης κοινωνίας και του ανθρωπισμού. Αυτή η ευκαιρία που δίδεται στις δυνάμεις της αντίδρασης κατά της ανθρώπινης ελευθερίας, δεν πρέπει να αφεθεί χωρίς απάντηση. Ο ανθρωπισμός μας, η ηθική της ελευθερίας, η αλληλεγγύη μας στη μάχη για τα μεγάλα ιδανικά που διακυβεύονται σήμερα από την ανοχή, τον φόβο, την υποταγή στις νέες συνθήκες, θα πρέπει να αναδειχθούν στην πρώτη γραμμή αυτού του αγώνα. Ήδη από τα μπαλκόνια της καραντίνας των πόλεων ξεχύθηκαν οι φωνές, οι εκκλήσεις τα τραγούδια της αντίστασης. Καλούμεθα να δυναμώσομε τις σκέψεις, τις φωνές, τις ενέργειες μας ενάντια σε αυτή την ίωση της Ιστορίας μέχρι την ίαση της.