H συγκομιδή γίνεται γρήγορα κάτω από τον ανοιξιάτικο ήλιο της Σικελίας και οι εργαζόμενοι στις φυτείες Λεμονιού κοντά στις Συρακούσες δεν μιλάνε πολύ. Θα πρέπει να είναι γρήγοροι και ακριβείς καθώς κόβουν το ένα λεμόνι μετά το άλλο. Η εμπειρία είναι πολύτιμη. Επειδή οι λεμονιές είναι γεμάτες από άνθη, ώριμα, αλλά και άγουρα φρούτα, δεν είναι εύκολο για τους αμύητους να καταλάβουν αμέσως ποιοι από τους καρπούς είναι έτοιμοι για συγκομιδή και ποιοι όχι.
Αλλά με πολλούς από τους εργαζόμενους να προέρχονται από οικογένειες που έχουν εργαστεί στις φυτείες γενιές τώρα, δεν υπάρχει έλλειψη εμπειρίας. Γεμίζουν εκατοντάδες καλάθια σε μία βάρδια, συμπληρώνοντας τα κιβώτια με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Ένα φορτηγό περιμένει να οδηγήσει τα κιβώτια στην αίθουσα συσκευασίας, όπου μέσα σε ένα σύννεφο ευωδιάς λεμονανθού – πλένονται, ταξινομούνται και συσκευάζονται. Μόλις δύο ημέρες αργότερα, θα είναι ήδη στα ράφια των καταστημάτων υγιεινής διατροφής και σούπερ μάρκετ της Γερμανίας αλλά και των υπόλοιπων χωρών της Βόρειας Ευρώπης.
Τα λεμόνια που καλλιεργούνται στο 494 στρεμμάτων αγρόκτημα Καμπίσι-Ιτάλια στη νοτιοανατολική Σικελία είναι βιολογικά. Αλλά θα μπορούσε να τα αγοράσει κανείς με πλήρη βεβαιότητα ως προς την βιολογική τους ταυτότητα; Μέχρι τη στιγμή που θα φθάσουν σε κάποιον χονδρέμπορο στο Αμβούργο, για παράδειγμα, έχουν διανύσει 2.500 χιλιόμετρα (1.550 μίλια) κλεισμένα μέσα σε ένα φορτηγό. Μπορεί να εξακολουθούν να θεωρούνται καταναλώσιμα; Είναι στην πραγματικότητα τα βιολογικά προϊόντα που παράγονται στην Ιταλία ακόμα αξιόπιστα κάτω από τον απόηχο πλειάδων σκάνδαλων δολιότητας σε ό,τι αφορά την πιστοποίηση τους;
Ο Andrea Moschella δείχνει να ενοχλείται και να πικραίνεται από τέτοιες ερωτήσεις. Ανήκει στην τέταρτη γενιά μιας αγροτικής οικογένειάς που ασχολείται με την βιολογική καλλιέργεια, διευθύνοντας πια τη λειτουργία της, αν και με τα μακριά μαλλιά του, την πλούσια γενειάδα και το πουπουλένιο μπουφάν του, δεν μοιάζει ακριβώς με τη στερεοτυπική εικόνα του Σικελού αγρότη. Η εικόνα του θα ήταν πολύ πιο ταιριαστή μέσα σε ένα κλαμπ μιας μεγάλης πόλης από ό,τι σε μια φυτεία λεμονιού. Ο πατέρας του ήταν αγρότης, όπως ήταν ο παππούς και ο προπάππους του, αλλά ο Moschella άφησε τη Σικελία και κινήθηκε βόρεια προς τη Φλωρεντία, όπου σπούδασε γραφιστική, πριν η γενέτειρά του τον τραβήξει πάλι πίσω.
Τώρα, 32 ετών πια, αναφέρει πόσο αμφιλεγόμενη θεωρήθηκε η απόφαση του πατέρα του να στραφεί στη βιολογική γεωργία στη δεκαετία του 1990, σε μια εποχή όπου ο συγκεκριμένος αυτός τρόπος καλλιέργειας θεωρούνταν μάλλον εξωτικός για την Ιταλία, όπως εξακολουθεί κατά κάποιο τρόπο να είναι και σήμερα. Σήμερα η φάρμα φέρει την οργανική σφραγίδα της ΕΕ ενώ εδώ και οκτώ χρόνια χορηγήθηκε μια ακόμη αυστηρότερη πιστοποίηση, αυτή τη γερμανικής βιολογικής γεωργικής ένωσης Naturland. “Αυτό ήταν κάτι πολύ φυσικό για εμάς”, λέει ο Moschella. “Οι απαιτήσεις είναι πολύ αυστηρότερες από εκείνες από την ΕΕ, αλλά εμείς τηρούσαμε και τηρούμε όλες τις προϋποθέσεις ούτως ή άλλως.”
Όμως κάποιοι πελάτες προτιμούν να πληρώσουν για προϊόντα που φέρουν την λιγότερo αυστηρή πιστοποίηση, ιδιαίτερα οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ. Το αποτέλεσμα είναι τα λεμόνια Σικελίας Naturland να καταλήγουν ανώνυμα πάνω στα ράφια εκπτωτικών σούπερ μάρκετ τύπου Aldi.
Τι είναι τελικά σωστό; Αμφιβολίες γύρω απ’ τον κλάδο βιολογικής γεωργίας
Είναι όμως σωστό να αγοράζουμε βιολογικά προϊόντα σε εκπτωτικά σούπερ μάρκετ; Οι χαμηλές τιμές δεν θα οδηγήσουν σε μια καλλιέργεια κάτω από τις ίδιες βιομηχανικές συνθήκες, όπως αυτές των συμβατικά καλλιεργήσιμων φρούτων και λαχανικών;
Για χρόνια τώρα, το ποσό της γεωργικής γης που είναι αφιερωμένο στη βιολογική γεωργία έχει μείνει στάσιμο στη Γερμανία, παρά την αυξανόμενη ζήτηση για βιολογικά φρούτα και λαχανικά. Το αποτέλεσμα είναι η αύξηση των εισαγωγών από γιγαντιαία αγροκτήματα που βρίσκονται στην Ανατολική Ευρώπη και που έχουν στην κατοχή τους έναν τεράστιο όγκο γεωργικών μηχανημάτων, αλλά έναν πολύ μικρό αριθμό εργαζομένων.
Ολοένα και περισσότερο αυξάνεται επίσης η εισαγωγή προϊόντων από χώρες του κόσμου όπου στην ουσία δεν θα μπορούσε να φυτρώσει σχεδόν τίποτα με φυσικό τρόπο: πατάτες από την Αίγυπτο και το Ισραήλ, αγγούρια από την άκρη της ερήμου Σαχάρα και ντομάτες θερμοκηπίου από την άγονη νότια ακτή της Ισπανίας. Μικρά βιολογικά αγροκτήματα που αποφεύγουν την χρήση αγροχημικών ουσιών και αντιμετωπίζουν τους εργαζόμενους και το περιβάλλον έχουν σχεδόν εκλείψει πια.
Ειδικότερα, η χρήση του νερού έχει αυξηθεί δραματικά. Η Naturland προσθέτει πια την υπεύθυνη διαχείριση των πόρων στον κατάλογο των απαιτήσεων πιστοποίησης, μαζί με τις κοινωνικές προδιαγραφές που εξουσιοδοτεί ήδη. Στη σφραγίδα της ΕΕ, αντιθέτως, δεν υπάρχουν πρόσθετες απαιτήσεις. Ο όρος “βιολογικό” μπορεί να σημαίνει μαζική χρήση του νερού και μισθολογικό ντάμπινγκ.
Αλλά η ιδέα της βιολογικής καλλιέργειας είχε από καιρό ενσωματώσει την υπόσχεση για έναν καλύτερο κόσμο. Οι υποστηριχτές αυτής, όμως, παρασύρθηκαν τελικά από την επιτυχία. Οι πωλήσεις των βιολογικών προϊόντων στη Γερμανία έχουν τετραπλασιαστεί από το 2000, και η ζήτηση θα μπορούσε να ικανοποιηθεί μόνο με τη βοήθεια των μεγαλοαγροτών. Το ερώτημα δεν είναι πλέον “βιολογικά ή συμβατικά;”, αλλά “μικρές φάρμες ή βιομηχανικές;” Ένας αγρότης που ανήκει στην ένωση “Δήμητρα” -παραγωγή βιολογικών προϊόντων- πρόσφατα δήλωσε οτι: “Ποτέ δεν θα αγοράζα βιολογικά προϊόντα σε Aldi επειδή τα προϊόντα αυτά παράγονται με τον ίδιο βιομηχανικό τρόπο όπως τα συμβατικά προϊόντα”.
Το γεγονός ότι η καταγγελία του δεν είναι απόλυτα ακριβής μπορεί να το εξακριβώσει κανείς βλέποντας τι συμβαίνει στη Σικελία: τα λεμόνια από το Καμπίσι-Ιτάλια πιθανότατα να φέρει σύντομα την πιστοποίηση ” Δήμητρα”, αλλά θα εξακολουθεί να είναι διαθέσιμη σε Aldi. Νέοι βιοκαλλιεργητές, είτε από την Ιταλία είτε από τη Γερμανία, κρατούν πιο ρεαλιστική στάση από τους προκατόχους τους. Όταν μια αλυσίδα εκπτωτικών σούπερ μάρκετ θέλει να αγοράσει την αυστηρά πιστοποιημένη συγκομιδή τους, γιατί όχι;
Αλλά μπορούν οι καταναλωτές να είναι σίγουροι ότι τα βιολογικά προϊόντα από την Ιταλία καλλιεργούνται με έναν οικολογικό τρόπο; Τον Σεπτέμβριο του 2007, το SPIEGEL έγραψε: “Αν ψάχνετε για προβλήματα σε ό,τι αφορά τα βιολογικά προϊόντα, το πιο εύκολο μέρος για να τα βρείτε είναι η Σικελία”. Ακόμα και σήμερα, η Ιταλία θεωρείται επιρρεπής σε απάτες σήμανσης. Η πιο πρόσφατη περίπτωση ήταν το 2011, όταν ένα διεθνές κύκλωμα παραποίησης στοιχείων ανακαλύφθηκε ότι είχε, κατά τη διάρκεια αρκετών ετών, βάλει ψευδή σήματα πιστοποίησης βιολογικού προϊόντος σε συμβατικά, αξίας 220.000.000 €, και τα πούλησε στην ΕΕ.
Ένας ανώτερος αξιωματούχος από τον γερμανικό τομέα βιολογικής γεωργίας ανεπίσημα δήλωσε : “Έχουμε χάσει την Ιταλία.” Αυτό που σημαίνει αυτή η δήλωση στην ουσία είναι ότι η κρατική εποπτεία που υπάρχει στην Ιταλία είναι αναξιόπιστη.
Η Γερμανία ρίχνει τις τιμές
Ο Roberto Giadone δεν δείχνει να έχει καμία υπομονή απέναντι στις σαρωτικές επικρίσεις της Ιταλίας. Τα σκάνδαλα εξαπάτησης, τονίζει, αφορούν τις συναλλαγές χονδρικής και τους αγοραστές, οι οποίοι δεν είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν δίκαιες τιμές. Ο Giadone εργαζόταν για χρόνια ως λογιστής, μακριά από τη γεωργία. Το 2000, παράτησε το λογιστικό γραφείο και αφιερώθηκε στην καλλιέργεια με καρότα, ντομάτες και πιπεριές δημιουργώντας ένα βιολογικό αγρόκτημα στη νότια Σικελία, το Natura Iblea. Οι επιχείρηση πάει πολύ καλά, με πωλήσεις άνω των 6.000.000 € ενώ προμηθεύει πολλά σούπερ μάρκετ σε όλη την Ευρώπη.
Η Γερμανία, όμως, είναι μια δύσκολη αγορά. “Η Aldi θέλει να πληρώσει τιμές για τα βιολογικά καρότα που μόλις καλύπτουν το κόστος παραγωγής”, λέει. “Και θέλουν να είναι ίσια, σαν βέλος!” Η καλλιέργεια των βιολογικών καρότων είναι ακριβή: χωρίς ζιζανιοκτόνα, όλα θα πρέπει να ξεριζωθούν με το χέρι. Παρά τους χαμηλούς μισθούς της Σικελίας, το κόστος είναι τουλάχιστον 20 τοις εκατό υψηλότερο από αυτό του ψεκασμού. Δεν αποτελεί έκπληξη για εμένα που μερικοί προσπαθούν να βρουν πιο “σύντομες” λύσεις, λέει Giadone.
Και τώρα τι; Μια έρευνα χωρίς απαντήσεις
Η κατάσταση στη Σικελία αποκαλύπτει στο σύνολό του το δίλημμα που αντιμετωπίζει ο τομέας της βιολογικής γεωργίας και των καταναλωτών σε ολόκληρο τον κόσμο. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν μικρές φάρμες που επιχειρούν προς εκμετάλλευση των εργαζομένων, άσχετα αν καλλιεργούν βιολογικά ή συμβατικά προϊόντα, φρούτα η λαχανικά όπως υπάρχουν και τα θερμοκήπια στα οποία οι βιολογικές τομάτες καλλιεργούνται ακριβώς δίπλα σε συμβατικές.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επίσης αγρότες, τόσο νέοι όσο και παλαιότεροι, που επιδιώκουν τις ιδανικές συνθήκες καλλιέργειας βιολογικών προϊόντων. Προσέχουν το προϊόν τους, αντιμετωπίζουν τους εργαζομένους με υπευθυνότητα και πληρούν αυστηρά κριτήρια ποιότητας. Αλλά πουλούν επίσης κάποια από τα αυστηρά πιστοποιημένα φρούτα και λαχανικά τους σε αλυσίδες εκπτωτικών σούπερ μάρκετ και έχουν υποστεί μεγάλο μέρος απώλειας εμπιστοσύνης ως προς τα προϊόντα τους. Τα πακετάρουν (χωρίς οι ίδιοι να είναι ωστόσο σύμφωνοι με αυτό τον τρόπο σε σφραγισμένα πλαστικά κουτιά, σύμφωνα με τους κανονισμούς της ΕΕ -έτσι ώστε αυτά να μην αναμιγνύονται με τα συμβατικά προϊόντα στα καταστήματα.
Η οριοθέτηση ανάμεσα στο καλό και το κακό σε ό,τι αφορά τα βιολογικά προϊόντα έναντι των συμβατικών, ή ανάμεσα στα καταστήματα υγιεινής διατροφής έναντι των εκπτωτικών αλυσίδων είναι δυσδιάκριτη. Δεν είναι ακόμα δυνατό να υποστηρίξει κάποιος με σαφήνεια ότι είναι καλύτερα να αγοράσει μη βιολογικά τοπικά προϊόντα από φρούτα και λαχανικά που μεταφέρονται χιλιάδες χιλιόμετρα από τον τόπο όπου καλλιεργήθηκαν.
Μελέτες σχετικά με τα ίχνη άνθρακα στα τρόφιμα είναι ασαφείς: ένα τσαμπί ντοματίνια που μεταφέρεται 2.000 χιλιόμετρα βόρεια από τη Σικελία σε ένα κατάμεστο φορτηγό μπορεί να είναι υπεύθυνο για λιγότερες εκπομπές άνθρακα από ό,τι ένα συμβατικά καλλιεργημένο λαχανικό που το μεταφέρει κάποιος σε ένα φορτηγό από την ύπαιθρο σε ένα μανάβικο.
Ο Favacchio, αγρότης κι ο ίδιος, πιστεύει οτι δεν θα έπρεπε καν να τίθενται τέτοια ερωτήματα. Γιατί κάποιος να προτιμά να καταναλώσει χημικά επεξεργασμένα λαχανικά και όχι τα βιολογικά κολοκύθια του; Φυσικά θα μπορούσαν να είναι φθηνότερα και να μην έχουν ταξιδέψει τόσο μακριά, “αλλά κοιτάξτε εκείνο το έδαφος όπου κάποτε υπήρχε ένα θερμοκήπιο. Τίποτα δεν φυτρώνει πια εκεί.” Για το περιβάλλον, η βιολογική γεωργία είναι χωρίς αμφιβολία η καλύτερη επιλογή.
Είναι επίσης πιο φιλικά τα εποχιακά φρούτα και λαχανικά που αναπτύσσονται φυσικά στην κάθε σεζόν. Αλλά στη Γερμανία, τα καλάθια των καταναλωτών θα έμεναν κενά για μια μεγάλη χρονική περίοδο, λέει γελώντας ο Roberto Giadone.
Λίγοι θα ήταν πρόθυμοι να περάσουν έναν ολόκληρο χειμώνα χωρίς ντομάτες. Και, θα πρέπει να επισημανθεί, οτι οι οδοί μεταφοράς φρούτων και λαχανικών αντιστρέφονται το καλοκαίρι, όταν τα θερμοκήπια της Σικελίας είναι πολύ ζεστά. Κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου, ο Giadone αγοράζει ντομάτες από τη βόρεια Ευρώπη για τους πελάτες του στο νότο. Αλλά είναι πραγματικά απαραίτητο να αγοράσετε πατάτες από την Αίγυπτο τον Φεβρουάριο; Ή φρέσκα μήλα τον Απρίλιο;
Ο Andrea Moschella πιστεύει ότι τα βιολογικά προϊόντα θα εκτοξευτούν στην κορυφή λόγω της ποιότητάς τους -ακόμη και στην Ιταλία, όπου η ζήτηση είναι χαμηλότερη. Αυτό εξηγεί το γιατί ένας Ιταλός χονδρέμπορος αγοράζει έναν τεράστιο αριθμό λεμονιών από τη φάρμα του Αndrea, αλλά θέλει μόνο ένα μικρό μέρος του εμπορεύματος να επισημανθεί ως βιολογικό. Πουλάει το υπόλοιπο ως συμβατικά καλλιεργημένο προιόν.
Πηγή: Spiegel – Του Nicolai Kwasniewski / Επιμέλεια – Μετάφραση: Χριστίνα Μπρέμπου
