Του Γιώργου Σμπώκου
Ας υποθέσουμε ότι αντί για τη σχεδιαζόμενη κοπή των 200.000 ελαιών στο Καστέλι Πεδιάδος, είχαμε μια πυρκαγιά που θα κατάκαιγε 10.000 στρέμματα δάσους. Τόση είναι η έκταση που καταλαμβάνουν τα δέντρα που θα κοπούν για να κατασκευαστεί ο νέος αερολιμένας χωρίς τις οδικές συνδέσεις με Χερσόνησο και Αρκαλοχώρι. Η έκταση είναι περίπου όσο και η προστατευόμενη περιοχή του Γιούχτα/Φαράγγι Αγ. Ειρήνης (7.806 στρ.).
Στην υπόθεση της πυρκαγιάς, όλοι θα μιλούσαν για την άμεση οικολογική καταστροφή, τη μείωση της δασοκάλυψης, την υποβάθμιση του εδάφους, τη μείωση της παραγωγής οξυγόνου, αλλά και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της, όπως την απερήμωση, την αδυναμία συγκράτησης και διήθησης των ομβρίων, τον περιορισμό της βιοποικιλότητας και την αλλαγή του μικροκλίματος. Και μπορεί η ελιά να μην είναι ένα άγριο φυτό, όμως πολλά είναι τα είδη χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενούνται μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασής στην εκεί συνυπάρχουσα βιοκοινότητα. Μια βιοκοινότητα, που προσιδιάζει εκείνης της έννοιας του δάσους. Οι κάτοικοι θα αντιδρούσαν, οι αρχές θα έπαιρναν μέτρα. Θλίψη και αναστάτωση θα κυρίευε την ευρύτερη κοινωνία.
Για την επικείμενη κοπή των ελαιοδέντρων χάριν της κατασκευής του αερολιμένα δεν συμβαίνει το ίδιο. Οι πολίτες δεν αντιδρούν, ενώ σύσσωμη η τοπική αυτοδιοίκηση εγκρίνει την αλλαγή χρήσης στην πάτρια γη, δηλαδή την άμεση οικολογική καταστροφή, τη μείωση της δασοκάλυψης, την υποβάθμιση του εδάφους, τη μείωση της παραγωγής οξυγόνου, αλλά και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της, όπως την απερήμωση, την αδυναμία συγκράτησης και διήθησης των ομβρίων, τον περιορισμό της βιοποικιλότητας και την αλλαγή του μικροκλίματος.
Προκύπτει δηλαδή το παράδοξο, πως μια οικολογική καταστροφή, είναι ηθικά και κοινωνικά αποδεκτή όταν σχεδιάζεται και οργανώνεται από τον άνθρωπο, ενώ προκαλεί οργή και θλίψη όταν προκληθεί από μια παράνομη πράξη (π.χ. τον εμπρηστή), ένα τυχαίο γεγονός (π.χ. το βραχυκύκλωμα στο δίκτυο της ΔΕΗ), ή ένα ακραίο καιρικό φαινόμενο (π.χ. τον καύσωνα).
Ελεύθερη οικονομία
Το σχεδιαζόμενο αεροδρόμιο στο Καστέλι είναι αδιαμφισβήτητα μια ευκαιρία για την προώθηση φιλοεπιχειρηματικών πολιτικών. Μια ευκαιρία δηλαδή να δοθούν μεγάλες εργολαβίες και να τονωθεί –έστω βραχυπρόθεσμα– η επιχειρηματικότητα. Δομικά έργα, οδικά έργα, ιδιωτική διαχείριση πόρων και υπηρεσιών, συμβάσεις και αλλαγή των χρήσεων γης είναι μερικές μόνο από τις δράσεις που κάνουν την κατασκευή ενός αεροδρομίου, ένα σύνθετο έργο που αυξάνει την κίνηση του κεφαλαίου και τους οικονομικούς δείκτες, τονώνοντας έτσι την οικονομία τοπικά και εθνικά. Στην ελεύθερη οικονομία θα ήταν όλα μια χαρά αν ο καπιταλισμός δεν έφτιαχνε με το δεξί χέρι αυτό που χάλασε με το αριστερό. Η απαλλοτρίωση της γης, η άδικη κατανομή του εδάφους, η απομάκρυνση από την αυτάρκεια (εδώ αγροτική καλλιέργεια) και η βία εναντίον του ιθαγενή πληθυσμού, είναι αναπόφευκτες συνέπειες του σχεδιαζόμενου έργου. Αυτές οι αρνητικές συνέπειες εντάσσονται στο καπιταλιστικό σύστημα. Όχι μόνο εντάσσονται. Αποτελούν πρώτη ύλη για την παραγωγή. Η μετατροπή της δημόσιας γης σε ιδιωτική, η μετατροπή του παραγωγού σε καταναλωτή, η μετατροπή του εργαζομένου σε άνεργο, αυξάνουν την ζήτηση σε προϊόντα και υπηρεσίες και τροφοδοτούν την αγορά με νέα και φθηνά (λόγω της μεγάλης προσφοράς και της χαμηλής ζήτησης) εργατικά χέρια.
Η κοινωνική αδικία και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος δημιουργεί νέες ανάγκες διαχείρισης. Έτσι, κινητοποιείται η οικονομία προς νέες κατευθύνσεις, η τεχνολογική ανάπτυξη προς νέες ανακαλύψεις, η έρευνα προς νέες μελέτες, οι ΜΚΟ προς νέες χρηματοδοτήσεις και η «πράσινη» παραγωγή προς νέες σωτήριες λύσεις. Η κυκλική οικονομία και η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση δεν θα είχαν νόημα αν δεν είχε προηγηθεί η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η εξ’ αυτής εκκολαπτόμενη κοινωνική αδικία. Έτσι αναγεννιέται το κεφάλαιο. Με την ροή του σε έναν διαρκή κύκλο καταστροφής και δημιουργίας. Η ελεύθερη οικονομία κοιτάζει αδιάφορα όταν η τράπεζα σε χρεώνει ανεξέλεγκτα με θαλασσοδάνεια, για να αποκτήσεις αγοραστική δύναμη να καταναλώσεις προϊόντα και υπηρεσίες. Αποδομεί τις πολιτικές προστασίας του καταναλωτή όταν κατασχεθεί η κατοικία σου, για να ενοικιάσεις διαμέρισμα. Επιτρέπει την περιβαλλοντική υποβάθμιση για να δημιουργήσει νέες «πράσινες» αγορές και υποδομές, νέες ροές αποβλήτων, εμπορίου και διαχείρισης πόρων και υποβαθμίζει την καθημερινότητά σου σε εργασία και γειτονιά για να αποκτήσει νόημα η τουριστική σου απόδραση. Η ελεύθερη οικονομία φτιάχνει με το δεξί, ότι χαλάει με το αριστερό. Σκόπιμα. Όχι κατά λάθος.
Είναι παράδοξο πως μια οικολογική καταστροφή είναι ηθικά και κοινωνικά αποδεκτή όταν σχεδιάζεται και οργανώνεται από τον άνθρωπο, ενώ προκαλεί οργή και θλίψη όταν προκληθεί από μια παράνομη πράξη, ένα τυχαίο γεγονός ή ένα ακραίο καιρικό φαινόμενο
Βιομηχανοποίηση πόρων και υπηρεσιών
Έτσι και στο Καστέλι. Οι εργάτες της γης που θα μείνουν άνεργοι θα τροφοδοτήσουν την ελεύθερη αγορά με ένα εργατικό πλεόνασμα φθηνής ή αδήλωτης εργασίας. Νέα προγράμματα και θέσεις μετακλητών θα χρηματοδοτηθούν. Η πάταξη της μαύρης εργασίας μπορεί να ανατεθεί ιδιωτικά. Μια νέα αγορά θα ανατείλει. Ο περιορισμός της καλλιεργήσιμης γης και της εγχώριας παραγωγής θα αυξήσει τη ζήτηση των βιομηχανικά παραγομένων προϊόντων και των εισαγωγών. Η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα θα οδηγήσει σε νέα συστήματα καθαρισμού, εργολαβίες διαχείρισης υδατικών αποθεμάτων, δικαιώματα χρήσης και αύξηση της ζήτησης ενός πόρου που θα σπανίσει.
Κολοσσοί της βιομηχανίας ανακαλύπτουν τη γη της επαγγελίας στην Κρήτη, καθώς εδώ είναι πολλά τα δικαιώματα και λίγες οι υποχρεώσεις τους. Η προετοιμασία υποδοχής της βιομηχανίας έχει ξεκινήσει μια δεκαετία τώρα (2009-2019). Αφού έγιναν οι αναγκαίες νομοθετικές προσαρμογές ξεκίνησε η υλοποίηση του σχεδίου εφαρμογής. Με πράξεις και συνειδητές παραλείψεις ο εθνικός νομοθέτης χωρίς ενημέρωση, λογοδοσία και λαϊκή νομιμοποίηση αλλάζει το χαρακτήρα της οικονομίας του νησιού. Από γεωργικό-τουριστικό τον μετατρέπει σε βιομηχανικό.
Οι πράξεις εκβιομηχάνισης της οικονομίας του νησιού είναι:
- Το ειδικό χωροταξικό της βιομηχανίας (ΦΕΚ Α.Α.Π. 151/13.4.2009)
- Το αναθεωρημένο Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο της Περιφέρειας Κρήτης που επιτρέπει έργα και δραστηριότητες βιομηχανικού χαρακτήρα σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους, υδροφόρους ορίζοντες, περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και περιοχές Natura (Αριθ. 42284/13.10.2017 (ΦΕΚ ΑΑΠ 260/08.11.2017)
- Η αδρανοποίηση των περιβαλλοντικών ελέγχων (ΦΕΚ A’ 5/2018, Ν. 4512/2018)
- Η ενεργειακή διασύνδεση για κάλυψη δυναμικού ζήτησης από βιομηχανικά έργα (Αποφάσεις ΡΑΕ υπ. αριθμόν 838/2018, 816/2018).
- Η βιομηχανική παραγωγή ΑΠΕ για κάλυψη του δυναμικού ζήτησης από βιομηχανικά έργα.
- Η πετρελαιοπαραγωγή (ΦΕΚ Α’ 46, Α’ 47, Α’ 48/2018, Νόμοι 4524, 4525, 4526/2018)
- Η απορρύθμιση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης (βλ. άρθρο «Ανάπτυξη παντοπωλείο» στην Εφ.Συν.).
- Η καινοφανής αδειοδότηση βιομηχανικών έργων που προσβάλλει το άρθρο 24 ΙΙ Σ, και τα ειδικότερα κριτήρια χωροταξικής διάρθρωσης, τους όρους διαβίωσης, την προστασία του περιβάλλοντος, το πολιτιστικό περιβάλλον και τη μέριμνα για τον κοινωφελή χαρακτήρα του σχεδιασμού (Ν. 3894/2010)
- Τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικής Επένδυσης (ΕΣΧΑΣΕ) και τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Δημοσίου Ακινήτου (ΕΣΧΑΔΑ) που δεν στηρίζονται στο χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό της ευρύτερης περιοχής για την υποδοχή στρατηγικών επενδύσεων (Ν.4447/2016).
Οι παραλείψεις που διαμορφώνουν το βιομηχανικό χαρακτήρα του νησιού είναι:
- Η έλλειψη ανταγωνιστικού χωροταξικού σχεδιασμού προς τη βιομηχανία (ειδικό χωροταξικό φυσικού περιβάλλοντος, αρχαιολογικών χώρων, πρωτογενούς τομέα)
- Η έλλειψη επιστημονικών τεχνικών κριτήριων που εγγυώνται μια ομοιογενή εκτίμηση των σεναρίων των κινδύνων και των αντίστοιχων δαπανών αποκατάστασης και οριοθέτηση της απαραίτητης ασφαλιστικής κάλυψης για κάθε επικίνδυνη βιομηχανική δραστηριότητα (Ν. 4409/2016 σ.σ. με το Π.Δ. 148/29-9-2009).
Η βιομηχανοποίηση της Κρήτης εισέρχεται αυτή τη στιγμή αδιόρατα σε όλες τις δραστηριότητες μέσω προγραμμάτων, επιδοτήσεων και νομοθετικών παρεμβάσεων. Γιατί η οικονομία πρέπει να περνά αν είναι δυνατόν από όλες τις δραστηριότητες. Η ροή του κεφαλαίου στο ξεχασμένο από τη βιομηχανία νησί της νοτιοανατολικής Μεσογείου πρέπει να κάνει τον κύκλο της καταστροφής και της δημιουργίας.
Από το πιο απομακρυσμένο τόπο μέχρι το αστικό κέντρο. Όλες τις ημέρες της εβδομάδας. Από την παραδοσιακή τέχνη των υφαντών μέχρι τη σύγχρονη παραγωγή ενός λογισμικού. Από τις εταιρίες καλλιεργητών μέχρι την εμπορία σπόρων και πολλαπλασιαστικού υλικού. Το κεφάλαιο για να είναι παραγωγικό απαιτεί διαρκή ροή στο χώρο και το χρόνο. Είναι αυτή η «καπιταλιστική ροπή για τον εκμηδενισμό του χώρου μέσω του χρόνου» που αναφέρει ο Ντ. Χάρβεϊ, που αίρει κάθε εμπορικό εμπόδιο, πραγματικό ή θεσμικό, απορρυθμίζει την περιβαλλοντική προστασία και αφήνει έκθετη την τοπική παραγωγή και εργασία στο διεθνή ανταγωνισμό.
Με όχημα την αποπληρωμή του χρέους οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι της χρεωμένης χώρας μας θα λεηλατηθούν. Ξένα συμφέροντα με τη σύμπραξη τοπικών παραγόντων. Η περίπτωσή μας είναι ένα φρικτό παράδειγμα εφαρμογής του «αρπακτικού καπιταλισμού» όπως τον περιγράφει ο Ν. Τσόμσκι. Η βιομηχανοποίηση δεν είναι όπως ήταν παλιά. Στο παρελθόν οδηγούσε στην απασχόληση των εργαζομένων και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου των καταναλωτών. Λόγω του κρατικού της χαρακτήρα (π.χ. δημόσιες επιχειρήσεις), ή του συλλογικού της σκοπού (π.χ. ενώσεις παραγωγών), συνδεόταν με την ανακατανομή του πλούτου και την ανταπόδοση των εσόδων της στην κοινωνία. Σήμερα όμως λόγω του ιδιωτικού της χαρακτήρα συνδέεται με τη χαμηλόμισθη εργασία, τον περιορισμό των εργασιακών δικαιωμάτων και την ανεργία. Λόγω της συγκέντρωσής της συνδέεται με τη μονοπώληση των προσόδων και των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης. Η βιομηχανική παραγωγή σήμερα αυξάνει την κοινωνική ανισότητα και τη φτώχεια. Λόγω της υψηλής της έντασης, της τεχνολογικής ικανότητας να εκμεταλλεύεται απρόσβατα μέχρι σήμερα εδάφη και πόρους και της αυτοματοποίησης της παραγωγής προκαλεί σοβαρές και συχνά ανεπίστροφες οικολογικές καταστροφές.
Η επένδυση στο Καστέλι είναι μια από τις πρώτες εκφράσεις της βιομηχανοποίησης της Κρήτης. Μαζί με τη βιομηχανική παραγωγή ενέργειας, την εξόρυξη πετρελαίου, την επέκταση της τουριστικής βιομηχανίας και τα οδικά έργα στον ορεινό όγκο, βάζει την πρώτη ψηφίδα στο επενδυτικό μωσαϊκό του νησιού. Δυστυχώς το αεροδρόμιο στο Καστέλι, όπως και όλα τα υπόλοιπα έργα προμηνύουν την έλευση ενός καθεστώτος σπανιότητας γης και πόρων στην Κρήτη. Σπανιότητα σε πραγματικό επίπεδο (έλλειψη καλλιεργήσιμων εκτάσεων) και ιδιοκτησιακό επίπεδο (μονοπωλιακή κατοχή γης).
Αυτό θα πρέπει να εμβολιάσει τη σκέψη όσων εναποθέτουν τις ελπίδες τους στην καπιταλιστική ανάπτυξη, την ανάπτυξη που οργανώνεται, ελέγχεται και καρπώνεται ιδιωτικά.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ
«Το μόνο κεφάλαιο που αυξάνει την αξία του όσο περνά ο χρόνος είναι τα προϊόντα της αγροτικής καλλιέργειας». Αυτό σημείωσε το 1812 ο Α. Χούμπολτ στο ημερολόγιό του κατά την επίσκεψή του στη Νότια Αμερική, γνωστή τότε ως Νέα Ισπανία.
Οι ιδιότητες του χώρου της Πεδιάδας, όπου και η επικείμενη κατασκευή του αεροδρομίου, η πιο εύφορη γη, οι πόροι καλύτερης ποιότητας, το νερό, η γειτνίαση με προστατευόμενες περιοχές, τα πλεονεκτήματα της αγροτικής παραγωγής, η εργασία, η ιστορία και ο πολιτισμός, δεν έχουν καμία σημασία για την επένδυση στην μεταφορική υποδομή. Η απουσία αυτών των κριτηρίων ενέχει ένα μεγάλο σφάλμα στη μελέτη των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων που περιορίζεται στους χρόνους και τους τουριστικούς δείκτες. Ενέχει όμως και μια βαθιά αντίφαση στο πως διακρίνουμε το χώρο μεταξύ «επενδυτικού» και «ζωτικού» που μακροπρόθεσμα επηρεάζει ακόμη και τη μελέτη επιπτώσεων. Ο «επενδυτικός» χώρος θα πάψει να είναι επενδυτικός όταν δεν είναι πια ζωτικός. Και ο τουριστικός προορισμός θα εκλείψει αν ο τόπος μας αλλάξει φυσιογνωμία. Όταν η έλλειψη πόρων, η κοινωνική βία και η οικολογική αστάθεια περάσουν το κατώφλι της ζωτικής υποστήριξης μιας κοινωνίας, η επένδυση χάνει το αντικείμενό της. Οι διαχρονικές επιπτώσεις μπορεί να καταστήσουν το έργο ασύμφορο ακόμη και με οικονομικά κριτήρια. Διότι το έργο σχεδιάζεται με το σημερινό «τουριστικό πακέτο» της αμόλυντης και πλούσιας σε εδάφη Κρήτης και υλοποιείται μειώνοντας και μολύνοντας τα εδάφη. Μετά την παράδοση του έργου το τουριστικό πακέτο δεν θα είναι το ίδιο, με ότι αυτό συνεπάγεται στις επιλογές των παραθεριστών και τα προγράμματα των τουριστικών κολοσσών.
Αυτός είναι ο λόγος που το εθνικό σύνταγμα διαρκώς σταθμίζει μεταξύ της κρατικής επιβολής (εδώ η κυβερνητική επιλογή) και των ατομικών δικαιωμάτων (η απόλαυση του περιβάλλοντος). Αυτός είναι ο λόγος που οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, η εξωκοινοβουλευτική νομοθέτηση και η ιδιωτική ρύθμιση είναι περιορισμένη σε ένα ευνομούμενο κράτος. Στόχος είναι να υπάρχει κοινοβουλευτικός έλεγχος στις αποφάσεις της κυβέρνησης, προκειμένου να περιορίζεται η πολιτική συναλλαγή, ο καιροσκοπισμός, πράξεις ανακόλουθες προς το νομικό κεκτημένο και φωτογραφικές διατάξεις.
Ένα κράτος που νομοθετεί την ευκαιριακή ανάπτυξη δεν είναι ευνομούμενο. Στρατηγικές επενδύσεις, ιδιωτική πολεοδόμηση, τακτοποίηση αυθαιρέτων, ανήκουν σε ένα μακρύ κατάλογο νομοθετικών πρωτοβουλιών του Ελληνικού κράτους από το 2010 που προωθούν την ευκαιριακή ανάπτυξη.
Αυτό οδήγησε το 2018 τον Πρόεδρο του ΣτΕ σε παραίτηση αφήνοντας αιχμές και για υποχώρηση του κράτους δικαίου και «την κλιμακούμενη επικυριαρχία του οικονομικού παράγοντος επί του θεσμικού». Η ευρεία χρήση των ΠΝΠ, των ΕΣΧΑΣΕ και των ΕΣΧΑΔΑ, η ιδιωτική πολεοδόμηση και η παραχώρηση δημόσιας γης στην ιδιωτική διαχείριση, μειώνει διαρκώς τα διαθέσιμα κοινόχρηστα αγαθά και τους πόρους για τους πολίτες.
ΙΔΕΕΣ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΠΟΔΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ
Κανείς δεν μπορεί με σαφήνεια να πει τι πρέπει να γίνει, και όποιος το κάνει νομίζω περισσότερο να προκαλέσει για τα κίνητρά του, παρά θα βοηθήσει. Εντούτοις, εξαιτίας της ανιδιοτελούς ενασχόλησής μου με το θεσμικό πλαίσιο και το περιβάλλον του νησιού, πιστεύω ότι για να υπάρξει ένα κοινό όραμα στον αντίποδα της βιομηχανοποίησης του νησιού, θα πρέπει ο εθνικός χωροταξικός σχεδιασμός να συμπληρωθεί από τρία νέα ειδικά χωροταξικά: α) για τον Πρωτογενή τομέα, β) για το Περιβάλλον και γ) για τους Αρχαιολογικούς χώρους.
- Το Χωροταξικό για τον Πρωτογενή τομέα πρέπει να διεκδικήσουν με ψήφισμα: οι αγρότες, οι κτηνοτρόφοι, οι οινοπαραγωγοί, οι γεωπόνοι, οι τυροκόμοι, οι μελισσοκόμοι, οι μεταποιητές και έμποροι αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων και οι ενώσεις τους.
- Τα Χωροταξικό για το Περιβάλλον πρέπει να το διεκδικήσουν με ψήφισμα: οι φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, οι ακαδημαϊκοί, οι παραγωγοί της παραδοσιακής γεωργίας, οι σύνδεσμοι αλιέων, οι ορειβατικοί σύλλογοι, τα γραφεία εναλλακτικού τουρισμού, τα ιδιωτικά θεραπευτήρια αποκατάστασης, τα αθλιατρικά και προπονητικά κέντρα, οι διοργανωτές αγώνων και τα αθλητικά σωματεία, οι παρατηρητές πουλιών και οι φυσιολάτρες.
- Το Χωροταξικό για τους Αρχαιολογικούς χώρους πρέπει να διεκδικήσουν με ψήφισμα: Τα τουριστικά γραφεία γενικού τουρισμού, οι καταδυτικοί σύλλογοι, οι διαχειριστές μαρίνων και καταδυτικών πάρκων, οι ενώσεις ξεναγών, τα μουσεία, οι ακαδημαϊκοί, οι σύλλογοι εκπαιδευτικών και οι πολιτιστικοί σύλλογοι.
Τον ολοκληρωμένο χωροταξικό σχεδιασμό θα συνοδεύσουν δημόσιες και ιδιωτικές πρωτοβουλίες που θα σέβονται το σπάνιο φυσικό περιβάλλον και την πολιτιστική ταυτότητας του νησιού και θα αφορούν:
- Κήρυξη των ενδιαιτημάτων απειλούμενων ειδών σε «περιοχές απολύτου προστασίας της φύσης».
- Συντήρηση και αποκατάσταση της τροφικής αλυσίδας των απειλούμενων ειδών.
- Καθολική απαγόρευση της θήρας και του υποβρύχιου ψαρέματος.
- Επανεισαγωγή ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας στο οικοσύστημα.
- Απαγόρευση βιομηχανικών δραστηριοτήτων (συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από ΒΑΠΕ) εντός του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000.
- Ενοποίηση των προστατευόμενων περιοχών και σύνδεση του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4.
- Χωροθέτηση ορειβατικών καταφυγίων, αθλιατρικών και προπονητικών κέντρων και μαρίνων ιστιοπλοΐας.
- Αδειοδότηση κέντρων ιατρικού και θεραπευτικού τουρισμού και κέντρων αποκατάστασης της ψυχικής και σωματικής υγείας.
- Προστασία και πολιτιστική ανάδειξη της παραδοσιακής γεωργίας.
- Χωροθέτηση πάρκων παρακολούθησης ειδών ορνιθοπανίδας.
- Μελέτη χρηματοδότησης τοπικών προγραμμάτων από ενιαίο τέλος εισερχομένου τουρισμού.
Οι παραπάνω ιδέες είναι ένα πλέγμα θεσμικών παρεμβάσεων που επαναφέρουν την αξία της αγροτικής παραγωγής ως «το μόνο κεφάλαιο που αυξάνει την αξία του όσο περνά ο χρόνος», σέβονται το μακραίωνο πολιτισμό και το φυσικό περιβάλλον του νησιού, αναδεικνύουν ήπιες μορφές τουρισμού με μεγάλες πιθανότητες ευόδωσης και αύξησης της απασχόλησης, ενώ ταυτόχρονα καθιστούν την Κρήτη πρότυπο για ορθή περιβαλλοντική διαχείριση.