Του Παντελή Κάλλια
Tην 9η Νοεμβρίου 1989, ημέρα της πτώσης του τείχους του Βερολίνου, ο Γκύντερ Σαμπόφσκι, ως άσπονδος μαιευτήρας (ουδεμία σχέση είχε με τη μαιευτική), ήταν αυτός που στην ουσία από ένα λάθος χειρισμό, στη γνωστή συνέντευξη τύπου στο Ανατολικό Βερολίνο, γέννησε την μικρή τότε Τ.Ι.Ν.Α. (Τhere Ιs Νo Alternative). Η σύλληψη της όμως είχε προηγηθεί, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80 με τη Μάργκαρετ Θάτσερ να έχει το ρόλο της επιτόκου, καθώς είχε οσφρανθεί τον ιδεολογικό κρίνο του φον Φ. Χάγεκ, κραδαίνοντας το βιβλίο του «Το σύνταγμα της ελευθερίας»[1] εντός του Βρετανικού κοινοβουλίου και χαρακτηρίζοντας ότι «αυτό είναι το πιστεύω μας».
Από τα πρώτα της βήματα η μικρή Τ.Ι.Ν.Α. γαλουχήθηκε από τον Φράνσις Φουκουγιάμα και το πόνημα του «The End of History and the Last man»[2]. Ο Φουκουγιάμα ορμώμενος από την Πτώση του Τείχους, θεώρησε ότι η αέναη διαμάχη της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας έλαβε τέλος. Οι θιασώτες της ελεύθερης αγοράς αλαλάζοντες χόρευαν γύρω από τη μικρή ακόμα T.I.N.A, φωνάζοντας «νενικήκαμεν – νενικήκαμεν». Ο Φουκουγιάμα, διατείνονταν ότι η νεοφιλελεύθερη θεώρηση είναι το τελευταίο σημείο της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, και η οικονομία της φιλελεύθερης αγοράς είναι αυτή που αρμόζει και αποτελεί δογματικά τη μοναδική ιδανική λύση για τις δημοκρατικές κοινωνίες, δείχνοντας μια υπερβάλλουσα αλαζονεία.
Επιπρόσθετα, το 1989, χρονιά ορόσημο για την Τ.Ι.Ν.Α, ο John Williamson [3] παρουσιάζει μια λίστα από δέκα πολιτικές με την ονομασία Washington Consensus (Συναίνεση της Ουάσιγκτον), οι οποίες λίγο αργότερα αναδείχθηκαν ως τα κύρια εργαλεία που θα χρησιμοποιούσε στο εξής η μικρή ακόμα τότε Τ.Ι.Ν.Α. στην πορεία εξάπλωσής της στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι. Οι πολιτικές αυτές ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με τον δογματικό φονταμενταλισμό της οικονομίας της αγοράς, καθώς υπερασπίζονταν την πλήρη απόσυρση του κράτους από την οικονομία, την απόλυτη φιλελευθεροποίηση της αγοράς, την καθολική ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας, τον περιορισμό των δημοσίων δαπανών και τη μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος, ώστε να μην πλήττονται τα επιχειρηματικά κέρδη.
Μεγαλώνοντας η Τ.Ι.Ν.Α μέσα στη δεκαετία του ’90 εξάπλωνε σταθερά την επιρροή της σε όλη την υφήλιο, επικεντρώνοντας στις αναπτυσσόμενες αλλά και στις υπό μετάβαση οικονομίες της Ανατολικής Ευρώπης.
Επόμενη κρίσιμη χρονιά στη διάρκεια εγκαθίδρυσης της Τ.Ι.Ν.Α. ήταν το 1999, με την κατάργηση της Glass – Steagall Act. από το Κονγκρέσο των Η.Π.Α, έπειτα μάλιστα από εισήγηση της πτέρυγας των Δημοκρατικών του Bill Clinton.
Η ανάκληση της Glass – Steagall Act, που ίσχυε από το 1933, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως η ενηλικίωση της Τ.Ι.Ν.Α καθώς μέσω αυτής άνοιγε ο ασκός του Αιόλου μετατρέποντας το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα σε αδηφάγα κερδοσκοπική Λερναία Ύδρα. Η Glass – Steagall Act αποτέλεσε ένα από τα όπλα αναχαίτισης της κρίσης του 1929 μέσω δύο πράξεων. Η πρώτη αφορούσε στην επέκταση του αρμοδιοτήτων της Federal Reserve, όσον αφορά την προσφορά χρήματος, και η δεύτερη διαχώριζε τις εμπορικές από τις επενδυτικές τράπεζες. Με την ανάκληση του νόμου που κρατούσε το τέρας ελεγχόμενο, η Τ.Ι.Ν.Α πλέον αποκτούσε την υπέρτατη ελευθερία που αναζητούσε από τα πρώτα της χρόνια όταν βρισκόταν ακόμα στην αγκαλιά της Μάργκαρετ Θάτσερ.
Τα ανωτέρω, αποτελούν μερικούς από τους βασικότερους σταθμούς της ζωής της Τ.Ι.Ν.Α από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Φτάνοντας όμως στο 2008, η κατάρρευση αρχικά της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο και η αρχή της παγκόσμιας συστημικής οικονομικής κρίσης σήμανε, κατά την άποψη του παρόντος άρθρου, το θάνατο της Τ.Ι.Ν.Α.. Η τριακονταετής πορεία της στο παγκόσμιο σύστημα λάμβανε τέλος καθώς αποδεικνυόταν, βαρύγδουπα μάλιστα, ότι η πορεία που έλαβε ο καπιταλισμός με την πλήρη απελευθέρωση και τη δογματική ακολουθία της νεοφιλελεύθερης θεώρησης οδήγησε στην πλήρη κατάρρευση του παγκόσμιου οικονομικού οικοδομήματος.
Ωστόσο, μέσα σε λίγους μόνο μήνες είχαμε το εντυπωσιακό γεγονός της Ανάστασης της Τ.Ι.Ν.Α. Αντί όμως να αναληφθεί στους ουρανούς, παρατηρήσαμε την αναγέννησή της και την ακόμα πιο στιβαρή εγκατάστασή της. Δηλαδή, ενώ είχαμε μια ολοφάνερη ήττα της νεοφιλελεύθερης προσέγγισης με το ξέσπασμα της κρίσης, οι κρατούντες της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής έθεσαν και πάλι στο επίκεντρο την Τ.Ι.Ν.Α (There Is No Alternative) και τις πολιτικές που απορρέουν από αυτή. Στην ουσία οι πολιτικές και ο δογματισμός που αποτέλεσαν την γενεσιουργό αιτία της κρίσης, είναι αυτές που εμφανίζονται ως ιδανικές για να μας βγάλουν από αυτή. Ιδιαίτερα αυτά που διαδραματίστηκαν στην Ευρώπη από το 2010 και έπειτα, ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο άφρονος αλαζονείας, καθώς η κυριαρχία του Νεοφιλελεύθερου οικονομικού παραδείγματος αποτυπώθηκε έντονα στη λειτουργία της Ε.Ε. μέσω της θεσμοποίησης του ελεύθερου εμπορίου, αλλά και της άρρηκτης σύνδεσης με τις μονεταριστικές πολιτικές οι οποίες ακόμα πιο έντονα εναγκαλίζονται πλέον με την Τ.Ι.Ν.Α (There Is No Alternative).
Συμπερασματικά, η συμπεριφορά της Τ.Ι.Ν.Α. τα τελευταία 40 χρόνια, θεωρώ ότι αποτελεί μια από τις κύριες γενεσιουργές αιτίες της δυσχέρειας που έχει φτάσει σήμερα το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Ο δογματισμός που επέδειξε μέσω της εν γένει στάσης της, η αλαζονεία η οποία αρχικά εμφανίστηκε μέσα από την πανηγυρική διάθεση του προαναφερθέντος δοκιμίου του Φράνσις Φουκουγιάμα για τη νίκη της ελευθεριότητας της αγοράς και το άνοιγμα της Κερκόπορτας από τον Δημοκρατικό Μπιλ Κλίντον μέσω της ανάκλησης της Glass – Steagall Act., διαδραμάτισαν ιδιαίτερο ρόλο στην πορεία κατάρρευσης του παγκόσμιου οικονομικού οικοδομήματος. Το οξύμωρο, όμως, είναι ότι αντί με τον κατ’ ουσία θάνατό της, μέσω του ξεσπάσματος της συστημικής κρίσης το 2008, να αναληφθεί στους ουρανούς ώστε να τη θυμούνται και να τη θαυμάζουν μόνο οι θιασώτες της, αυτή ανένηψε και μάλιστα πιο ισχυρή, πιο δογματική και πιο αλαζονική. Τα ψήγματα αντίστασης που άρχισαν να εμφανίζονται στην Ευρώπη από τις αρχές του 2015 σε Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία είτε δε δείχνουν ικανά, είτε ποδοπατήθηκαν από την πάλαι ποτέ μικρή Τ.Ι.Ν.Α. η οποία πλέον θέριεψε. (There is No Alternative).
[1] F. A. Hayek, 1960,. The Constitution of Liberty. Routledge & Kegan Paul
[2] F. Fukuyama, 1989, Το Τέλος της Ιστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος, Εκδ. Λιβάνη.
[3] J. Williamson, 1989, What Washington Means by Policy Reform, in: Williamson, John (ed.): Latin American Readjustment: How Much has Happened, Washington: Institute for International Economics
* Παντελής Ν. Κάλλιας – Οικονομολόγος Msc