Η κίνηση αυτή άρχισε γύρω στο 1890 και λίγο μετά ιδρύθηκε το επαναστατικό βουλγαρικό κομιτάτο I.M.R.O (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση). Απέβλεπε στην αυτονομία της Μακεδονίας και κατόπιν θα ενσωματωνόταν στο βουλγαρικό κράτος.
Πράκτορες της Βουλγαρίας γυρνούσαν όλη τη Μακεδονία και προσπαθούσαν να προσελκύσουν χωριά με το μέρος μιας δήθεν ανεξάρτητης Μακεδονίας. Ως προς τα θρησκευτικά θέματα τους πρότειναν την βουλγαρική εξαρχία η οποία αν υπαγόταν εκεί δεν θα τους απομυζούσε φόρους όπως το Πατριαρχείο. Ως προς την γλώσσα πρότειναν δικά τους σχολεία και τους δασκάλους θα τους πλήρωνε η Βουλγαρία. Όπου δεν επαρκούσαν αυτά τα μέτρα, χρησιμοποιούσαν βία.
Το 1904 το I.M.R.O. οργάνωσε μια εξέγερση στον βορειοδυτικό και δυτικό μακεδονικό χώρο. Διακηρύχτηκε ότι επρόκειτο για επανάσταση εναντίον των Τούρκων προκειμένου να δημιουργηθεί Μακεδονικό κράτος. Πολλοί που είχαν απηυδίσει με τους Τούρκους, Γραικομάνοι δηλαδή σλαβόφωνοι Έλληνες και λοιποί Έλληνες συμμετείχαν σ’ αυτήν την εξέγερση η οποία απέτυχε και αιματοκύλισε ξανά τη Δυτική Μακεδονία. Αυτή η εξέγερση ήταν του «Ίλιντεν». Οι εξεγερμένοι ηττήθηκαν και πόλεις καταστράφηκαν.
Διαφάνηκε όμως ο κίνδυνος να χαθεί η Μακεδονία γεγονός που οδήγησε τον Ελληνισμό σε κινητοποίηση γενική. Οι οπλαρχηγοί των Βουλγάρων ήσαν ξενόφερτοι στην Δυτική Μακεδονία και ενισχύονταν από την Βουλγαρία και αλλού. Οι μακεδονομάχοι όμως της Δ. Μακεδονίας τρέφονταν απ’ τους χωριάτες γιατί ήσαν πραγματικά ντόπιοι, δηλαδή Έλληνες κάτοικοι της Μακεδονίας αυτόχθονες προ αμνημονεύτων χρόνων.
Όταν το 1912 προκρίθηκε η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης αντί του Μοναστηρίου που ήταν η πρωτεύουσα της Δυτικής Μακεδονίας με συμπαγή Ελληνικό πληθυσμό, δημιουργήθηκε ένας τείχος από συρματοπλέγματα που χώρισε αδέλφια και συγγενείς που δεν πρόλαβαν να μετακινηθούν. Και ενώ στην Έδεσσα και στη Φλώρινα όλοι έκλαιγαν από χαρά για την απελευθέρωσή τους απ’ την άλλη πλευρά θρηνούσαν με μαύρο δάκρυ για «Το Μοναστήρι σέρβικο, να κάθεστε να κλαίτε! Κλάψατε, φίλοι, κλάψατε και σεις εχθροί, χαρείτε και σεις Μοναστηριώτισσες στα μαύρα να ντυθείτε!»
Συνεχίζεται
Α.Κ.
