“Η βία είναι η μόνη λύση” Π.Ρ. 15 ετών
“Ο πλανήτης είναι ετοιμοθάνατος. Δεν “βλέπω” το μέλλον – υπάρχει μόνο το σήμερα” Ρ.Γ. 16 ετών
“Το διαδίκτυο μου προσφέρει θαλπωρή”, Σ.Β. 14 ετών
Στοιχεία αυξημένων ποσοστών βίαιης συμπεριφοράς προκύπτουν από την έρευνα «Τι συμβαίνει στην εφηβεία» του ΠΜΣ «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, και ορισμένα από αυτά έχουν δημοσιευτεί (διπλασιασμός ποσοστών διαδικτυακής βίας έως 50% έναντι 20% προ covid, αύξηση ενδοοικογενειακής βίας, αύξηση λεκτικής, σωματικής βίας και παραμέλησης).
Οι νέοι μπορεί να εκφραστούν βίαια στο φυσικό ή ψηφιακό κόσμο και υπάρχει αυξητική τάση στη χώρα μας, γεγονός που πιθανώς να σχετίζεται με την κοινωνική/οικονομική κρίση των τελευταίων ετών και τις αρνητικές επιπτώσεις της στην οικογενειακή λειτουργικότητα, καθώς και με την υπερέκθεση σε ερεθίσματα ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο και το έλλειμμα εκπαίδευσης στην ψυχική ανθεκτικότητα στο σχολείο.
Για το φαινόμενο, την πιθανή αιτιολόγησή του, τα χαρακτηριστικά του και τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισής του, εκφράζει τη γνώμη της στην HuffPost η Αρτεμις Τσίτσικα, αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ.
Το Deep Νude εξαπλώνεται. Χρειάζεται νομική και ψυχολογική υποστήριξη για τα θύματα, καθώς και εκστρατείες εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης ειδικά στα σχολεία
– Τι μπορεί να φέρει ως αποτέλεσμα την βίαιη έκφραση των εφήβων;
Είναι γεγονός ότι τα παιδιά και οι έφηβοι δέχονται ποικιλία ερεθισμάτων μέσω της ειδησεογραφίας και των κοινωνικών δικτύων, τα οποία συχνά δεν είναι κατάλληλα για την ηλικία τους και λόγω επαναληψιμότητας απενοχοποιούνται. Βίαιες συμπεριφορές, λεκτικές επιθέσεις, σεξουαλικές παρεκτροπές και σοκαριστικά γεγονότα αρχικά προκαλούν μεγάλη έκπληξη και τραύμα. Ωστόσο, σταδιακά μπορεί να προκύψει εξοικείωση με τη βία και οι εικόνες αυτές δεν προκαλούν πια εντύπωση.
Ως αποτέλεσμα είναι η έκφραση των παιδιών που εκτίθενται σε βία με ανάλογο τρόπο, ιδιαίτερα εάν υπάρχει σημαντικό έλλειμμα επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας.
– Τι χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά αυτής της ηλικιακής περιόδου;
Το αναπτυξιακό υπόβαθρο της εφηβικής ηλικίας καθορίζει την συμπεριφορά της ηλικιακής αυτής περιόδου. Συγκεκριμένα η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την κριτική σκέψη, τη λογική και την λήψη αποφάσεων δεν έχει ακόμη πλήρως αναπτυχθεί, ενώ το κέντρο της παρόρμησης, του συναισθήματος και της αυθόρμητης συμπεριφοράς είναι σε πλήρη ανάπτυξη. Συνεπώς, λόγω της ανωτέρω ιδιαίτερης συνθήκης, αλλά και της διαφορετικής ανταπόκρισης των συστημάτων ανταμοιβής που κατά την φάση αυτή απαιτούν έντονες και βραχυπρόθεσμες αμοιβές για να προκύψει ευφορία, οι νέοι μπορεί να εκφράζονται ακραία, να ρισκάρουν ή να δρουν «χωρίς να σκέφτονται» ορισμένες φορές. Επίσης, λόγω της ανάγκης τους να αυτονομηθούν και να είναι αποδεκτοί από την ομάδα των συνομηλίκων, θέλουν να εντυπωσιάσουν ή/και να μιμηθούν συμπεριφορές χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες. Αν και νοητικά είναι απόλυτα επαρκείς (η νοημοσύνη τους είναι ανάλογη ή και υψηλότερη ορισμένων ενηλίκων), οι πράξεις τους μπορεί να ενέχουν βία και να εκθέτουν τους ίδιους ή άλλους σε κίνδυνο.
– Πώς εκφράζεται η επιθετικότητα στον φυσικό κόσμο;
Με φυσική βία, λεκτική επίθεση, διάδοση ψεμάτων ή φημών, ρητορική μίσους ή απομόνωση/περιθωριοποίηση. Στην ψηφιακή ζωή η βία αφορά τον εκφοβισμό, τη χρήση προσωπικών δεδομένων και φωτογραφιών χωρίς άδεια και την αποπλάνηση με στόχο την εκμετάλλευση με διάφορους τρόπους. Τα αγόρια συνήθως εμπλέκονται σε πιο άμεσες μορφές βίας, όπως η σωματική και λεκτική βία, ενώ τα κορίτσια χρησιμοποιούν τον αποκλεισμό από την παρέα, τον στιγματισμό και τη συκοφαντία.
– Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η εκδήλωση αυτής της συμπεριφοράς;
Η συμπεριφορά είναι η «κορυφή ενός παγόβουνου», ένα πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα. Εξαρτάται από την κληρονομική προδιάθεση, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και το περιβάλλον (οικογενειακό, ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό), καθώς και δεδομένα σχετικά με οικονομικές ή άλλες κρίσεις που προκαλούν περιβαλλοντική αστάθεια. Το πόσο και πώς κάθε παράγοντας από τους προαναφερόμενους συμβάλλει στην έκφραση βίας εξατομικεύεται για κάθε έναν από εμάς, δημιουργώντας μοναδικότητα μίγματος.
– Σκιαγραφήστε μας τους νέους σε σχέση με τις εκφράσεις βίας και την ιδιοσυγκρασία τους
Οι νέοι είναι «άγραφο χαρτί» και οι συμπεριφορές τους εκφράζουν την κοινωνία ως μέλη της οποίας ζουν και αναπτύσσονται. Λόγω των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών και περιβαλλοντικών παραγόντων της σύγχρονης πραγματικότητας, οι εκφράσεις βίας έχουν ιδιαίτερη ένταση και επηρεάζουν την παιδεία και την κουλτούρα τους. Στην άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, οι νέοι έχουν την δύναμη να αντιστέκονται στην αδικία, να επαναστατούν, να υπερασπίζονται με θυσία και έμπρακτα τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και να μάχονται για το κοινό καλό ενάντια στη διαφθορά και τα στερεότυπα.
– Τι σχέση έχει η ρητορική μίσους και τον εκφοβισμό (bullying);
Η ρητορική του μίσους θωρείται υποκατηγορία του εκφοβισμού (bullying), που ωστόσο αφορά σταθερά, καθοριστικά και μόνιμα χαρακτηριστικά ατόμων ή ομάδας (εθνικότητα, φύλο, φυλή, θρησκεία, σεξουαλική έκφραση). Όταν γίνεται μέσω διαδικτύου μπορεί να λάβει μεγάλη έκταση και να είναι ιδιαίτερα σκληρή και απεχθής, δεδομένης της ανωνυμίας που επιτρέπει ευκολότερα την έκφραση της σκοτεινής πλευράς της ανθρώπινης φύσης. Συχνά οι νέοι που εμπλέκονται σε ακραίες μορφές αντιπαράθεσης καλύπτουν κενά της ψυχοκοινωνικής τους εξέλιξης, όπως ελλείμματα επικοινωνίας με σημαντικούς ενήλικες, δυσλειτουργικές οικογενειακές σχέσεις, απουσία εκπαιδευτικού οράματος ή/και τραύματα που προσπαθούν να επουλώσουν έμμεσα. Άτομα που έχουν δεχθεί προκατάληψη εκφράζονται ανάλογα, και συντηρούν έναν φαύλο κύκλο.
– Υπάρχει αντίδοτο σε αυτή την ανησυχητική πραγματικότητα;
Χρειάζονται έμπνευση και μοντέλα ζωής για να ενισχυθούν θετικά και να αποκτήσουν ψυχική ανθεκτικότητα και ενσυναίσθηση. Χρειάζονται την οικογένεια, το σχολείο, την πολιτεία να ενδυναμώσουν θετικές συμπεριφορές και να συμβάλλουν στην ανάδυση αξιών, δημιουργώντας ενεργούς πολίτες που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, αλλά και των συνανθρώπων τους και τα υπερασπίζονται. Οι λύσεις βρίσκονται στα θετικά πρότυπα και την εμπλοκή των νέων σε θετικές δράσεις. «Μόνο επανεκπαιδεύοντας τον εαυτό μας μπορούμε να διαπαιδαγωγήσουμε» αναφέρει η ψυχαναλύτρια Martha Harris (1919-1987), τονίζοντας την ανάγκη να επαναξιολογούμε στάσεις και να μην επαναπαυόμαστε, ώστε να γινόμαστε καλύτεροι για τους νέους. Το μοντέλο που τους δίνουμε και κυρίως ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξία και η προσφορά σε όσους έχουν ανάγκη αποτελούν φωτεινό πόλο. Κυρίως χρειάζεται να είμαστε παρόντες, να είμαστε καλοί ακροατές και ενεργοί στη ζωή τους, να αλληλεπιδρούμε, να επικοινωνούμε και να αποτελέσουμε το εφαλτήριό τους για έναν καλύτερο κόσμο.