Του Ξενοδών Α. Μπρουντζάκη *
Επί τουρκοκρατίας, ο ελλαδικός χώρος έμεινε εκτός των μεγάλων κοινωνικών εξελίξεων και ανατροπών που στη Δυτική Ευρώπη οδήγησαν στη δημιουργία της αστικής τάξης. Η απουσία ή έστω η ελλιπής συγκρότηση μιας αντίστοιχης ελληνικής τάξης με αρχές, αυτοπεποίθηση και πατριωτισμό, έχει ερμηνευθεί πολλές φορές σαν μια από τις βασικές κακοδαιμονίες αυτού του τόπου. Ο Βενιζέλος, αυτή η κυρίαρχη πολιτική προσωπικότητα στην ιστορία του νεότερου ελληνισμού, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ηγήθηκε μιας φωτισμένης αστικής τάξης που εκσυγχρόνισε την Ελλάδα – εκτός του γεγονότος ότι τη διπλασίασε.
Η Ελλάδα, ακόμα και σήμερα που η εξάρτησή της από την Ευρώπη όχι μόνο σε οικονομικό αλλά κυρίως σε θεσμικό – πολιτισμικό επίπεδο είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ, επιδεικνύει μια μικροαστική καχυποψία που εκδηλώνεται συχνά – πυκνά και με μικρόψυχο τρόπο απέναντι στον αστικό τρόπο ζωής και συμπεριφοράς.
Ο Βενιζέλος ανήκε στη χώρα, όπως και η καθημερινότητά του, έτσι που οποιαδήποτε πτυχή της, κοινωνική ή προσωπική, έπαιρνε εθνικές διαστάσεις. Η ύπαρξη προσωπικής ζωής τού εθνάρχη ξένιζε ακόμα και τον στενό του κύκλο, και άρα η σχέση του με μια «ξένη» σαν την αριστοκράτισσα Έλενα Σκυλίτση προξενούσε έντονες αντιδράσεις. Ήταν μια γυναίκα προφανώς αντάξια του εθνάρχη αλλά πολύ ξένη σε σχέση με τα μέτρα και σταθμά της εποχής – με άλλα λόγια ξεπερνούσε κατά πολύ το πρότυπο μιας «αποδεκτής» Ελληνίδας. Η χώρα δεν άντεχε κάθε τι που ξεπερνούσε τις σταθερές της και τα χούγια της, πόσω μάλλον μια αριστοκράτισσα από κούνια.
Η Έλενα Σκυλίτση ήταν γόνος χιώτικης οικογένειας επιχειρηματιών και τραπεζιτών που είχαν την έδρα τους στο Λονδίνο. Στα τριάντα πέντε της χρόνια ήταν ήδη μια χρυσή κληρονόμος που, μαζί με τη μητέρα της, συγκαταλεγόταν ανάμεσα στις σαράντα πέντε πλουσιότερες γυναίκες της Βρετανίας. Σε ηλικία τριάντα εφτά ετών, η Έλενα γοητεύεται από τη λαμπρή προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου και έκτοτε παρακολουθεί την πορεία του μεγάλου αυτού πολιτικού που δέσποζε στα πολιτικά τεκταινόμενα της Ελλάδας. Ο θαυμασμός της κρατά ήδη από την ιστορική ομιλία του εθνάρχη στο Σύνταγμα το 1910. Η πρώτη τους συνάντηση χρονολογείται δυο χρόνια αργότερα στο Λονδίνο (1912). Στη διάρκεια του Εθνικού Διχασμού, η Έλενα στέλνει στην κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας της Θεσσαλονίκης συστηματικά φάρμακα, ρουχισμό, σκηνές και τη συντρέχει με κάθε τρόπο. Στις περίφημες εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 στις οποίες ο «σοφός και ευγνώμων» λαός καταψηφίζει τον Βενιζέλο (που διπλασίασε την χώρα και την στρατολόγησε στο πλευρό των νικητών του Μεγάλου Πολέμου…), η Έλενα με τη μητέρα της που βρίσκονται στην Ελλάδα, ναυλώνουν μια θαλαμηγό η οποία μεταφέρει τον Βενιζέλο στη Νίκαια. Εκεί από τον στενό οικογενειακό του κύκλο ενημερώνεται για τα τρυφερά αισθήματα της Έλενας, πράγμα που οδηγεί στον γάμο τους.
Στο έργο της αυτό η Ζωή Μητσοτάκη θέλησε να αναδείξει πρωταρχικά την προσωπικότητα της Έλενας Σκυλίτση, μιας γυναίκας της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας και της αστικής τάξης, πριν και κατά τη διάρκεια της γνωριμίας και του γάμου της με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στην ουσία πρόκειται για ένα ανάγνωσμα γνωριμίας με την Έλενα Σκυλίτση. Ταυτόχρονα, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδύεται η ζωή της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού.
* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1991 στις 19-10-2017