Του Γιάννη Αγγελάκη
Χθες προβλήθηκε στα Χανιά, στα πλαίσια του 7ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου, το ντοκιμαντέρ “Solomos” της Βίκυς Αρβελάκη. Το ντοκιμαντέρ δίνει φωνή σε έναν γνωστό άστεγο της πόλης μας, τον Σολωμό, ο οποίος μιλά για τη ζωή του στους δρόμους αλλά και την οπτική του σε σχέση με τη ζωή. Ο Σολωμός όμως δεν είναι μόνο αυτός που φαίνεται μέσα από το ντοκιμαντέρ…
Στην είσοδο του Πνευματικού Κέντρου όπου πραγματοποιείται το φεστιβάλ μια ομάδα γυναικών μοίραζε ένα φυλλάδιο στο οποίο αναφερόταν σε πτυχές της ζωής του Σολωμού που σχετίζονται με ανάρμοστες συμπεριφορές ενάντια σε γυναίκες την περίοδο 2001 – 2002. Βεβαίως, έχουν περάσει 17 χρόνια από τότε, όμως αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι γυναίκες που τότε ήταν κορίτσια στην εφηβεία τους, είδαν το ντοκιμαντέρ και σοκαρίστηκαν βλέποντας τον άνθρωπο του οποίου είχαν υπάρξει θύματά του να παρουσιάζεται ως περίπου ένας σοφός των δρόμων.
Δεν αμφιβάλλουμε ότι η σκηνοθέτης μπορεί να είχε τις καλύτερες των προθέσεων και να συγκινήθηκε από την ανθρώπινη εξιστόρηση του Σολωμού. Δεν αμφιβάλλουμε ότι ίσως θεωρεί ότι με το ντοκιμαντέρ της συντελεί στην ευαισθητοποίηση των συμπολιτών μας σε ένα σημαντικό ζήτημα. Και μπορεί ως ένα σημείο να το πετυχαίνει. Όμως, υπάρχει ένα μεγάλο όμως.
Πέρα από την ιστορία του “Σολωμού”, υπάρχουν και οι ιστορίες γυναικών που ως έφηβες παρενοχλήθηκαν σεξουαλικά, ιστορίες που ίσως δε γνώριζε η σκηνοθέτης γιατί ο ήρωάς της, και δικαίως, δεν ήθελε να φανερώσει. Όμως οι ιστορίες των γυναικών συνέβησαν, και δεν έχουν μικρότερη βαρύτητα από την επιλεκτική, όπως αποδεικνύεται, ιστορία του Σολωμού. Είναι ιστορίες που αποκρύπονται μέσω του μεγενθυντικού φακού που αποτελεί ένα ντοκιμαντέρ που προβάλλει μονάχα μια βολική πτυχή της ιστορίας για τον Σολωμό που εξιστορείται από τον Σολωμό.
Το γεγονός μάλιστα ότι αποτελεί ντοκιμαντέρ δυσχεραίνει τα πράγματα, αφού δεν πρόκειται για κάποια ιστορία μυθοπλασίας η οποία εμπεριέχει “αληθινά γεγονότα”, αλλά για ντοκουμέντο. Η κριτική ασκείται πάνω σε αυτό το “ντοκουμέντο”, όπως θα ασκούνταν κριτική σε ένα ιστορικό κείμενο που εμπεριέχει σημαντικές ανακρίβειες που αλλοιώνουν την ιστορική αλήθεια. Οι αντιδράσεις μπορεί να ήταν λιγότερο έντονες ή να είχαν άλλη μορφή εφόσον ο “Σολωμός” ήταν μια ταινία μυθοπλασίας για έναν άστεγο. Όμως δεν είναι.
Η ιστορία του Σολωμού είναι μια ιστορία που αξίζει να ακουστεί και να ευαισθητοποιήσει, όπως αξίζει να ακουστούν και οι ιστορίες των γυναικών που υπήρξαν θύματα του Σολωμού. Κατ’ ένα τρόπο, αυτό συνέβη μέσω της παρέμβασης που έκανε ομάδα γυναικών χθες στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Μαζί, οι διαφορετικές αυτές ιστορίες, δίνουν τη συνολική πολύ πιο σύνθετη εικόνα γύρω από μία πραγματικότητα που δεν είναι μονοδιάστατη. Δεν υπάρχουν άγιοι και δαίμονες εδώ, ήρωες και δράκοι, υπάρχουν μόνο ατελείς άνθρωποι, με λαμπερές και σκοτεινές πτυχές. Ο Σολωμός, απ’ ότι φαίνεται, είχε μια πολύ σκοτεινή πτυχή που σημάδεψε αρκετές γυναίκες της πόλης μας.
Οι άστεγοι, είναι συνήθες, έχουν μια βολική ιστορία την οποία επαναλαμβάνουν σε όσους γνωρίζουν για το πώς έφτασαν στο σημείο που είναι και ποιοι είναι. Όλοι μας άλλωστε δεν έχουμε μια βολική ιστορία για τον εαυτό μας που λέμε σε όσους γνωρίζουμε η οποία λειάνει τις αιχμηρές γωνίες και εξαλείπτει ή αποκρύπτει στοιχεία που ασχημαίνουν κάπως την όψη μας; Γιατί να κάνει κάτι διαφορετικό ένας άστεγος; Η ιστορία του Σολωμού είναι η ιστορία που ο Σολωμός ήθελε να ακούσουμε.
Το ντοκιμαντέρ της Βίκυς Αρβελάκη έχει αξία, όχι όμως ως μια αντικειμενική καταγραφή του φαινομένου της αστεγίας αλλά ως η ιστορία όπως θα καταγραφόταν αν την έγραφε ο άστεγος για τον εαυτό του.
Δεν είναι ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ, ούτε εμπεριέχει μια κοινωνιολογική ματιά στο φαινόμενο της αστεγίας. Δεν υπάρχει έρευνα. Είναι ένα ντοκιμαντέρ που καταγράφει αυτό που ήθελε ο πρωταγωνιστής του να καταγραφεί. Και ως εκ τούτου έχει μια αξία στο ότι καταγράφει την καθημερινότητα και τον αγώνα που κάνει για την ολοκλήρωσή της μέρας του, στην παραδοχή του ότι σημασία έχει να κουράζεται, γιατί όταν κουράζεται μπορεί να κοιμηθεί δίχως σκέψεις στο μυαλό του, όπως ένας εργάτης που είναι εξουθενωμένος, στις μικρές χαρές που αναζητά στη ζωή του, όπως όταν κάθεται στο λιμάνι με την πετονιά του και την ελπίδα ότι μπορεί να πιάσει ένα ψάρι, στις μικρές καθημερινές επαφές του που δίνουν νόημα στη ζωή του, όταν παίρνει δωρεάν καφέ και όταν επισκέπτεται τα συσσίτια.
Αν καταγράφει κάτι το ντοκιμαντέρ της Βίκυς Αρβελάκη είναι μια εικόνα της αστεγίας πολύ προσωπική, σχεδόν ρομαντική, την ιστορία όπως ήθελε να παρουσιάσει ο Σολωμός. Τον τρόπο που θα ήθελε να τον βλέπει ο κόσμος. Ένα πορτραίτο σχεδόν κατά παραγγελία.
Η άλλη πτυχή της ιστορίας είναι αυτή που απουσιάζει από την “επίσημη” καταγραφή της μέσω του ντοκιμαντέρ. Η ιστορία των γυναικών που πριν αρκετά χρόνια υπήρξαν θύματα του Σολωμού. Γυναίκες οι οποίες βρέθηκαν στη δυσάρεστη θέση να βλέπουν τον άνθρωπο που στα εφηβικά τους χρόνια είχαν συνδέσει με άσχημες εμπειρίες να αναδεικνύεται σε ήρωα των δρόμων.
Ένας άστεγος δεν είναι άγιος, μπορεί να έχει κάνει και πολύ άσχημα πράγματα. Ο Σολωμός δεν είναι μόνο “θύμα” μιας κοινωνίας που τον έθεσε στο περιθώριο, έχει υπάρξει στο παρελθόν και “θύτης”.
Πρέπει να λέγονται αλήθειες για το φαινόμενο της αστεγίας. Γιατί τότε μόνο η ευαισθητοποίηση των πολιτών κτίζεται σε στέρεες βάσεις. Σε αυτή τη διαδικασία ανακάλυψης της αλήθειας συντέλεσε και η χθεσινή παρέμβαση ομάδας γυναικών κατά την προβολή του ντοκιμαντέρ στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Γιατί αν η μία πτυχή είναι το δικαίωμα του κάθε άστεγου, του κάθε ανθρώπου να μιλά για την ιστορία του, η άλλη πτυχή είναι να ανακαλύπτουμε και αυτό που είναι ο άνθρωπος, που πολλές φορές η αλήθεια γύρω από την ιστορία του δε μπορεί να έλθει μόνο από τον ίδιο.