12 επιφανείς Έλληνες μιλούν στο thetravelbook.gr γι’ αυτό που θεωρούν ότι είναι η Κρήτη.
Το αφιέρωμα ετοίμασε ο Γιάννης Φώσκολος.
Διαβάστε τι έχουν να πουν:
Γιώργος Κουμεντάκης
«Η Κρήτη είναι ένας κόσμος πλούσιος, αυτάρκης σε μικρές διαστάσεις. Κι επειδή μπορείς να ζήσεις εκεί απομονωμένος, σου δίνει την αίσθηση πως τα πάντα σου ανήκουν».
«Διαθέτει τα πάντα σε μικρή κλίμακα και αυτό δίνει μια σιγουριά και μια ανεξαρτησία στους κατοίκους της. Είναι ένα μέρος με σημαντική παραγωγή, υπέροχο κλίμα και φαγητό. Ολα συντονίζονται αρμονικά, η φύση, τα προϊόντα, οι άνθρωποι. Η Κρήτη επιβιώνει και ξεπερνά τον εαυτό της μέσα από αυτές τις ισορροπίες».
Βρίσκει ελκυστικό τον χειμώνα του Ρεθύμνου. Δεν αγαπά πολύ την τουριστική περίοδο, αν και αναγνωρίζει την αναγκαιότητά της. Λατρεύει τη νότια Κρήτη, τη Γαύδο, τον ιστό των χωριών στην κορυφογραμμή της ενδοχώρας. «Υπάρχει ένας ιδιαίτερος βενετσιάνικος οικισμός που σώζεται κρυμμένος δυτικά του Ρεθύμνου, το Βεβέρι».
Αναφέρεται στον Πλακιά και σε όλα τα γύρω λιμανάκια, στα Σφακιά «όπου ορισμένα χωριά διατηρούνται λες κι είσαι 100 χρόνια πριν», στα φαράγγια που είναι «δίαυλοι ζωής και δύναμης», στην αγνή φύση και στους ξεχασμένους αρχαιολογικούς τόπους όπως η αρχαία Ελεύθερνα.
Αν και η τουριστική εκμετάλλευση έφερε, λέει, φθορά στις συνειδήσεις, πολλοί άντεξαν κι έμειναν στα βασικά χαρακτηριστικά της κρητικής φυλής: φιλοξενία, αγάπη για τον συνάνθρωπο, προσφορά.
«Ενώ έχουν υπάρξει πολλές ευκαιρίες να αλλοιωθεί αυτή η ταυτότητα, ένα μεγάλο μέρος του κόσμου ανθίσταται. Υπάρχει κάτι μέσα τους, που τους κάνει να ξαναγεννιούνται. Η λατρεία για τη ζωή. Οι Κρητικοί δεν αρέσκονται στη μοιρολατρία. Ξέρουν ότι ζούνε στον παράδεισο. Δεν χρειάζονται ψυχανάλυση. Αυτοψυχαναλύονται συνεχώς. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουν την τέχνη, τη ζωή και την ολοζώντανη ιστορία τους είναι κάτι που θα το ζήλευαν σε όλα τα μέρη του κόσμου».
Γιώργος Καλλιγέρης
«Να πώς θα γίνουν τα Χανιά αν…»
Σαν κάτι φρέσκο να μυρίζει στα Χανιά… Μια παρέα νέων –30 και κάτι– ανέλαβε τα ηνία του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων της πόλης. «Κανείς δεν ξεκίνησε με κομματική αφετηρία. Συμμετείχαμε σε εθελοντικές δράσεις και οι παλαιότεροι είδαν ότι είμαστε ορεξάτοι», λέει ο πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Χανίων, Γιώργος Καλλιγέρης.
Ο ίδιος, όταν γύρισε από τις σπουδές του στο εξωτερικό, αναρωτήθηκε «πώς θα ήταν τα Χανιά αν…» και συμμετείχε σε ομάδα εργασίας του ΤΕΕ για την ενοποίηση ανοιχτών και πράσινων χώρων. Μια από τις ιδέες της ομάδας ήταν να δημιουργηθεί ένα δίκτυο για να κυκλοφορούν οι Χανιώτες με ποδήλατο ή με τα πόδια στα παλιά, μπαζωμένα ρέματα της πόλης. «Πρόκειται για ένα εναλλακτικό δίκτυο κυκλοφορίας, που θα αφορά πεζούς και ποδηλάτες και θα συνδέει τις γειτονιές μεταξύ τους και με το κέντρο».
Προς το παρόν αυτά παραμένουν ιδέες και μελέτες. Το p_public http://p-public.gr/, ωστόσο, ένα 3ημερο φεστιβάλ με θέμα τον δημόσιο χώρο, με διαλέξεις στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου (Μεγάλο Αρσενάλι), εκθέσεις, δρώμενα κι εγκαταστάσεις σε δημόσιους χώρους, είναι γεγονός από το 2012.
Παιδί του Συλλόγου είναι και η «ένεση γειτονιάς», μια πρωτοβουλία που προσπαθεί να αλλάξει έναν ανεκμετάλλευτο δημόσιο χώρο. Οι αρχιτέκτονες του Συλλόγου μαζί με τους κατοίκους μιας γειτονιάς φτιάχνουν ένα πάρκο ή μια πλατεία. «Οι γειτονιές είχαν χάσει τον χαρακτήρα τους. Οι άνθρωποι δεν περπατούσαν, δεν συναντιόντουσαν, δεν ήξεραν τους γείτονές τους. Αυτό έχει αρχίσει και αλλάζει με την κρίση». Τα Χανιά, λέει, χρειάζονται κυκλοφοριακή μελέτη και στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης με ορίζοντα πέραν της 20ετίας.
Γιάννης Σμαραγδής
«Τα πράγματα υπάρχουν από πάντα»
Οι Κρητικοί αγαπούν τον τόπο τους με έναν τρόπο σχεδόν παθολογικό. Γιατί άραγε, ρωτάμε τον διάσημο σκηνοθέτη Γιάννη Σμαραγδή. «Εμείς οι Κρήτες αγαπούμε το νησί μας αλλά και τους κώδικες ζωής που είναι ιδιαίτεροι και εξαιρετικά έντονοι και συνοδεύονται πάντα από μια ξεχωριστή πνευματικότητα. Ως δείγμα, κοιτάξτε τις μαντινάδες: αυτοσχεδιαστικά λαϊκά κομψοτεχνήματα που ανταλλάσσονται ακαριαία από τον έναν στον άλλο, με κορυφώσεις σε πνευματικά πεδία, πολύ πέρα από τους τριγύρω πληθυσμούς… (και όχι μόνο)».
Για τον δημιουργό του El Greco, που γεννήθηκε το 1946 στις Γωνίες Μαλεβιζίου Ηρακλείου, η Κρήτη δεν είναι μόνο νησί. «Ο Καζαντζάκης μιλάει για την Κρητική ψυχή. Η αληθινή μαγεία ενός τόπου, ουσιαστικά είναι άυλη, αόρατη. Μπορείς να την αισθανθείς να σε κυκλώνει, χωρίς να χρειάζεται να την αγγίζεις».
Ποιο είναι το αγαπημένο του σημείο στην ιδιαίτερη πατρίδα του; «Ο Καβάφης περιγράφοντας την πόλη που έζησε και αγάπησε, την Αλεξάνδρεια, έγραψε: πάντα η Αλεξάνδρεια είναι. Ετσι κι εγώ μπορώ να πω… Πάντα το Ηράκλειο είναι»! Τον ρωτάμε ποιο είναι το πιο πρόσφατο που ανακάλυψε στην Κρήτη. «Τα πράγματα υπάρχουν από πάντα. Οι άνθρωποι καθυστερούν να τα ανακαλύψουν. Πρόσφατα έμαθα κι εγώ πως η Κρήτη και κυρίως το Ιδαίον Αντρον είναι ένα από τα μεγαλύτερα Ιερά της Υφηλίου, και ήταν από πάντα»…
Νίκος Ψιλάκης
«Η Κρήτη είναι γαλήνη και αγριάδα μαζί…»
«Ο Καζαντζάκης έλεγε πως η Κρήτη δεν είναι νησί, αλλά θεριό που κείτεται στη θάλασσα. Ο Σακελλαράκης, ο σπουδαίος μελετητής της κρητικής διαχρονίας, έλεγε ότι δεν είναι νησί, αλλά ήπειρος. Και οι δυο είχαν δίκιο! Θεριό γιατί έχει τη δύναμη να αντιστέκεται· ήπειρος γιατί είναι μεγάλη και πολύμορφη. Βουνό, κάμπος, θάλασσα, όλα πλάι πλάι. Τη μια στον χιονισμένο Ψηλορείτη και την επόμενη στο ζεστό Λιβυκό. Γαλήνη κι αγριάδα μαζί»…
Ο Νίκος Ψιλάκης, δημοσιογράφος και συγγραφέας, έχει μελετήσει με πάθος την ιδιαίτερη πατρίδα του. Η σημερινή Κρήτη, λέει, αποτελεί μια σύνοψη της ιστορικής διαδρομής του Ελληνισμού. Ολες οι εποχές είναι παρούσες στον λαϊκό πολιτισμό της. Λέξεις ομηρικές, δωρικές, βυζαντινές, στίχοι του Ερωτόκριτου, τραγούδια, τελετές που κάποιος αδαής θα μπορούσε να τις χαρακτηρίσει παγανιστικές, όλα είναι παρόντα.
«Κατά την άποψή μου αυτό ακριβώς είναι παράδοση: όχι μόνο η μετάδοση του πολιτισμού από τη μια γενιά στην άλλη, αλλά και η δύναμη του τόπου και των ανθρώπων να εμπνέονται από το χθες και να δημιουργούν το αύριο. Σαν το δέντρο, που κι αυτό λατρεύεται ακόμη στην Κρήτη. Ετυχε να δω γυναίκες να κόβουν φύλλα από τον αειθαλή πλάτανο της Ευρώπης ως φυλακτά – ελιξίρια γονιμότητας κι έμεινα άναυδος, καθώς έβλεπα μπροστά μου ολοζώντανο τον αρχαίο μύθο».
Η Παναγία η Αρκουδιώτισσα λατρεύεται στο ίδιο σπήλαιο όπου λατρευόταν κάποτε η Αρτεμις υπό μορφήν άρκτου. Στη Βύθανο των Αστερουσίων συναντάμε εμφανή ίχνη της αρχαίας λατρείας, γύρω από το Αγιοφάραγγο οι μινωικοί θαλαμωτοί τάφοι έγιναν ναοί και ασκηταριά. Ως ναοί λειτουργούνται ακόμη.
«Τα βυζαντινά μνημεία δεν είναι μουσειακοί χώροι, είναι ενταγμένα λειτουργικά στη ζωή των τοπικών κοινοτήτων. Είναι μοναστήρια, παλιά ασκηταριά, σταυροειδείς και μονόχωροι ναοί, πολύτιμες εικόνες, ξωκλήσια στις κορφές των βουνών· πολλά βρίσκονται στις ίδιες ακριβώς θέσεις όπου βρίσκονταν κάποτε τα μινωικά ιερά κορυφής και οι προσκυνητές ακολουθούν τα ίδια μονοπάτια για να φτάσουν ως εκεί. Πάνω από 350 ιερά σπήλαια συγκεντρώνουν ακόμη πλήθη πιστών. Κι αν σκεφτούμε ότι η λατρεία στα σπήλαια της Κρήτης άρχισε πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια, θα καταλάβομε ότι τα λατρευτικά έθιμα του νησιού μπορεί να έχουν προσαρμοστεί στο σήμερα, διατηρούν, όμως, στοιχεία από όλες τις εποχές».
Και τι είναι αυτό που κάνει την Κρήτη να ξεχωρίζει; «Η κουζουλάδα», απαντά αυθόρμητα! «Η Κρήτη είναι τόπος της υπερβολής. Δείτε τα ιστορικά γεγονότα. Ο 19ος αιώνας κύλησε μέσα σε απανωτές επαναστάσεις. Ποτέ δεν καταλάγιασαν οι παππούδες μας, δε λογάριασαν ούτε σφαγές ούτε απώλειες. Την ίδια υπερβολή βλέπει κανείς στα πανηγύρια, στις κοινωνικές εκδηλώσεις, στα τσιμπούσια τους. Δεν ξέρω αν έχουν αλλάξει πολύ τα πράγματα στις δεκαετίες της πλαστής ευμάρειας. Σίγουρα υπάρχουν αλλαγές, πράγμα φυσικό άλλωστε. Και αναμενόμενο. Το θέμα είναι αν οι αλλαγές αυτές επαναδιαμορφώνουν και διαφοροποιούν τον χαρακτήρα του πολιτισμού μας».
Ομως, ο πλούτος της Κρήτης –θα συμπληρώσει– δεν είναι μόνο υλικός. Είναι κυρίως άυλος. Κι αυτός είναι ο πιο σημαντικός γιατί δεν κινδυνεύει από μπουλντόζες και κατεδαφίσεις. Μένει στις ψυχές των ανθρώπων.
«Η Κρήτη, λοιπόν, κρατεί. Το γιατί ίσως και να μην το ξέρομε». Εκείνος πάντως, όταν χρειάζεται ανάσες βαθιές, ξεκινά για τα όρη, τα ρημαγμένα χωριά, τα λαϊκά πανηγύρια, εκεί που κάποια γριά μπορεί να συντηρεί ακόμη τη μνήμη και κάποιος γέρος παπάς να ευλογεί ακόμη το σφάγιο μιας αιματηρής θυσίας ή τους πρώτους καρπούς που οι χωρικοί προσφέρουν ακόμη στους θεούς. Οπως έκαναν και οι προϊστορικοί κάτοικοι του νησιού…
Χαράλαμπος Κριτζάς
«Αναζητάμε τα μυστικά των επιγραφών»
Τα κλειδιά της σπουδαίας ιστορίας των Κρητών στα βάθη των αιώνων κρατούν οι επιγραφές που έχουν ανακαλυφθεί σε διάφορες αρχαιολογικές θέσεις. «Η Κρήτη, μεσογειακή μεγαλόνησος στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, ανέπτυξε σπουδαίο πολιτισμό από τα προϊστορικά ήδη χρόνια, που ονομάστηκε μινωικός από τον μυθικό της βασιλιά Μίνωα. Θαλασσοκράτειρα και ισχυρή, ανέπτυξε ειρηνικές σχέσεις και είχε πολιτιστικές και εμπορικές ανταλλαγές με τους γειτονικούς λαούς», εξηγεί ο Ηρακλειώτης αρχαιολόγος Χαράλαμπος Κριτζάς, επίτιμος διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου.
Κέντρα της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας από το 2000 π.Χ. ήταν τα ανάκτορα, στα οποία, εκτός των άλλων, τηρούνταν και τα γραπτά αρχεία. «Τα πρώιμα ιδεογράμματα σε σφραγιδολίθους και η ιερογλυφική γραφή, με γνωστότερο παράδειγμα τον δίσκο της Φαιστού, δεν έχουν ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Ούτε και η λεγόμενη Γραμμική Α γραφή, που είναι μια απλουστευμένη μορφή της ιερογλυφικής. Οταν οι ελληνόφωνοι Μυκηναίοι εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη τον 15ο αι. π.Χ. κατέγραψαν για πρώτη φορά την ελληνική γλώσσα με μια εξελιγμένη μορφή της Γραμμικής Α.
Πρόκειται για τη Γραμμική Β, μια συλλαβική γραφή που διαβάστηκε το 1952 από τον Βέντρις. Εχουν σωθεί χιλιάδες πήλινες πινακίδες με λογιστικές αναγραφές, καταλόγους ανθρώπων και αγαθών ή προσφορές σε διάφορες θεότητες και τα ανάκτορα. Η χρήση της Γραμμικής Β σταματά στα τέλη περίπου του 12ου αι. π.Χ., με την κατάλυση της βασιλικής εξουσίας και την καταστροφή των ανακτορικών κέντρων».
Η γραφή θα επανεμφανιστεί τον 8ο αι. π.Χ., αυτή τη φορά ως αλφαβητική, που οι Κρήτες μαζί με τους άλλους Ελληνες δανείστηκαν από τους Φοίνικες και την τελειοποίησαν πριν τη διαδώσουν σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην Κρήτη κυριαρχούν τώρα οι Δωριείς γαιοκτήμονες – πολεμιστές, σε μια κοινωνία με αυστηρά ήθη, που τη χαρακτηρίζει η ευνομία.
«Οι περισσότερες πρώιμες επιγραφές είναι νομικού χαρακτήρα, χαραγμένες σε τοίχους ναών και δημόσιων κτιρίων. Γνωστή παγκοσμίως είναι η μεγάλη επιγραφή με τους νόμους της Γόρτυνας, του 5ου αι. π.Χ., με πρωτοποριακές για την εποχή διατάξεις αστικού και ποινικού δικαίου. Από τους επόμενους αιώνες σώζονται κυρίως συνθήκες, αναθηματικές και επιτύμβιες επιγραφές. Μια ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν οι ετεοκρητικές επιγραφές, γραμμένες με ελληνικά γράμματα, αλλά σε γλώσσα άγνωστη, ίσως τη μινωική».
Πέτρος Λυμπεράκης
«Στην Κρήτη έχουν οριοθετηθεί 33 περιοχές Natura!»
Με μια ήπειρο παρομοιάζει την Κρήτη ο βιολόγος Πέτρος Λυμπεράκης, πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς – Λευκών Ορέων και έφορος στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.
Οπως λέει, η ιδιαίτερη πατρίδα του βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι μεταξύ τριών ηπείρων και διαθέτει έντονο γεωμορφολογικό ανάγλυφο το οποίο έχει υποστεί και ακόμη υπόκειται σε έντονες αλλαγές. «Τα δύο αυτά στοιχεία έχουν συντελέσει στο να βρίσκουμε συμπυκνωμένα στην Κρήτη, χαρακτηριστικά μορφολογίας τοπίου και βιοποικιλότητας που σε άλλες περιοχές πρέπει να αναζητήσουμε στην έκταση μιας ολόκληρης ηπείρου».
Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που στην Κρήτη έχουν οριοθετηθεί 33 περιοχές Natura. «Ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του, μπορεί κανείς να αναζητήσει την αγριάδα των ψηλών βουνών, την ποικιλία των παραλιών, την περιπέτεια των φαραγγιών ή την πιο ιδιαίτερη των σπηλαίων, αλλά και την κρητική φιλοξενία (ναι! Υπάρχει ακόμη) στα απομονωμένα ορεινά της χωριά. Ή μπορεί απλώς να περιπλανηθεί έχοντας τα μάτια ανοιχτά για τα μικρά αισθητικά θαύματα που απροσδόκητα μπορεί να ξεπηδήσουν μπροστά του. Αυτά που ξέρουν καλά να κρύβονται από όσους έχουν μάθει μόνο να καταναλώνουν»…
Το Φαράγγι της Σαμαριάς, προσθέτει, είναι το μεγαλύτερο σε μήκος από τα 100 και πλέον φαράγγια της Κρήτης. «Εχει εντυπωσιακά, μοναδικά, μορφολογικά γνωρίσματα. Αυτό που του προσδίδει ξεχωριστή αξία είναι η σχέση του με την ιστορία του ανθρώπου από τους αρχαιότατους χρόνους. Η ιστορία ξεκινά με τη Σαμαριά ως ιερό τόπο, τόσο σημαντικό, ώστε μόνον εκεί μπορούσε να καθαρθεί, για έναν άδικο φόνο, ένας θεός (ο Απόλλωνας στο ιερό της Τάρρας). Πιο πρόσφατα, η Σαμαριά και τα Λευκά Ορη ευρύτερα, έχουν συνδεθεί με κάθε αγώνα για την ελευθερία. Εκτός από την ξεχωριστή σε σύνθεση βιοποικιλότητα, συμπυκνώνονται εκεί ο πολιτισμός και οι παραδόσεις που δίνουν στην Κρήτη τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Με δυο λόγια η Σαμαριά και τα Λευκά Ορη μπορούν να χαρακτηριστούν ως η ψυχή της Κρήτης».
Νίκος Σταμπολίδης
«Η Ελεύθερνα είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Μεσογείου»
Τι συνέβη στην Κρήτη μετά την καταστροφή των μινωικών ανακτορικών κέντρων; Απαντήσεις σε αυτό το μείζον ερώτημα αναζητά εδώ και χρόνια στην Ελεύθερνα ο Νίκος Σταμπολίδης, καθηγητής του Παν/μίου Κρήτης και διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
Εκεί, στις βορειοδυτικές υπώρειες του Ψηλορείτη, ο καθηγητής ανασκάπτει μια πόλη που γεννήθηκε την 3η χιλιετία π.X. και μέτρησε 4.500 χρόνια ζωής πριν εγκαταλειφθεί οριστικά στις αρχές του 14ου αιώνα. Η πρώτη ακμή της τοποθετείται στο τέλος του 10ου μέχρι και τον 6ο αιώνα π.Χ., όταν δηλαδή η λαμπρή μινωική εποχή έσβηνε.
«Οι Ελευθερνιώτες ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το εμπόριο και τον πόλεμο. Δεν είχαν βασιλιά, αλλά αριστοκρατικό πολίτευμα και ζούσαν σε μια ανοιχτή κοινωνία. Εκμεταλλεύονταν δύο λιμάνια, ένα στον Σταυρωμένο και ένα κοντά στον Πάνορμο, τις μεγάλες πλουτοπαραγωγικές πηγές στα Ταλαία Ορη (Κουλούκουνας) και τα λατομεία Περιστερέ. Είχαν κοπάδια όχι μόνο για κρέας και γάλα, αλλά και για μαλλί και δέρμα με τα οποία έφτιαχναν ασπίδες, υποδήματα, υφαντά που αντάλλασσαν ή πωλούσαν μαζί με θεραπευτικά βότανα, ξυλεία, μέλι αλλά και… ιδέες σε όλο το Αιγαίο, Πελοπόννησο, Αττική, Εύβοια, Δωδεκάνησα, Μ. Ασία, Κύπρο, Φοινίκη, Συρία, Αίγυπτο, Σικελία, Κ. Ιταλία».
Η Ελεύθερνα, στην καρδιά της Κρήτης, έδωσε χιλιάδες ευρήματα, αυτό όμως που εξέπληξε τους ανασκαφείς ήταν οι τάφοι της Ορθής Πέτρας. «Η νεκρόπολη αποδεικνύει την αλήθεια των ομηρικών στίχων και ιδιαίτερα των ταφικών εθίμων. Ο,τι αναφέρει ο Ομηρος στην Ιλιάδα το βρίσκουμε αυτούσιο στο νεκροταφείο της Ορθής Πέτρας. Εκεί εικονογραφούνται οι στίχοι του Ομήρου. Δεν είναι τυχαίο πως ο επικός ποιητής βάζει τον Ιδομενέα και τον Μυριώνη, δύο Κρητικούς να χτίσουν την πυρά του Πατρόκλου. Για όλα αυτά η Ελεύθερνα είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Μεσογείου».
Γιάννης Παπαμαστοράκης
«Εχουμε το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της Ελλάδας»
«Η Κρήτη μπήκε στον χάρτη της παγκόσμιας αστρονομίας με το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα», υποστηρίζει ο ομότιμος καθηγητής Φυσικής στο Παν/μιο Κρήτης και διευθυντής του Αστεροσκοπείου, Γιάννης Παπαμαστοράκης. Το Αστεροσκοπείο ιδρύθηκε το 1986 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας και το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ Εξωγήινης Φυσικής, στη κορυφή Σκίνακα του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 1.750 μέτρων.
Το 1995 εγκαινιάστηκε το τηλεσκόπιο 1,3 μ., που είναι το μεγαλύτερο εν λειτουργία της Ελλάδας. «Παρατηρήσεις από τον Σκίνακα περιλαμβάνονται σε περισσότερες από 100 ερευνητικές εργασίες που έχουν δημοσιευθεί σε έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά», λέει ο κ. Παπαμαστοράκης και αναφέρει ενδεικτικά πως στις κορφές του Ψηλορείτη λύθηκε ένα αίνιγμα που για δεκαετίες βασάνιζε τους αστρονόμους, σχετικά με τους σπειροειδείς γαλαξίες και τη διαπερατότητά τους από το φως.
Ο Σκίνακας, λέει ο ίδιος, χαρακτηρίζεται από εξαιρετικές συνθήκες παρατήρησης, συγκρίσιμες μόνο με εκείνες των μεγάλων αστεροσκοπείων του κόσμου, και διαθέτει όργανα υψηλής τεχνολογίας. «Η Κρήτη διαθέτει ιδιαίτερα γνωρίσματα, που συνδέονται με τη γεωγραφική της θέση, το ήπιο κλίμα της, τις φυσικές ομορφιές της, την ηρωική ιστορία, τη φιλομάθεια των κατοίκων.
Η δημιουργία την τελευταία 30ετία πρωτοπόρων εκπαιδευτικών και ερευνητικών ιδρυμάτων, όπως το Πανεπιστήμιο και το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας, την τελευταία 30ετία έχει προσθέσει έναν επιπλέον ισχυρό μοχλό ανάπτυξης στο νησί», λέει ο καθηγητής και συμπληρώνει πως θα ήταν δύσκολο να απαριθμήσει όλες τις σημαντικές ανακαλύψεις ερευνητών από το ΙΤΕ και το Πανεπιστήμιο.
Θέλει όμως να σταθεί στις σεμιναριακές διαλέξεις του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ωνάση και του ΙΤΕ, που έπαιξαν «καθοριστικό ρόλο για την επιστολή στήριξης της Ελλάδας από 22 παγκοσμίου κύρους επιστήμονες».
Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα
«Η Κρήτη δεν είναι νησί… είναι ήπειρος»
«Η Κρήτη δεν είναι νησί αλλά ήπειρος», λέει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη–Πλάκα. «Σαν να ταξιδεύεις σε μια μικρή Ευρώπη. Διασχίζοντας το φαράγγι της Σαμαριάς ξεκινάς από την Ελβετία και φτάνεις στην Αφρική».
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Αρκαλοχώρι, νότια του Ηρακλείου. «Αισθάνομαι βαθιά Κρητικιά. Η κρητική ρίζα μού δίνει δύναμη να αντιπαρέρχομαι τις δυσκολίες και να σκέφτομαι αδιάκοπα αυτό που έλεγε ο Καζαντζάκης: κάνε ό,τι δεν μπορείς».
Οι ορεινοί όγκοι, λέει, τα λασιθιώτικα βουνά, ο Ψηλορείτης και τα Λευκά Ορη ορίζουν χαρακτήρες ανθρώπων. «Οι ορεσίβιοι είναι άλλοι άνθρωποι από τους καλλιεργητές στο οροπέδιο Λασιθίου. Στο Ηράκλειο ζει ο κόσμος του εμπορίου, στο ημιορεινό Ρέθυμνο οι άνθρωποι του πνεύματος, στα Χανιά το άγριο κομμάτι της Κρήτης. Στα Σφακιά οι άνθρωποι είναι περήφανοι, υψίκορμοι και γαλανομάτηδες. Θαρρείς πως έχουν βγει από την “Οδύσσεια” και την “Ιλιάδα”. Αυτοί οι απρόσιτοι ορεσίβιοι Κρήτες διατηρούν τα πιο αυθεντικά χαρακτηριστικά διαμέσου των αιώνων».
Μιλά για την Κρήτη της ιστορίας, του ήθους, των αγώνων, των θυσιών και το νησί με τις κεντημένες γεωγραφικές εκτάσεις. «Δεν είχαμε ποτέ τσιφλίκια. Και γι’ αυτό δεν υπάρχει τετραγωνικό μέτρο που να μην το έχει κεντήσει ο μόχθος του Κρητικού. Αυτός ο απέραντος τάπητας είναι το ηθικό τοπίο της Κρήτης».
Εκτός από το τοπίο και τους ανθρώπους, τη γοητεύει η γλώσσα. «Οταν η Κρήτη πέρασε από την Αναγέννηση στην Τουρκοκρατία, η εγγράμματη παράδοση έγινε προφορική. Είχα έναν θείο που ήταν αναλφάβητος αλλά ήξερε όλο τον Ερωτόκριτο απέξω. Ο πλούτος της εγγράμματης γλώσσας άρδευσε την προφορική, την κράτησε πλούσια και ζωντανή. Για παράδειγμα, η μάνα μου έλεγε: μάζεψε την μπουγάδα να είναι μελίχλωρη. Ή όταν έχανε κάτι, έλεγε: το λαθοπόρεψα. Για να πει ψιλοβρέχει, έλεγε ροδοσταμίζει».
Δεν ξεχνά να αναφερθεί στον Μινωικό πολιτισμό, τον πιο ειρηνικό πολιτισμό του κόσμου. «Οι μινωικές πόλεις και τα ανάκτορα ήταν ατείχιστα. Δεν φοβόνταν εξωτερικούς κι εσωτερικούς εχθρούς. Επικρατούσε ειρήνη επειδή υπήρχε υψηλό επίπεδο πολιτισμού, με μια ζωντάνια και μια αλληλεγγύη με τη φύση που δεν την ξαναβρήκαμε στους προϊστορικούς πολιτισμούς. Σε αυτή την κοινωνία οι γυναίκες είχαν ξεχωριστή θέση, ενώ έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι ίσως είχαμε μητριαρχία».
Κώστας Συνολάκης
«Μοναδικός ο πλούτος των θαλασσών της Κρήτης»
«Μελέτες των τελευταίων δέκα ετών στα παράκτια αλλά και βαθιά ενδιαιτήματα των θαλασσών της Κρήτης δείχνουν μια εξαιρετική ποικιλότητα ειδών», σημειώνει ο διευθυντής του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών Κώστας Συνολάκης, που είναι και Κρητικός. Οπως ο ίδιος εξηγεί, η θάλασσα δεν δίνει τη δυνατότητα απομόνωσης πληθυσμών, τουλάχιστον στον βαθμό που δίνει το χερσαίο περιβάλλον ή τα γλυκά νερά. Αυτός είναι και ο λόγος που στη θάλασσα δεν συναντάμε συχνά ενδημικά είδη.
«Οι θάλασσες της Κρήτης δε διακρίνονται από το πλήθος των ενδημικών ειδών που υπάρχουν στην ξηρά του νησιού και ειδικότερα στα φυτά του. Η Κρήτη, όμως, χαρακτηρίζεται από στενή και σχετικά απομονωμένη υφαλοκρηπίδα και αυτό της δίνει μια ασυνήθη ιδιαιτερότητα, κυρίως όσον αφορά τα βενθικά είδη», εξηγεί ο κ. Συνολάκης.
Τα βενθικά είδη είναι οι οργανισμοί που ζουν στον βυθό. Να σημειωθεί πως το 98% των θαλάσσιων ειδών είναι βενθικά. «Οι έρευνες του ΕΛΚΕΘΕ έχουν καταλήξει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα για τη βιοποικιλότητα των θαλασσών της Κρήτης», συμπληρώνει ο κ. Συνολάκης κι εξηγεί: «Για παράδειγμα, έχει τεκμηριωθεί η παρουσία ψαριών που είναι Λεσεψιανοί μετανάστες, όπως τα Lagocephalus sceleratus (σ.σ.: λαγοκέφαλος) και Etrumeus teres. Οι Λεσεψιανοί μετανάστες είναι ψάρια που για πρώτη φορά βρέθηκαν στη Μεσόγειο, μετά το άνοιγμα της διώρυγας του Σουέζ το 1869, από τον μηχανικό Φερντινάντο Λεσέψ. Ο λαγοκέφαλος, που ως γνωστόν είναι δηλητηριώδης και επικίνδυνος, πλέον ανευρίσκεται πολύ συχνά στις θάλασσες της Κρήτης.
Το δεύτερο είδος είναι ένα εδώδιμο ψάρι που μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σημαντικό εμπορικό είδος. Ηδη οι ψαράδες στα Χανιά το αποκαλούν γαυρόφρισσα, ενώ έχει προταθεί από Ελληνες ιχθυολόγους η υιοθέτηση της κοινής ονομασίας στρογγυλοσαρδέλα».
Νίκος & Γιώργος Στρατάκης
«Ζωντανός οργανισμός η κρητική μουσική»
«Η κρητική μουσική, σε αντίθεση με τη δημοτική παράδοση άλλων περιοχών της Ελλάδας, εξακολουθεί να είναι ζωντανή και να εμπλουτίζεται, και όπως κάθε “ζωντανός οργανισμός” που αναπτύσσεται και μεταλλάσσεται, δεν σταματά να ζει και να αναπνέει». Οι μουσικοί Γιώργος και Νίκος Στρατάκης, τα δύο αδέρφια από τη Μεγαλόνησο, διαγράφουν μια πολύ επιτυχημένη τροχιά στο στερέωμα της κρητικής μουσικής, με πρωτότυπες απόψεις και ατμόσφαιρα αυθεντικής γιορτής σε κάθε τους εμφάνιση.
Μεγάλωσαν σε ένα ημιορεινό χωριό του Ηρακλείου, τη Ροδιά. Από πολύ μικρά είχαν μουσικά ακούσματα από ντόπιους καλλιτέχνες και ξεκίνησαν να παίζουν παραδοσιακά όργανα. Κομβικό σημείο ήταν η συνεργασία του Νίκου από τα 11 του χρόνια με τον Ψαραντώνη και μέσω αυτής της συνεργασίας «καταγράφηκαν» ιδιαίτερα ακούσματα και σημαντικές μουσικές πληροφορίες.
«Η κρητική μουσική έχει επιδράσεις που έρχονται από πολύ παλιά, όπως για παράδειγμα από τη βυζαντινή μουσική. Σταδιακά, όλα αυτά τα στοιχεία τη διαμόρφωσαν και την εξέλιξαν και θα συνεχίζει να διαμορφώνεται και να εμπλουτίζεται. Δεν περιορίζεται σε μέτρα. Είναι ένα πάντρεμα της ψυχοσύνθεσης του καλλιτέχνη και του κόσμου που κάθε φορά απευθύνεται. Κατά τη διάρκεια της μουσικής εκτέλεσης κάθε χορού ή τραγουδιού ο μουσικός δεν περιορίζεται στην τυπική αναπαραγωγή της βασικής μελωδίας και του ρυθμού, αλλά αυτοσχεδιάζει και επιδρά πάνω σε αυτή. Γι’ αυτό και ο αυτοσχεδιασμός είναι αναπόσπαστο στοιχείο της κρητικής μουσικής. Η κρητική μουσική είναι ένας πολύ έξυπνος… ζωντανός οργανισμός: κρατάει ό,τι της ταιριάζει και προχωράει».
Νίκος Τζιρτζιλάκης
«Οι μη Κρητικοί συγχέουν την κρητική μαντινάδα με τα στιχάκια του κιλού»
«Η μαντινάδα είναι το δυσκολότερο είδος ποίησης. Σε δύο μόνο ιαμβικούς 15σύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους πρέπει να αποδίδει αυτοτελές νόημα και να διαθέτει ποιητικές αρετές. Υφίσταται από τα αρχαία χρόνια, αλλά με τη σημερινή της μορφή εμφανίστηκε στην Κρήτη περί τον 15o αι. και διαδόθηκε ευρέως μετά τη δημιουργία του Ερωτόκριτου (1590)». Ο ραδιοφωνικός παραγωγός και στιχουργός Νίκος Τζιρτζιλάκης έχει μελετήσει όσο λίγοι το κεφάλαιο «μαντινάδα» στην Κρήτη.
«Η κρητική παράδοση θεωρείται η πιο ζωντανή στον ελλαδικό χώρο και η μαντινάδα μπορεί και εκφράζει την ψυχοσύνθεση του Κρητικού». Βέβαια, ένα δίστιχο δεν αρκεί να διαθέτει τριάντα συλλαβές και ομοιοκαταληξία για να χαρακτηριστεί μαντινάδα. Θα πρέπει να διαθέτει σωστό τονισμό (ιαμβικό μέτρο), άρτια σύνταξη και να ενσωματώνει λέξεις του κρητικού ιδιώματος.
Η θεματολογία καλύπτει κάθε μορφή εκδήλωσης της καθημερινής ζωής του Κρητικού: χαρά, πόνο, αγάπη, έρωτα, ομορφιά, μίσος, φιλία, λεβεντιά, θυμό, νοσταλγία… «Οπως σε όλες τις μορφές τέχνης, έτσι και σε αυτήν της μαντιναδοποιίας, υπάρχουν άνθρωποι χαρισματικοί. Ενδεικτικά αναφέρω τους Νίκο Τζαγκαράκη, Νεκτάριο Λεουνάκη, Σπύρο Πανηγυράκη, Δέσποινα Σπαντιδάκη, Μιχάλη Στεφανάκη, Γιώργο Ραπτάκη, Πόπη Νικηφόρου, Βούλα Χανιωτάκη – Μπαστάκη, Ηλιάννα Λυκούδη, Κατερίνα Μπιρικάκη, Γιώργο Κοζύρη, Ανδρέα Στυλιανουδάκη, Μήτσο Σταυρακάκη, Γιώργο Καράτζη, Κωστή Μαγκουφάκη, Μάνια Μεσσαριτάκη».
Η συμβουλή του για όποιον αναζητά το γνήσιο, το πηγαίο είναι να ψάξει τους ίδιους τους μαντιναδολόγους. «Αν με ρωτούσε κάποιος πού μπορεί να πάει για να ακούσει μαντινάδες και να διασκεδάσει η απάντηση είναι προφανής: σε ένα κρητικό γλέντι! Οχι οπουδήποτε, αλλά σε γλέντια με μουσικούς που τιμούν και σέβονται την κρητική μουσική και τον στίχο. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια πολύς κόσμος, ιδιαίτερα οι μη Κρητικοί, συγχέουν την κρητική μουσική και τη μαντινάδα με την εμπορευματοποιημένη μουσική και τα στιχάκια του κιλού».
Πηγή: thetravelbook.gr