Του Βασίλη Γαλούπη
Η Λιβύη εξελίσσεται σε μαγνήτη του απόλυτου χάους. Ξένα όπλα, ξένοι μισθοφόροι και ξένες δυνάμεις άρχισαν να μαζεύονται στη χώρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τραύματα στους μαχητές των πολιτοφυλακών της κυβέρνησης της Τρίπολης (GNA) άρχισαν να αλλάζουν, μαζί με το είδος των μαχών. Η συνηθισμένη αιτία των απωλειών γύρω από την πρωτεύουσα της Λιβύης ήταν κυρίως από τα θραύσματα. Όμως, τελευταία, ξένοι διπλωμάτες λένε ότι οι νεκροί στρατιώτες βρίσκονται πυροβολημένοι στο κεφάλι.
Ρώσοι σκοπευτές πολεμούν με την πλευρά του Εθνικού Λιβυκού Στρατού (LNA) υπό τον στρατηγό Χαφτάρ, ο οποίος πολιορκεί την Τρίπολη από τον Απρίλιο προσπαθώντας να εκτοπίσει την κυβέρνηση (GNA) του Σαράτζ.
Τώρα, πρώτη φορά εδώ και μήνες, οι πρώτες γραμμές «μετακινούνται». Χώρες όπως η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υποστηρίζουν εδώ και καιρό τον Χαφτάρ. Όμως, είναι η υποστήριξη της Ρωσίας αυτή που αλλάζει το παιχνίδι. Έχει βοηθήσει τον Χαφτάρ να εδραιώσει την κυριαρχία του στα ανατολικά και τα νότια, εκεί ακριβώς όπου βρίσκονται τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου της χώρας, και πιθανώς να γείρει και την ισορροπία στη μάχη για την Τρίπολη.
Η παρουσία της Ρωσίας μπορεί επίσης να προσελκύει κι άλλες ξένες δυνάμεις στη Λιβύη. Οι ΗΠΑ κατηγόρησαν τους Ρώσους για την κατάρριψη ενός drone τους τον προηγούμενο μήνα. Και ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι είναι έτοιμος να στείλει στρατεύματα στη Λιβύη, για να υποστηρίξει την κυβέρνηση Σαράτζ (GNA).
Η Ρωσία, σύμφωνα με τον «Economist», παρεμβαίνει μέσω των μισθοφόρων της Ομάδας Wagner, ιδιωτικής εταιρείας ασφαλείας που συνδέεται με το Κρεμλίνο. Επίσημα οι αξιωματούχοι στη Μόσχα αρνούνται κάθε ανάμειξη στη Λιβύη, όμως Δυτικοί αξιωματούχοι λένε ότι η Ομάδα Wagner μεταφέρει εδώ και έναν χρόνο όπλα, τανκς και drones στη Λιβύη. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι αυτή τη στιγμή βρίσκονται τουλάχιστον 1.400 Ρώσοι μισθοφόροι της Wagner στη Λιβύη.
Η ομάδα αυτή, που έχει «καθαρίσει» για τα συμφέροντα της Ρωσίας και αλλού (Συρία, Κριμαία), μουδιάζει την πολιτοφυλακή της κυβέρνησης Σαράτζ. «Είναι σαν ένας προπονητής παγκόσμιας κλάσης, στην προκειμένη η Wagner, να αναλαμβάνει μια ομάδα Β’ Εθνικής, τον στρατό του Χαφτάρ» δήλωσε διπλωμάτης στην Τρίπολη, που τη θεωρεί ανεπίσημο βραχίονα του Κρεμλίνου.
Ο Πούτιν προσπαθεί να μεγιστοποιήσει την επιτυχία του στη Συρία, όπου κατάφερε να διασώσει το καθεστώς του Άσαντ και κέρδισε μια ισχυρή παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο. Η ακτογραμμή της Λιβύης αναπτύσσεται στα 1.770 χλμ. και βρίσκεται απέναντι ακριβώς από την Ευρώπη. Η Ομάδα Wagner ήδη προστατεύει τις περισσότερες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις που βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Χαφτάρ. Κάτι που ουσιαστικά δίνει στη Μόσχα ένα ισχυρό πλεονέκτημα όσον αφορά την Ευρώπη, η οποία χρειάζεται το πετρέλαιο της Λιβύης.
Το αλισβερίσι Άγκυρας – Σαράτζ
Η Τουρκία, από την άλλη, διατηρεί εμπορικούς δεσμούς με την κυβέρνηση Σαράτζ και απεχθάνεται την αντι-ισλαμιστική ατζέντα του Χαφτάρ και των ξένων υποστηρικτών του. Μέσω των οικονομικών ανταλλαγών είναι σε θέση να εκβιάζει την κυβέρνηση της Τρίπολης.
Για παράδειγμα, την προηγούμενη εβδομάδα δημοσιοποιήθηκαν από την αντιπολίτευση της Λιβύης έγγραφα που δείχνουν απευθείας οικονομικές συναλλαγές μεταξύ της κυβέρνησης Σαράτζ της Λιβύης και της Άγκυρας.
Συγκεκριμένα, οκτώ έγγραφα, που φέρουν τη σφραγίδα του υπουργείου Εσωτερικών της Λιβύης και ημερομηνίες από τις 13 Μαΐου έως τις 3 Νοεμβρίου, δείχνουν ροή τεράστιων χρηματικών ποσών στην Τουρκία, άνω των 570 εκατ. ευρώ. Οι πληρωμές φαίνεται να καταλήγουν στην τουρκική SSTEK, εταιρεία κυβερνοασφάλειας που υπάγεται στην Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας, δηλαδή απευθείας στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Το βασικό ενδιαφέρον της Άγκυρας για τη Λιβύη οφείλεται κυρίως στις τουρκικές ανησυχίες όσον αφορά την ενέργεια. Τον προηγούμενο μήνα υπέγραψε το επίμαχο μνημόνιο με το GNA του Σαράτζ, που οριοθετεί θαλάσσια σύνορα μεταξύ των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών Τουρκίας – Λιβύης. Όχι μόνο η Ελλάδα, αλλά και η Κύπρος με την Αίγυπτο, που επίσης θίγονται σοβαρά και άμεσα, βλέπουν την κίνηση της Άγκυρας ως προσπάθεια να «πατήσει πόδι» αυθαίρετα και παράνομα σε θαλάσσιες περιοχές πλούσιες σε κοιτάσματα.
Το κουτί της Πανδώρας
Η… πειρατική συμφωνία για τα ενεργειακά αποθέματα συνοδευόταν και από το δεύτερο σκέλος, που αποσκοπεί στη στρατιωτική ενίσχυση της κυβέρνησης του Σαράτζ, στην οποία η Τουρκία ήδη στέλνει όπλα.
Η επιθετική ανάμειξη του Ερντογάν στον εμφύλιο της Λιβύης κινδυνεύει να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας και να βάλει φωτιά στη Μεσόγειο. Λίγες μόλις ώρες μετά την επιβεβαίωση από τον σουλτάνο ότι προτίθεται να στείλει στρατιωτικές δυνάμεις στη Λιβύη, πληροφορίες από το Middle East Monitor υποστήριξαν ότι ο Αιγύπτιος Πρόεδρος Αλ Σίσι θα εξοπλίσει «προσωρινά» τον στρατάρχη Χαφτάρ, στέλνοντας τεθωρακισμένα που θα ενισχύσουν την προέλασή του στην Τρίπολη.
Την ίδια στιγμή, ο πρεσβευτής της Λιβύης στην Άγκυρα Α. Μουχτάρ έσπευσε να δώσει συνέντευξη στην τουρκική «Χουριέτ»: «Πιστεύουμε ότι ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα μας δώσει ένα χεράκι χωρίς καθυστέρηση» δήλωσε. Και με προκλητικό τρόπο ανέφερε ότι οι ενστάσεις των «τρίτων χωρών» για τη συμφωνία με την Τουρκία για τον καθορισμό θαλάσσιων ζωνών «δεν έχουν καμία σημασία», προσθέτοντας πως η νομιμότητα επικυρώνεται από τα συμβαλλόμενα μέρη.
Ο Ερντογάν είχε ήδη φροντίσει να δηλώσει, μέσω της A Haber TV: «Θα προστατεύσουμε τα δικαιώματα της Λιβύης και της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο. Είμαστε απολύτως έτοιμοι να δώσουμε οποιαδήποτε αναγκαία βοήθεια στη Λιβύη».
Σουλτάνος κατά Μόσχας
Οι ξένες δυνάμεις που υποστηρίζουν τον Χαφτάρ λένε ότι θα αυξήσουν την υποστήριξή τους στον στρατηγό αν η Τουρκία εμπλακεί περαιτέρω. Σε μια προσπάθεια να ρίξει την ένταση, ο Ερντογάν είπε ότι θέλει να μιλήσει με τον Πούτιν προτού ο Ρώσος Πρόεδρος επισκεφθεί την Τουρκία τον επόμενο μήνα.
«Δεν θέλω το θέμα του Χαφτάρ να γεννήσει μια καινούργια Συρία όσον αφορά τις σχέσεις με τη Ρωσία. Πιστεύω ότι η Ρωσία θα αναθεωρήσει τη σημερινή της στάση έναντι του Χαφτάρ» δήλωσε ο Ερντογάν προσθέτοντας: «Είναι παράνομος ο Χαφτάρ, άρα όποια υποστήριξη του δίνεται είναι παράνομη».
Λίγες μέρες μετά, ο Ερντογάν θυμήθηκε να «αγανακτήσει» κατά του ρόλου της Μόσχας στη Λιβύη και της παρουσίας της Oμάδας Wagner που στηρίζει τον Χαφτάρ. «Η Τουρκία δεν μπορεί να μείνει σιωπηλή απέναντι σε μισθοφόρους. Μέσω της επονομαζόμενης Wagner, εργάζονται πραγματικά ως μισθοφόροι του Χαφτάρ στη Λιβύη».
Οι Τούρκοι μισθοφόροι
Βέβαια σε αυτόν τον πόλεμο «δι’ αντιπροσώπων» η Τουρκία έχει στείλει τη δική της ανάλογη ομάδα μισθοφόρων. Πρόκειται για την τουρκικών συμφερόντων μισθοφορική εταιρία SADAT, που βρίσκεται στο πλευρό της κυβέρνησης Σαράτζ. Και η ίδια η εταιρία στο σάιτ της, άλλωστε, επιβεβαιώνει ότι βρίσκεται στη Λιβύη («για να εξετάσουμε τις ανάγκες του στρατού του Σαράτζ και τις δυνατότητες εκπαίδευσης, συμβουλών και διαφόρων υπηρεσιών»). Μάλιστα, με φωτογραφίες του Τούρκου πρεσβευτή στην Τρίπολη Αλί Κεμάλ Αϊντίν.
Η SADAT στελεχώνεται σε μεγάλο ποσοστό και από πρώην στελέχη των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, διατηρεί στενές σχέσεις με τον Ερντογάν και είχε ενεργή ανάμειξη στον συριακό εμφύλιο, προσφέροντας εκπαίδευση και υποστήριξη στις ένοπλες ισλαμιστικές ομάδες που υποστήριζε η Άγκυρα
Ο εφιάλτης
Η βρετανική εφημερίδα «Indepndent», πάντως, έγραψε πως θα ήταν λάθος να νομίζουμε ότι ο στόχος της Ρωσίας είναι η στήριξη του Χαφτάρ. Αυτό που στην πραγματικότητα κάνει ο Πούτιν είναι να παίζει ένα διπλό παιχνίδι, περιμένοντας ποιος, τελικά, θα αναδειχθεί νικητής.
Το χειρότερο σενάριο, σύμφωνα με την «Independent», θα ήταν αν η διαμάχη εξελιχθεί σε μια επικίνδυνη συνεργασία μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, η οποία θα αντιγράφει τη στρατηγική που ακολουθήθηκε στη Συρία. Δηλαδή, να στρέψουν τη μια πλευρά εναντίον της άλλης, με στόχο Μόσχα και Άγκυρα να μοιραστούν στο τέλος τα λάφυρα.
Όλη αυτή η ανάμειξη ξένων δυνάμεων πρακτικά γελοιοποιεί το εμπάργκο όπλων που είχε επιβληθεί από τα Ηνωμένα Έθνη το 2011, αλλά και τις προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών να διαπραγματευτούν μια ειρηνευτική συμφωνία. Σχέδια για μια διεθνή διάσκεψη στο Βερολίνο για λύση στη Λιβύη έχουν αναβληθεί επανειλημμένα.
Η κυβέρνηση της Τρίπολης θεωρείται όλο και περισσότερο όμηρος των συμμαχικών πολιτοφυλακών της. Η κεντρική τράπεζα στην Τρίπολη διατηρεί μεν τον έλεγχο των πετρελαϊκών αποθεμάτων της Λιβύης, αλλά ο Χαφτάρ θα μπορούσε να επιχειρήσει ξανά να λάβει αναγνώριση και να αρχίσει έτσι να πουλάει ο ίδιος πετρέλαιο.
Πριν από λίγες μέρες, ο Σαράτζ ζήτησε βοήθεια από πέντε «φίλες χώρες» για να απωθήσει τις δυνάμεις του Χαφτάρ. Με επιστολές, που απευθύνονται στους ηγέτες των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας, της Ιταλίας, της Αλγερίας και της Τουρκίας, ο Σαράτζ τις προτρέπει «να ενεργοποιήσουν τις συμφωνίες συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας». Το αν και πώς θα ανταποκριθούν θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον – κυρίως η Ιταλία. Οι παρατηρητές, πάντως, δεν θεωρούν πολύ πιθανό να επέλθει σύντομα η πτώση της Τρίπολης.
Σε μια πρόσφατη επίθεση, πριν από τον Δεκέμβριο, οι δυνάμεις του Χαφτάρ προχώρησαν περίπου ένα χιλιόμετρο και μετά «κόλλησαν». Και η κυβέρνηση της Τρίπολης θα υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό τα τουρκικά στρατεύματα και την από αέρος τουρκική βοήθεια.
Η στρατηγική γκάφα
Στο μεταξύ, η κατάσταση γίνεται όλο και πιο ασφυκτική για τους κατοίκους της Τρίπολης. Οι απώλειες αμάχων λόγω του πολέμου, που κυμαίνονταν κατά μέσον όρο σε 50 τον μήνα, άρχισαν να ανεβαίνουν. Οι δρόμοι έχουν γεμίσει με κόσμο που προσπαθεί να φύγει από τις περιοχές των μαχών. Ο Χαφτάρ ελέγχει την τροφοδοσία νερού και ηλεκτρικού στην Τρίπολη, πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορούσε να κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα. Το αν θα το πράξει ή όχι ίσως εξαρτάται από τους υπολογισμούς των ξένων δυνάμεων που τον υποστηρίζουν.
Η απόφαση του Ερντογάν να στείλει στρατεύματα στη Λιβύη διακινδυνεύει μια γενικευμένη σύγκρουση στη Μεσόγειο. Μια στρατιωτική βάση στη Λιβύη θα μπορούσε να εξελιχθεί στη μεγαλύτερη στρατηγική γκάφα του Ερντογάν, κατά την «Independent». Πηγαίνει κόντρα στην Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που σταθερά έχουν στηρίξει τις προσπάθειες του Χαφτάρ να πάρει την Τρίπολη.
Ο Ερντογάν μπορεί να μην μπλοφάρει σχετικά με την αποστολή τουρκικών στρατευμάτων στην Τρίπολη, αλλά το να ανεβάζει τόσο τους τόνους στην «αυλή» ισχυρών «παικτών», όπως η Ε.Ε., το Ισραήλ και η Αίγυπτος, είναι ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη απόφαση.
«Να μην δείξει αδυναμία η Ελλάδα»
Η «Independent», μάλιστα, εκτιμά ότι ο Τούρκος Πρόεδρος «παίζει πάνω από τα κυβικά του, αλλά δείχνει έτοιμος να ρισκάρει έναν πόλεμο που μπορεί να χάσει η Τουρκία. Η Ελλάδα και η Αίγυπτος πρέπει τώρα να μην δείξουν κανένα σημάδι αδυναμίας. Αυτή είναι η στιγμή να κρατήσουν την ψυχραιμία τους και να μην παρασυρθούν σε κάτι που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια μείζονα σύγκρουση».
Ενδεικτικό του πόσο έχει σοβαρέψει η κατάσταση είναι ότι η αντιπολίτευση στην Τουρκία, που τα τελευταία χρόνια παρακολουθεί ως θεατής στα θέματα εξωτερικής πολιτικής δίχως να διαφοροποιείται από τον Ερντογάν, ξεσηκώθηκε κατά της απόφασης του σουλτάνου να στείλει στρατό στη Λιβύη…