Του Χρήστου Μανωλά
Ως βραδυφλεγή δημογραφική βόμβα για τη χώρα μας ερμηνεύουν ειδικοί επιστήμονες το νέο αρνητικό ρεκόρ που σημειώθηκε στον αριθμό των γεννήσεων και τη χρονιά που πέρασε. Το βασικό σενάριο που, δυστυχώς, ισχύει για τη χώρα είναι ότι «ο τελικός αριθμός παιδιών που θα φέρουν στη ζωή οι γυναίκες στην Ελλάδα θα είναι μικρότερος, λίγο μικρότερος σε κάθε γενιά από αυτόν των γονιών τους».
Ο καθηγητής Δημογραφίας του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βύρων Κοτζαμάνης έχει αναφέρει επανειλημμένως σε δηλώσεις του πως το πρόβλημα είναι ακόμα μεγαλύτερο, αφού ο πληθυσμός «δεν αυξάνεται μόνο με τις γεννήσεις και τους θανάτους, αλλά και σε σχέση με την αντίστοιχη ζυγαριά, που είναι οι είσοδοι και οι έξοδοι, πόσοι μπαίνουν και πόσοι βγαίνουν από τη χώρα».
«Στην Ελλάδα η γονιμότητα των γενεών φθίνει διαρκώς. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα αρνητικά μεταναστευτικά ισοζύγια των τελευταίων ετών, οδήγησε μετά το 2010 αρχικά στην ανακοπή της αύξησης του πληθυσμού μας και εν συνεχεία στη μείωσή του, η οποία πιθανότατα θα συνεχιστεί μέχρι και το 2050» υπογραμμίζει ο καθηγητής.
Καταθλιπτικά στοιχεία
Σύμφωνα με τα στοιχεία από τα ληξιαρχεία της χώρας, τα οποία επεξεργάστηκε και δημοσίευσε την Παρασκευή η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), στην Ελλάδα πέρυσι οι θάνατοι ήταν 33.857 περισσότεροι από τις γεννήσεις, ένα φαινόμενο που πλέον αποκτά χαρακτηριστικά μονιμότητας, καθώς καταγράφεται αδιαλείπτως από το 2011, με την «ψαλίδα», ειδικά την τελευταία τετραετία, να κυμαίνεται μεταξύ 25.894 (περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις) το 2016 και 35.948 το 2017.
● Οι γεννήσεις στην Ελλάδα ανήλθαν σε 86.440 (44.525 αγόρια και 41.915 κορίτσια) καταγράφοντας μείωση 2,4% σε σχέση με το 2017, όταν ήταν 88.553 (45.686 αγόρια και 42.867 κορίτσια).
● Στις γεννήσεις δεν συμπεριλαμβάνονται οι γεννήσεις νεκρών βρεφών, οι οποίες ανήλθαν σε 335, μειωμένες κατά 7,7% σε σχέση με το 2017, οπότε ήταν 363.
● Οι θάνατοι ανήλθαν σε 120.297 (61.387 άνδρες και 58.910 γυναίκες) καταγράφοντας μείωση 3,4% σε σχέση με το 2017, που ήταν 124.501 (63.168 άντρες και 61.333 γυναίκες).
● Οι θάνατοι βρεφών ηλικίας κάτω του έτους ανήλθαν σε 300, αυξάνοντας ελάχιστα τον δείκτη βρεφικής θνησιμότητας (θάνατοι βρεφών ηλικίας κάτω του έτους ανά 1.000 γεννήσεις ζώντων), από 3,46 το 2017 σε 3,47 το 2018.
Οι προβλέψεις για το πληθυσμιακό μέλλον της Ελλάδας είναι εξαιρετικά δυσοίωνες. Με βάση το χειρότερο σενάριο, ο πληθυσμός της χώρας θα φτάσει τα 8,3 εκατομμύρια το 2050. Πιο μετριοπαθής πρόβλεψη κάνει λόγο για 8,8 εκατομμύρια. Σε κάθε περίπτωση, μιλάμε για μία μείωση τουλάχιστον 2 εκατομμυρίων.
Αντιμετώπιση υπογονιμότητας
Τι μπορεί να γίνει για να ανακοπεί σε πρώτη φάση η φθίνουσα πορεία της γονιμότητας; Σύμφωνα με την έρευνα του καθηγητή απαιτούνται:
● Μια αλλαγή των αναπαραγωγικών συμπεριφορών, η οποία απαιτεί κάποιο βάθος χρόνου και προϋποθέτει την πλήρωση δύο συνθηκών: την προοδευτική αλλαγή των κυρίαρχων αξιών και την αντικατάστασή τους από αξίες που «ευνοούν» περισσότερο την τεκνογονία.
● Η δημιουργία ενός γενικότερου ευνοϊκού περιβάλλοντος που θα επιτρέψει την υλοποίηση από τις νεότερες γενεές του επιθυμητού μεγέθους οικογένειας (γύρω από τα δύο παιδιά).
Ποιοι είναι όμως οι κύριοι τομείς στους οποίους χρειάζεται να επέμβουμε ώστε να περιοριστεί το πρόβλημα της υπογονιμότητας; Μια σειρά ανεπτυγμένες χώρες έχουν υιοθετήσει μέτρα στήριξης και ανόρθωσης της γονιμότητας του πληθυσμού τους, τα οποία μπορεί να κωδικοποιηθούν ως εξής:
1. Ενισχύσεις οικονομικής φύσης: Επιδόματα γάμου / συμβίωσης, οικογενειακά επιδόματα διαφοροποιούμενα συνήθως αναλόγως της τάξης έλευσης του παιδιού, πριμ (π.χ. στη γέννηση ενός παιδιού), φορολογικές ελαφρύνσεις (φόρος εισοδήματος), επιδότηση ή ακόμη και δωρεάν χρήση υπηρεσιών (π.χ. μεταφοράς με τα μαζικά μέσα, σχολικά βιβλία και είδη, εξωσχολικές δραστηριότητες – άθληση, πολιτισμός – υπηρεσίες κοινής ωφέλειας), στεγαστικά βοηθήματα και δάνεια (προγράμματα κοινωνικής στέγασης, στεγαστικά επιδόματα, χαμηλότοκα δάνεια για την απόκτηση πρώτης κατοικίας και μείωση ή απαλλαγή από τους φόρους που τη βαρύνουν).
2. Μέτρα που επικεντρώνονται στον γονέα ή τους γονείς με στόχο την εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή: Άδειες μητρότητας / μεγαλώματος των παιδιών και κατοχύρωση της επανόδου στην πρότερη της εγκυμοσύνης εργασία, άδειες διακοπών, επιδόματα φύλαξης των παιδιών, ύπαρξη επαρκών ποιοτικών δομών για τη μόνιμη φιλοξενία και δημιουργική απασχόληση όλων των παιδιών προσχολικής ηλικίας, παιδικές κατασκηνώσεις, ανάπτυξη δομών για τη δημιουργική απασχόληση των παιδιών μεγαλύτερης ηλικίας εντός και εκτός σχολείου, ευέλικτα για τους γονείς ωράρια εργασίας και άδειες μικρής διάρκειας για οικογενειακούς λόγους, ισχυρό θεσμικό πλαίσιο για την αποφυγή διακρίσεων στο πεδίο της εργασίας.
3. Παρεμβάσεις που στοχεύουν στο παιδί και στο γονικό λειτούργημα. Αυτές αφορούν γενικότερα τη δημιουργία ευνοϊκού για το παιδί και τον γονέα / τους γονείς του περιβάλλοντος για το μεγάλωμα των παιδιών τους. Π.χ. πολεοδόμηση με ασφαλείς δημόσιους χώρους, προσβάσιμους στα παιδιά και στους συνοδούς τους (πλατείες, παιδικές χαρές, αθλοπαιδιές, πάρκα με άλλες δραστηριότητες για τον ελεύθερο χρόνο), χωροθέτηση των δομών προσχολικής και μικρής ηλικίας λαμβάνοντας υπόψη τη χωρική κατανομή των γονέων για την ελαχιστοποίηση του χρόνου μετακίνησης, μέτρα που αποσκοπούν στη διεύρυνση της ισότητας των δύο φύλων – εκτός αυτών που αναφέρονται στην οικονομική σφαίρα – και ιδιαίτερα στην ισότητα στο πλαίσιο της συμβίωσης, ανάπτυξη θετικών προσεγγίσεων απέναντι στο παιδί και στο γονικό λειτούργημα.