Η προέλευση των ονομασιών του οικισμού Αγίου Ιωάννη Αμαρίου

Του Σταύρου Φωτάκη

Άγιος Ιωάννης Χλιαρός – Άγιος Ιωάννης Χλαρός – Άγιος Ιωάννης Χλωρός.

Για την ονομασία του οικισμού, Άγιος Ιωάννης Αμαρίου Ρεθύμνου, η μοναδική εκδοχή που υπάρχει είναι ότι προέρχεται από τον παλιό ναΐσκο του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, που βρίσκεται στο κάτω μέρος του χωριού μέσα στο κοιμητήριο ^[1]. Οι χρονολογήσεις από ειδικούς του πρώτου στρώματος λίγων τοιχογραφιών, που σώζονται στο ναό του Αγίου Ιωάννου, στις τελευταίες δεκαετίες του 13^ου αιώνα και του δευτέρου στρώματος στις πρώτες του 14^ου  δείχνουνε ότι, είναι πολύ πιθανόν ο οικισμός να κατοικείται από τη δεύτερη βυζαντινή περίοδο και ενδεχομένως από την πρώτη βυζαντινή περίοδο, διότι ο ίδιος ναός βρίσκεται στη θέση ρωμαϊκού κτιρίου ^[2]. Ο ναΐσκος αυτός προηγήθηκε του οικισμού ως ξωκλήσι και μάλιστα υπήρξανε σαφείς ενδείξεις από ανασκαφές ότι ήτανε μοναστήρι με κελιά και καλόγερους. Στο εσωτερικό του ναΐσκου σώζονται ακόμη τοιχογραφίες.

Ο οικισμός του Αγίου Ιωάννη φαίνεται πολύ παλιός με πρώτες ενδείξεις από την εποχή της Ενετοκρατίας (1210-1669). Ο Άγιος Ιωάννης Χλιαρός αναφέρεται από τον Fr. Barozzi^[3], (Fo 27ν) San.Z (uann)eChiliaru, στην Επαρχία Αμαρίου, το έτος 1577. Από τον Καστροφύλακα αναφέρεται, το έτος 1583, SanGiovanniChiliaru^[4].Στην Νοταριακή Πράξη^[5]Νο 460 του 1607  αναφέρεται, ως  Άγιος Ιωάννης του Χλαρού (2 φορές).Ο Ενετός μηχανικός FrancescoBasilicata^[6] αναφέρει στην έκθεσή του και τον οικισμό Αγίου Ιωάννη Χλιαρού, το έτος 1630.

Οι ενδείξεις του οικισμού Αγίου Ιωάννη Χλιαρού συνεχίζονται και στην εποχή της Τουρκοκρατίας (1669-1898). Το έτος 1670/1671, προκειμένου να πληρωθεί το χαράτσι των ιδιοκτησιών ο οικισμός αναφέρεται σε σχετικό πίνακα ως AyoYaniHliyaru^[7]. Σε Τουρκικό έγγραφο αναφέρεται επίσης ο οικισμός, το έτος 1724 ^[8]. Σε έντυπες πηγές, μία ξενόγλωσση του έτους 1834 και άλλες ελληνόγλωσσες ,από το έτος 1842[9] έως το έτος 1921 ^[10]το χωριό αναφέρεται  :  Άγιος Ιωάννης Χλιαρός Ως Άγιος Ιωάννης Χλιαρός, αναφέρεται και σε άλλες γραπτές πηγές.

Για την πρόσθετη ονομασία «χλιαρός» καταβλήθηκε προσπάθεια, τόσο στις δημόσιες όσο και σε ιδιωτικές βιβλιοθήκες και σε άλλα ιστορικά αρχεία και αναζητηθήκανε γραπτές πηγές που να δίδουνε πειστική ερμηνεία για το τι σημαίνει «χλιαρός», πλην όμως δεν βρέθηκε καμιά σχετική γραπτή πληροφορία. Είναι αξιοσημείωτο ότι, ο πρόσθετος χαρακτηρισμός χρησιμοποιείται κυρίως στη γενική κτητική δηλαδή του Χλαρού (1607), του Χλιαρού, του Χλωρού και αυτό μας οδηγεί στη σκέψη και εν γένει στο συμπέρασμα ότι του Χλαρού ή Χλιαρού είναι κτητικός προσδιορισμός. Είναι επομένως πολύ πιθανόν το Μοναστήρι του Άϊ Γιάννη από το οποίο πήρε την ονομασία του αργότερα ο οικισμός να ανήκε σε κάποιον ονόματι Χλαρόν ή Χλιαρόν ή Χλωρόν και συνεπώς προστέθηκε στην ονομασία του μοναστηριού και το επώνυμο του κτήτορα.

Η προσωνυμία : Χλιαρός ή Χλαρός ή Χλωρός, εκτιμάται ότι, οφείλεται ή σε όνομα κτήτορα του μοναστηριού ή σε ιδιοκτήτη της τοποθεσίας. Πιθανώς και στο γεγονός, ότι επειδή κείται βόρεια υψώματος και τον χειμώνα επικρατεί σχετικό κρύο δηλαδή χλιαρό, να ονομάσθηκε «κατ’ ευφημισμόν» Χλιαρός. Βεβαίως σήμερα δεν υφίσταται και είναι άγνωστο πότε απαλείφθηκε.

Η πρόσθετη ονομασία «χλωρός» αναφέρεταισε έγγραφο, του έτους 1743, σε Άγιος Ιωάννης Χλωρός, όπου περιγράφεταιμια φιλονικία που είχε η οικογένεια Αναγνώστη Λιμάκι, με κάτοικο του όμορου οικισμούΒυζάρι[11].

Από διασωθέντα έγγραφα προκύπτει ότι, οικογένεια Λίμα ήτανε υπαρκτή και ονομαστή στον Άγιο Ιωάννη Χλιαρό Αμαρίου (Ιερεμίας Λίμας, Αναγνώστης Λίμας, Κωσταντής Λίμας, π. Μάρκος Λίμας). Πιο συγκεκριμένα : Απόγονοι της οικογένειας Λίμα από τον οικισμό ΠαραδείσιΜελάμπων, μετοικήσανε στον οικισμό Άγιος Ιωάννης Χλιαρός Αμαρίου Ρεθύμνου, από τους οποίους άλλοι διατηρήσανε το επώνυμο Λίμα και άλλοι το μεταπλάσανε σε Παραδεισανός, συνώνυμο του οικισμού Παραδείσι. .

Ο αγαπητός φίλος καθηγητής, ερευνητής, συγγραφέας αείμνηστος Γιώργος Π. Εκκεκάκης με σχετική επιστολή του με πληροφορεί και τα παρακάτω αξιόλογα στοιχεία:

«Το βιβλίο σας μου έδωσε το κίνητρο να ξαναδώ το αρχείο μου με τα Ρεθεμνιώτικα χωριά. Είδα λοιπόν ότι κι εγώ έχω υπογραμμίσει τη γενική κτητική (του Κλαρού) απ’ όπου πιστεύω βγήκε το επώνυμο Κλαροτζάννες που αναφέρει ο Μπουνιαλής. Από κάποιον Τζάννε (=Ιωάννη) Κλαρό, προφανώς. Δεν αποκλείεται δηλαδή ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Νικηφόρος ο Γ΄ (το επώνυμο του οποίου ήταν Κλαροτζάννες) να είχε τις ρίζες του στο χωριό σας. Όλα αυτά για την ώρα είναι βεβαίως με πολλά ερωτηματικά, αλλά δεν αποκλείεται να τεκμηριωθούν στο μέλλον».

Δεκέμβριος του 2021

Πηγές :

[1] . Ιωάννης Βολανάκης, Ο ναός της Αποτομής του Τιμίου Προδρόμου στο χωριό Άγιος Ιωάννης Χλιαρός

Αμαρίου Ρεθύμνης Κρήτης, Αθήνα 1988, σ. 13

[2] . Sanders I, F, Roman Crete An Archaeological Survey…  Waminster 1982,  σ. 162

[3] . Στ. Σπανάκης, Πόλεις και χωριά της Κρήτης, τ.Α΄, Ηράκλειο 1991, σ. 65-66

[4] . PaulFaure, VillesetvillagesdenomedeRhethymnon, Κρητολογίατχ. 12-13, 1981, σ. 233

[5] .BakkelWim-Arnold Van Gemert.ΜανώληςΒαρούχας, ΝοταριακέςΠράξεις 1597-1613, Ρέθυμνο

1987, σ. 419.

[6] . Στ. Σπανάκης, FrancescoBasilikata, Relazione, 1630, ΜνημείατηςΚρητικήςΙστορίας, τ. V (Ηράκλειο

1969), σ. 129.

[7] . Ευαγγελία Μπαλτά-MustafaOguz, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007,σ.415

[8] . Ν. Σ. Σταυρινίδης, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων, αφορώντων εις την ιστορίαν της

Κρήτης,τ.΄Δ΄ (Ηράκλειον 1984), σ. 154-155.

[9]. Εμμ. Γ. Γενεράλις, Επετηρίς……………. , Αθήνα 1941, σ. 47

[10] . Γεράσιμος Μ. Ζωϊδάκης(Ιεροδιάκονος),  Βραβείον του χωρίου Αγίου Ιωάννου Χλιαρού Αμαρίου, Άγιος

Ιωάννης 1921, σ. 1 (χειρόγραφο)

[11] .ΕΓΓΡΑΦΑ ΙΕΡΟΔΙΚΕΊΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ 17^ος – 18^ος αι 301 ΚΤΗΜΑΤΙΚΑ 20 Μαϊου 1156 (1743)στο ΒΗΜΑ

ΡΕΘΥΜΝΗΣ. φ 378/26-3-1932,