Στον λόφο του Όρους των Ελαιών, οι δρόμοι έχουν γεμίσει από πλήθη που περιμένουν κάτι που δεν έχει συμβεί εδώ και εννέα αιώνες: έναν Πάπα και έναν Οικουμενικό Πατριάρχη να συναντιούνται πρόσωπο με πρόσωπο. Και η ιστορία αλλάζει μπροστά στα μάτια τους.

Ο Πάπας Παύλος ΣΤ’, ο πρώτος Ποντίφικας της εποχής των αεροπορικών ταξιδιών, φθάνει στους Ιερούς Τόπους για ένα προσκύνημα-τομή.

Είναι η πρώτη φορά που ένας Πάπας εγκαταλείπει τα όρια της Ιταλίας μετά από αιώνες. Στο βλέμμα του υπάρχει μια ένταση: ξέρει ότι το ταξίδι αυτό δεν είναι μια τυπική επίσκεψη, αλλά η αρχή ενός δρόμου που πρέπει να ανοίξει.

Την ίδια στιγμή, λίγα μέτρα πιο πέρα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, επιβλητικός και βαθύς στην παρουσία του, περιμένει με ένα βλέμμα που συνδυάζει αγωνία και προσμονή. Το Σχίσμα του 1054 δεν έχει θεραπευθεί. Οι αφορισμοί παραμένουν ενεργοί.

Το ρήγμα έχει κρατήσει Ανατολή και Δύση σε παράλληλους κόσμους επί αιώνες. Κι όμως, σήμερα όλα μοιάζουν έτοιμα να αλλάξουν.

Η συνάντηση

Οι δύο θρησκευτικοί ηγέτες πλησιάζουν ο ένας τον άλλον. Ο κόσμος σωπαίνει. Η σιωπή γίνεται απτή. Για μια στιγμή, μοιάζει σαν ο χρόνος να κρατάει την ανάσα του.

Και τότε, ο Παύλος ΣΤ’ ανοίγει τα χέρια του. Ο Αθηναγόρας κάνει το ίδιο. Αγκαλιάζονται γρήγορα, σφιχτά, με έναν τρόπο που δεν επιδέχεται διπλωματικές ερμηνείες: πρόκειται για μια ανθρώπινη, βαθιά, ιστορική χειρονομία συμφιλίωσης.

Η εικόνα τους, δύο θρησκευτικοί ηγέτες με ρόλους που συχνά θεωρούνται ασύμβατοι, γίνεται το σύμβολο μιας νέας εποχής. Η φωτογραφία θα κάνει τον γύρο του κόσμου. Στις γραφές τους οι σύγχρονοι θα την αποκαλέσουν: «η αγκαλιά που έσπασε το Σχίσμα».

Η συζήτηση

Στην ιδιωτική τους συνομιλία, οι δύο Προκαθήμενοι μιλούν με ειλικρίνεια. Συζητούν για τους αιώνες που χώρισαν τις δύο Εκκλησίες, για τις πληγές που παραμένουν ανοιχτές, αλλά και για την ανάγκη να ξεκινήσει μια νέα πορεία. «Είναι καιρός», συμφωνούν, «να σβήσει το μίσος και να αρχίσει ένας νέος διάλογος».

Ο Αθηναγόρας προτείνει να ανοίξουν όλα τα θέματα με θάρρος, «χωρίς φόβο για την αλήθεια». Ο Παύλος ΣΤ’ μιλά για την ανάγκη μιας πνευματικής ενότητας που θα δώσει μαρτυρία στον σύγχρονο κόσμο.

Καταλαβαίνουν και οι δύο ότι ο δρόμος δεν θα είναι εύκολος. Αλλά η αρχή έχει γίνει.

Η παρακαταθήκη

Έναν χρόνο αργότερα, στις 7 Δεκεμβρίου 1965, η ιστορική εκείνη συνάντηση θα καρποφορήσει: Ρώμη και Κωνσταντινούπολη θα άρουν τους αμοιβαίους αφορισμούς του 1054.

Το Σχίσμα δεν θεραπεύεται πλήρως — αλλά το ψυχρό τείχος του σπάει για πρώτη φορά μετά από 9 αιώνες.

Η συνάντηση των Ιεροσολύμων παραμένει μέχρι σήμερα ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς του 20ού αιώνα στην πορεία προσέγγισης των δύο Εκκλησιών.

Και η εικόνα του εναγκαλισμού στο Όρος των Ελαιών συνεχίζει να θυμίζει ότι ακόμη και τα βαθύτερα ρήγματα μπορούν να αρχίσουν να κλείνουν με μια ανθρώπινη κίνηση.

Ακολουθεί η Κοινή Δήλωση

Το κείμενο της κοινής καθολικο-ορθοδόξου δηλώσεως, εγκεκριμένο από τον Πάπα Παύλο ΣΤ΄ και τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα Α΄ Κωνσταντινουπόλεως, που αναγνώσθηκε ταυτόχρονα σε δημόσια συνεδρίαση της Οικουμενικής Συνόδου στη Ρώμη και σε ειδική τελετή στην Κωνσταντινούπολη. Η δήλωση αφορά την ανταλλαγή αφορισμών μεταξύ Καθολικών και Ορθοδόξων το 1054.

1. Ευγνώμονες προς τον Θεό, ο οποίος με το έλεός Του τούς ευνόησε να πραγματοποιήσουν αδελφική συνάντηση σε εκείνους τους αγίους τόπους όπου ολοκληρώθηκε το μυστήριο της σωτηρίας με τον θάνατο και την Ανάσταση του Κυρίου Ιησού, και όπου γεννήθηκε η Εκκλησία με την έκχυση του Αγίου Πνεύματος, ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ και ο Πατριάρχης Αθηναγόρας Α΄ δεν έχασαν από τα μάτια τους την απόφαση που τότε αισθάνθηκαν: να μην παραλείψουν τίποτε από όσα υπαγορεύει η αγάπη και μπορούν να διευκολύνουν την ανάπτυξη των αδελφικών σχέσεων που άρχισαν τότε μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως. Έχουν τη βεβαιότητα ότι, ενεργώντας έτσι, ανταποκρίνονται στο κάλεσμα της θείας χάριτος που σήμερα οδηγεί τη Ρωμαιοκαθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία, καθώς και όλους τους χριστιανούς, να υπερβούν τις διαφορές τους ώστε να γίνουν ξανά «ένα», όπως ο Κύριος Ιησούς ζήτησε από τον Πατέρα Του γι’ αυτούς.

2. Μεταξύ των εμποδίων στον δρόμο για την ανάπτυξη αυτών των αδελφικών σχέσεων εμπιστοσύνης και εκτιμήσεως βρίσκεται η μνήμη των αποφάσεων, των ενεργειών και των οδυνηρών επεισοδίων που το 1054 κατέληξαν στην επιβολή αφορισμού κατά του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου και δύο ακόμη προσώπων από τους απεσταλμένους της Ρωμαϊκής Έδρας υπό την ηγεσία του καρδιναλίου Ουμβέρτου – αφορισμοί που στη συνέχεια ανταποδόθηκαν με ανάλογη καταδίκη από τον πατριάρχη και τη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως.

3. Δεν μπορεί κανείς να προσποιηθεί ότι αυτά τα γεγονότα δεν ήταν αυτό που ήταν, μέσα σε εκείνη την τόσο ταραγμένη ιστορική περίοδο. Σήμερα, ωστόσο, κρίνονται δικαιότερα και πιο ήρεμα. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να αναγνωρισθούν οι υπερβολές που τα συνόδευσαν και αργότερα οδήγησαν σε συνέπειες που, όσο μπορούμε να κρίνουμε, ξεπέρασαν κατά πολύ τις προθέσεις και τις προβλέψεις των συγγραφέων τους. Οι καταδίκες τους στρέφονταν κατά των συγκεκριμένων προσώπων και όχι κατά των Εκκλησιών. Δεν είχαν σκοπό να διακόψουν την εκκλησιαστική κοινωνία μεταξύ των Θρόνων Ρώμης και Κωνσταντινουπόλεως.

4. Βέβαιοι ότι εκφράζουν τη κοινή επιθυμία για δικαιοσύνη και το ομόθυμο αίσθημα αγάπης που κινεί τους πιστούς, και ενθυμούμενοι την εντολή του Κυρίου: «Εάν λοιπόν προσφέρεις το δώρο σου στο θυσιαστήριο και εκεί θυμηθείς ότι ο αδελφός σου έχει κάτι εναντίον σου, άφησε εκεί το δώρο σου μπροστά στο θυσιαστήριο και πήγαινε πρώτα να συμφιλιωθείς με τον αδελφό σου» (Ματθ. 5, 23-24), ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ και ο Πατριάρχης Αθηναγόρας Α΄ μετά της συνόδου του, από κοινού, δηλώνουν ότι:

Α. Λυπούνται για τα προσβλητικά λόγια, τις αβάσιμες κατηγορίες και τις επιλήψιμες χειρονομίες που, και από τις δύο πλευρές, σημάδεψαν ή συνόδευσαν τα θλιβερά γεγονότα αυτής της περιόδου.

Β. Λυπούνται επίσης και αποσύρουν τόσο από τη μνήμη όσο και από το μέσον της Εκκλησίας τις ποινές αφορισμού που ακολούθησαν αυτά τα γεγονότα, των οποίων η μνήμη επηρέασε έως σήμερα ενέργειες και εμπόδισε πιο στενές σχέσεις αγάπης· και παραδίδουν αυτούς τους αφορισμούς στη λήθη.

Γ. Τέλος, θλίβονται για τα προηγούμενα και μεταγενέστερα οδυνηρά γεγονότα, τα οποία, υπό την επίδραση διαφόρων παραγόντων – ανάμεσα στους οποίους η έλλειψη κατανοήσεως και αμοιβαίας εμπιστοσύνης – οδήγησαν τελικώς στην ουσιαστική ρήξη της εκκλησιαστικής κοινωνίας.

5. Ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ και ο Πατριάρχης Αθηναγόρας Α΄ μετά της συνόδου του αντιλαμβάνονται ότι αυτή η πράξη δικαιοσύνης και αμοιβαίας συγγνώμης δεν αρκεί για να τερματίσει τόσο τις παλαιές όσο και τις πιο πρόσφατες διαφορές μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής και της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Με τη δράση του Αγίου Πνεύματος οι διαφορές αυτές θα υπερνικηθούν με τον καθαρμό των καρδιών, με τη μετάνοια για τα ιστορικά σφάλματα και με την αποτελεσματική αποφασιστικότητα να επιτευχθεί κοινή κατανόηση και έκφραση της πίστεως των Αποστόλων και των απαιτήσεών της.

Ελπίζουν, ωστόσο, ότι αυτή η πράξη θα είναι ευάρεστη στον Θεό, ο οποίος σπεύδει να μας συγχωρεί όταν συγχωρούμε ο ένας τον άλλον. Ελπίζουν ότι ολόκληρος ο χριστιανικός κόσμος — και ιδίως η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και η Ορθόδοξη Εκκλησία — θα εκτιμήσουν αυτή την πράξη ως έκφραση ειλικρινούς κοινής επιθυμίας για συμφιλίωση και ως πρόσκληση να ακολουθήσουν, με πνεύμα εμπιστοσύνης, εκτιμήσεως και αμοιβαίας αγάπης, τον διάλογο ο οποίος, με τη βοήθεια του Θεού, θα οδηγήσει στην εκ νέου συνύπαρξη προς το μεγαλύτερο καλό των ψυχών και την έλευση της Βασιλείας του Θεού, μέσα σε εκείνη την πλήρη κοινωνία πίστεως, αδελφικής συμφωνίας και μυστηριακής ζωής που υπήρχε μεταξύ τους κατά την πρώτη χιλιετία της ζωής της Εκκλησίας.