Με στόχο κυρίως -αλλά όχι μόνο- πυρηνικούς επιστήμονες χωρών όπως το Ιράν και η Βόρεια Κορέα, η CIA στέλνει πράκτορες σε επιστημονικά συνέδρια και διοργανώνει fake επιστημονικές συναντήσεις.
Πώς μπορεί να αξιολογηθεί η σημασία ενός συνεδρίου; Το ζήτημα δεν αφορά βεβαίως, πόσους νομπελίστες ή καθηγητές της Οξφόρδης μπορεί να εξασφαλίσει μία διοργάνωση, αλλά πόσους κατασκόπους…
Οι μυστικές υπηρεσίες -όχι μόνο οι αμερικανικές, η μέθοδος είναι ευρύτατα διαδεδομένη- συνωστίζονται στα συνέδρια για τον ίδιο λόγο που η στρατολογία στις ΗΠΑ στρέφεται κατ’ αρχήν στις γειτονιές χαμηλού εισοδήματος: Επειδή «εκεί» γίνεται το καλύτερο κυνήγι. Ενώ μια πανεπιστημιούπολη μπορεί να έχει μόνο έναν ή δύο καθηγητές που ενδιαφέρουν μια υπηρεσία πληροφοριών, το «σωστό» συνέδριο -παράδειγμα, για την τεχνολογία των drone ή, τον ISIS- έχει δεκάδες.
Μοιάζει με σκηνή από ταινία, αλλά είναι πέρα ως πέρα αληθινή: Ο πράκτορας της CIA χτυπά την πόρτα του δωματίου. Μετά τις εισηγήσεις, τις συζητήσεις και το δείπνο, οι συμμετέχοντες στο συνέδριο έχουν τη νύχτα ελεύθερη. Οι «κοριοί» (εικόνας και ήχου) που έχουν τοποθετηθεί στο δωμάτιο του ξενοδοχείου δείχνουν ότι ο «εγκέφαλος» της ομάδας πυρηνικών φυσικών του Σώματος της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς κοιμάται. Στην πραγματικότητα είναι ακόμα ξύπνιος. Η πόρτα ανοίγει.
Όπως γράφει ο Guardian, επικαλούμενος πηγή που έχει γνώση του θέματος, το περιστατικό συνέβη πριν από μία δεκαετία και ο πράκτορας που ήταν επικεφαλής της αποστολής προετοιμαζόταν μήνες ολόκληρους.
Το εν λόγω συνέδριο χρηματοδοτήθηκε και διοργανώθηκε μέσω επιχείρησης – βιτρίνα, σε ένα ερευνητικό κέντρο (το οποίο ιδέα δεν είχε για το σχέδιο της CIA). Οι προσκλήσεις απευθύνθηκαν σε επιστήμονες και ειδικούς, ενώ μεταξύ του προσωπικού, στην κουζίνα και αλλού, «φυτεύτηκαν» οι απαραίτητοι «σύνδεσμοι».
Στόχος ήταν, έστω και για λίγα λεπτά, ο πυρηνικός φυσικός από το Ιράν να μείνει μόνος, χωρίς την προσωπική φρουρά του. Ωστόσο, μία αλλαγή της τελευταίας στιγμής παραλίγο να τα τινάξει όλα στον αέρα: Ο «στόχος» άλλαξε κατάλυμα, καθώς το ξενοδοχείο που πρότειναν οι διοργανωτές του συνεδρίου κόστιζε 75 δολάρια τη βραδιά παραπάνω από το ποσό που ήταν διατεθειμένοι να ξοδέψουν οι ανώτεροι του στο Ιράν.
… Πάρε τον κουβά του πάγου
Όταν η πόρτα του δωματίου άνοιξε, προκειμένου να φανεί ειλικρινής και να υπογραμμίσει τις καλές προθέσεις του, ο πράκτορας έβαλε το χέρι πάνω από την καρδιά και είπε «Salam habibi. Είμαι από τη CIA και θέλω να επιβιβαστείτε σε ένα αεροπλάνο μαζί μου με προορισμό τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Ο πράκτορας «διάβαζε» ήδη τις αντιδράσεις του Ιρανού επιστήμονα: Ένας συνδυασμό σοκ, φόβου και περιέργειας. Από προηγούμενη εμπειρία του γνώριζε τις χιλιάδες ερωτήσεις που κατέκλυζαν ήδη το μυαλό του ανθρώπου που είχε απέναντι του: Τι θα γίνει με την οικογένειά μου; Πώς θα με προστατεύσετε; Πού θα ζήσω; Πώς θα υποστηρίξω τον εαυτό μου; Πώς μπορώ να αποκτήσω βίζα; Έχω χρόνο να ετοιμάσω αποσκευές; Τι θα συμβεί εάν αρνηθώ;
Ο επιστήμονας όντως άρχισε να θέτει τις ερωτήσεις, αλλά ο πράκτορας τον διέκοψε, λέγοντας του ότι πριν από όλα έπρεπε να πάρει τον κουβά του πάγου. Όταν ο Ιρανός τον ρώτησε «γιατί», η απάντηση ήταν απλή: «Σε περίπτωση που ξυπνήσει κάποιος από τη φρουρά σας θα πείτε ότι πήγατε να πάρετε λίγο πάγο».
Στην εισβολή της αυτή στον ακαδημαϊκό κόσμο -την πιο τολμηρή και περίτεχνη, όπως γράφει ο Guardian- η CIA έχει δαπανήσει τεράστια μυστικά κονδύλια. Εκατομμύρια δολάρια έχουν ξοδευτεί για τη διοργάνωση συνεδρίων σε όλον τον κόσμο.
Σκοπός του σχεδίου ήταν να πλησιάσει Ιρανούς πυρηνικούς επιστήμονες, ενώ βρίσκονταν μακριά από την πατρίδα τους.
Οι συμμετέχοντες στο συνέδριο δεν είχαν ιδέα ότι ήταν «πρωταγωνιστές» της CIA, η οποία για να κάνει τη δουλειά της εφάρμοζε στην πραγματικότητα μία μέθοδο «μαζικής εξαπάτησης».
Άραγε μία «υπόθεση εθνικής ασφάλειας» δικαιολογεί χειραγώγηση τέτοιου μεγέθους και δη, του ακαδημαϊκού κόσμου; Σύμφωνα με το δημοσίευμα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι περισσότεροι καθηγητές του συνεδρίου εκείνου δεν θα ήθελαν να έχουν εξαπατηθεί από τη CIA.
Όμως, το ζήτημα έχει πάρει διαστάσεις. Τα συνέδρια προσφέρονται για κατασκοπεία περισσότερο από κάθε άλλη επιστημονική συνάντηση, πόσω μάλλον στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Παρόλο που οι ερευνητές είναι «συνδεδεμένοι» και συνομιλούν διαδικτυακά συνεχώς, οι εικονικές συναντήσεις αδυνατούν να υποκαταστήσουν την αξία και σημασία των διά ζώσης συναντήσεων.
Όπως έγραφε ο David Lodge στο βιβλίο του «Small World», το μακρινό 1984, «τα συνέδρια είναι ένας τρόπος μετατροπής της εργασίας σε παιχνίδι, που συνδυάζει τη δουλειά με τον τουρισμό, με όλα τα έξοδα πληρωμένα. Γράψε τις σκέψεις σου σε ένα χαρτί και γύρισε τον κόσμο!».
Η σημασία ενός συνεδρίου
Πώς μπορεί να αξιολογηθεί η σημασία ενός συνεδρίου; Το ζήτημα δεν αφορά βεβαίως, πόσους νομπελίστες ή καθηγητές της Οξφόρδης μπορεί να εξασφαλίσει μία διοργάνωση, αλλά πόσους κατασκόπους…
Οι μυστικές υπηρεσίες -όχι μόνο οι αμερικανικές, η μέθοδος είναι ευρύτατα διαδεδομένη- συρρέουν στα συνέδρια για τον ίδιο λόγο που η στρατολογία στις ΗΠΑ στρέφεται κατ’ αρχήν στις γειτονιές χαμηλού εισοδήματος: Επειδή «εκεί» γίνεται το καλύτερο κυνήγι. Ενώ μια πανεπιστημιούπολη μπορεί να έχει μόνο έναν ή δύο καθηγητές που ενδιαφέρουν μια υπηρεσία πληροφοριών, το «σωστό» συνέδριο -παράδειγμα, για την τεχνολογία των drone ή, τον ISIS- έχει δεκάδες.
Όπως λέει πρώην πράκτορας της CIA στον Guardian «κάθε υπηρεσία πληροφοριών στον κόσμο πηγαίνει σε συνέδρια, υποστηρίζει συνέδρια και αναζητά τρόπους για να προσελκύσει τους επιστήμονες που συμμετέχουν σε συνέδρια».
Το σενάριο του FBI
«Της πρόσληψης προηγείται μια μακρά διαδικασία αποπλάνησης», λέει ο Mark Galeotti, ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Πράγας και πρώην ειδικός σύμβουλος στο βρετανικό ΥΠΕΞ. «Το πρώτο στάδιο είναι να βρεθεί ο πράκτορας στο ίδιο συνέδριο με τον ‘στόχο’. Ακόμα κι αν η κουβέντα μαζί του αναλωθεί στα τυπικά, την επόμενη φορά θα μπορέσει να του πει: ‘Μήπως σας είχα δει στην Κωνσταντινούπολη;’».
Το 2011 το FBI προειδοποίησε τους Αμερικανούς καθηγητές πανεπιστημίου να είναι προσεκτικοί στα συνέδρια, αναφέροντας μάλιστα το εξής πιθανό σενάριο: «Ένας ερευνητής λαμβάνει, χωρίς να το έχει επιδιώξει, πρόσκληση συμμετοχής σε ένα διεθνές συνέδριο. Υποβάλλει τη σχετική αίτηση η οποία γίνεται δεκτή. Στο συνέδριο, οι διοργανωτές ζητούν αντίγραφο της παρουσίασης που θα κάνει. Συνδέουν ένα USB στο laptop και χωρίς να το γνωρίζει ο ερευνητής, κατεβάζουν κάθε αρχείο και πηγή δεδομένων από τον υπολογιστή».
Σε συνέδρια που διοργάνωσε η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας στη Βιέννη με θέματα όπως η Ισοτοπική Υδρολογία και η Ενέργεια Σύντηξης, «περισσότεροι πράκτορες περιφέρονταν στους διαδρόμους παρά επιστήμονες», λέει ο Gene Coyle, ο οποίος εργάστηκε για τη CIA από το 1976 έως το 2006.
Ξέρει ο πράκτορας φυσική, χημεία, βιολογία;
Η CIA παρακολουθεί τις ανακοινώσεις και τις διοργανώσεις των συνεδρίων σε όλο τον κόσμο και εντοπίζει αυτά που την ενδιαφέρουν. Βεβαίως, όσο και να παίρνουν αντίγραφα των επιστημονικών ανακοινώσεων, οι… σημειώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε απίστευτα λάθη, στην περίπτωση κατά την οποία οι γνώσεις των πρακτόρων στη χημεία, τη βιολογία και την πυρηνική φυσική δεν είναι «επαρκείς».
«Υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα. Αν πρόκειται να στείλετε έναν πράκτορα της CIA για να παρακολουθήσει ένα συνέδριο, ο άνθρωπος αυτός πρέπει να μιλήσει […] Ναι, έχω διδακτορικό στη Φυσική Πλάσματος […] Επίσης, ο κόσμος είναι πολύ μικρός. Αν ο πράκτορας πει ότι είναι από το Ινστιτούτο Fermi στο Σικάγο, οι άλλοι πιθανώς θα αντιδράσουν λέγοντας: «Άρα, γνωρίζετε τον Bob, τον Fred και τη Susie».
Αντ’ αυτού, λέει ο Coyle, η CIA έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί στη Διεύθυνση Εθνικών Πόρων, που συνεργάζεται με μεγάλο αριθμό επιστημόνων. Αυτό σημαίνει ότι, για παράδειγμα, σε ένα συνέδριο στη Βιέννη, είναι μάλλον αναμενόμενο να συμμετέχει ο καθηγητής Σμιθ.
Τι συμβαίνει στη συνέχεια; «Ο Σμιθ μπορεί να πει: ‘Συμμετέχω στο συνέδριο, θα σας ενημερώσω με ποιον συνομίλησα. Αν πέσω πάνω σε έναν Ιρανό δεν θα τρέξω προς την αντίθετη κατεύθυνση’. Υπάρχει και η περίπτωση ο Σμιθ να απαντήσει ως εξής: ‘Θα ήθελα πολύ να παρακολουθήσω το συνέδριο, αλλά το budget του πανεπιστήμιου για τα ταξίδια είναι πολύ περιορισμένο’. Στην περίπτωση αυτή, η CIA και το FBI θα αντιπροτείνουν: ‘Μπορούμε να φροντίσουμε εμείς για το εισιτήριό σας’».
Το «χτύπημα»
Το «φλερτ» του κατασκόπου με έναν καθηγητή σε συνέδριο αρχίζει με μία φαινομενικά τυχαία συνάντηση, γνωστή στην πιάτσα ως «χτύπημα». Ένας πρώην πράκτορας της CIA στο εξωτερικό -ο «R»- εξηγεί πώς γίνεται. «Προσέλαβα πρόσφατα ένα σωρό ανθρώπους, δεν είναι τόσο δύσκολο» λέει.
Βρίσκει τον «στόχο» μέσα από τη λίστα των συνεδρίων (ένας καλός «στόχος» έχει μιλήσει τουλάχιστον δύο φορές στην ίδια διοργάνωση τα τελευταία χρόνια) και αναθέτει στους εκπαιδευόμενους της CIA και της NSA να ετοιμάσουν ένα προφίλ του-από το κολέγιο που φοίτησε μέχρι τους δασκάλους του κλπ. Στη συνέχεια, ζητάει από τα κεντρικά χρηματοδότηση. Το στοίχημα είναι να διατυπώσει το αίτημα κατά τρόπο πειστικό μεν, όχι επιτακτικό δε. Δεν θέλει οι άλλοι πράκτορες που θα διαβάσουν το αίτημα να του κλέψουν τον στόχο. Μετά δουλεύει την κάλυψη του. Συνήθως εμφανίζεται ως επιχειρηματίας. Επινοεί το όνομα μιας εταιρείας, στήνει site, τυπώνει επαγγελματικές κάρτες, τιμολόγια, τηλέφωνα, πιστωτικές κλπ. και βεβαίως, διαλέγει όνομα (από τις επτά πλαστές ταυτότητες του).
Ο «R» δεν είναι επιστήμονας. Και καθώς πιστεύει ότι, οι επιστήμονες είναι εσωστρεφείς και κοινωνικά αμήχανοι, το «χτύπημα» του, στο τέλος της ημέρας του συνεδρίου, γίνεται ως εξής: Πλησιάζει τον επιστήμονα και του λέει «Μισείς την πολυκοσμία όσο κι εγώ;». Και μετά φεύγει.
«Το χτύπημα είναι στιγμιαίο. Όσο χρειάζεται για να καταγραφεί το πρόσωπό μου στο μυαλό του». Κανείς άλλος δεν πρέπει να το προσέξει. Είναι λάθος να προσεγγίζει κανείς έναν στόχο μπροστά σε άλλους, οι οποίοι μπορεί να είναι συνεργάτες που έχει φέρει μαζί του.
Στο υπόλοιπο του συνεδρίου ο «R» πηγαίνει πάνω κάτω σαν τρελός, πέφτοντας πάνω στον επιστήμονα με κάθε ευκαιρία.
Στην ορολογία της CIA, κάθε επαφή, ονομάζεται «χρόνος στο στόχο» και μέσω αυτής ο πράκτορας καταγράφει στοιχεία. Για παράδειγμα, μπορεί να του πει ότι έχει διαβάσει ένα θαυμάσιο άρθρο σχετικά με το θέμα του συνεδρίου, αλλά δεν μπορεί να θυμηθεί το όνομα του συγγραφέα. Οπότε ο επιστήμονας απαντά κοκκινίζοντας «Εγώ είμαι».
Μετά από μερικές ημέρες, ο «R» προσκαλεί τον επιστήμονα για γεύμα ή δείπνο και του λέει ότι η εταιρεία του ενδιαφέρεται για το ερευνητικό πεδίο του και θα ήθελε να το στηρίξει. «Όλοι οι καθηγητές που έχω γνωρίσει προσπαθούν να βρουν χρηματοδότηση για να συνεχίσουν την έρευνά τους. Όλο για αυτό μιλάνε», εξηγεί.
Η συμφωνία για ένα συγκεκριμένο project κλείνει συνήθως στο ποσό που θα εξασφάλιζε ο ερευνητής στην πατρίδα του: Από 1.000 μέχρι 5.000 δολάρια για έναν Πακιστανό. Η Κορέα είναι πιο ακριβή.
Και επειδή τα συνέδρια έχουν ανέβει πολύ ψηλά στην ατζέντα των απανταχού μυστικών υπηρεσιών, ένας από τους μεγαλύτερους πονοκεφάλους της CIA είναι μήπως της αρπάξουν τη «λεία», καθώς όλοι ψαρεύουν στα ίδια νερά, αναζητώντας επιστήμονες κυρίως από τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν, τη Λιβύη, τη Ρωσία, την Κίνα.
Η προστασία
Η CIA βεβαίως, φροντίζει να κρατά κρυφή την ταυτότητα των καθηγητών που προσλαμβάνει, επειδή το αντίθετο θα είχε υψηλό κόστος για αυτούς, τόσο μεταξύ των συναδέλφων τους, όσο και στο επιστημονικό κύρος τους.
Όμως, η σχέση έχει πολλές παραμέτρους. Η CIA διοργανώνει συνέδρια για θέματα εξωτερικής πολιτικής, έτσι ώστε οι αναλυτές της, να μπορούν να μάθουν από τους ερευνητές που κατανοούν τη μεγάλη εικόνα και είναι εξοικειωμένοι με τις διαθέσιμες στο κοινό πηγές. Οι καθηγητές που συμμετέχουν σε αυτά λαμβάνουν μία άπαξ αμοιβή 1.000 δολαρίων συν τα έξοδα τους.
Ο Ιρανός μηχανικός και το ΜΙΤ
Αρκετοί επιστήμονες έχουν αυτομολήσει στις ΗΠΑ ενώ βρίσκονταν σε συνέδρια. Όμως, στο κυνήγι αυτό έχουν συμβεί διάφορα. Η CIA ξέρει ότι ακόμη και αφού ο επιστήμονας συμφωνήσει, υπάρχει πάντα η πιθανότητα να αναθεωρήσει ή, να έχει «περίεργα» αιτήματα.
Ο Guardian αναφέρει την περίπτωση ενός μηχανικού ο οποίος συναρμολογούσε συσκευές φυγοκέντρησης για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και ο οποίος συμφώνησε με τη CIA, αλλά υπό μία προϋπόθεση: Να κάνει διδακτορικό στο ΜΙΤ, στο διάσημο Tεχνολογικό Iνστιτούτο Μασαχουσέτης.
Η CIA τον «απέσπασε» από το Ιράν χωρίς τα διπλώματα του ή έστω αντίγραφα αυτών. Αρχικά, το ΜΙΤ αρνήθηκε το αίτημα της CIA να τον δεχτεί. Η CIA επέμεινε και το διάσημο πανεπιστήμιο τελικά συμφώνησε, παραλείποντας τις διαδικασίες. Ο μηχανικός εξετάστηκε προφορικά από ομάδα καθηγητών, έγινε δεκτός και πήρε το διδακτορικό του.
Επισήμως, η διοίκηση του ΜΙΤ δηλώνει άγνοια όσον αφορά το περιστατικό. Όμως, δύο καθηγητές επιβεβαιώνουν την ιστορία, τουλάχιστον στα βασικά σημεία της.
Ο Muhammad Sahimi, καθηγητής Μηχανικής Πετρελαίου στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, ο οποίος μελετά την πυρηνική ανάπτυξη του Ιράν, δήλωσε ότι ένας «αποστάτης» από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έλαβε διδακτορικό από το MIT στη Μηχανολογία, ενώ ο Timothy Gutowski, καθηγητής Μηχανολογίας του MIT, είπε το εξής: «Γνωρίζω έναν νεαρό που ήταν εδώ, στο εργαστήριό μας. Με κάποιον τρόπο έμαθα ότι δούλευε σε φυγοκεντρικές συσκευές στο Ιράν. Και σκέφτηκα, μα, τι έχει συμβεί εδώ;…»
Το 2015, ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία, Κίνα, Βρετανία και Γερμανία και Ιράν κατέληξαν σε μια συμφωνία-ορόσημο για τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης με αντάλλαγμα την άρση των διεθνών οικονομικών κυρώσεων που οδήγησαν τη χώρα σε απομόνωση σχεδόν επί μια δεκαετία.
Από το 2015 και μετά, η στρατολόγηση Ιρανών επιστημόνων από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες έχασε τον χαρακτήρα του επείγοντος. Εάν ωστόσο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ επαναδιαπραγματευτεί τη συμφωνία -όπως όλα δείχνουν- το πιθανότερο είναι ότι η CIA θα επιτρέψει στις γνωστές πρακτικές.