Γράφει ο Ιωάννης Ντουντουλάκης*
Θεσσαλονίκη, φθινόπωρο, εορτή του πολιούχου Αγίου Δημητρίου, παρέλαση στις 26 Οκτωβρίου. Η παρέλαση για το έπος του 1940.
Ακριβώς την ίδια ημερομηνία,το 1912, ο Χασάν Ταχσίν Πασάς(1845-1918), Αρχιστράτηγος του Οθωμανικού στρατού και στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης, παρέδοσε στους Έλληνες την πόλη που αγάπησε και στην οποία ζήτησε να ταφεί.
Τι να γράψω εγώ για έναν άνθρωπο σαν εκείνον, που έδειξε μια σπάνια εντιμότητα και επέλεξε, αντί να παραχωρήσει στους Βούλγαρους την Θεσσαλονίκη, να την παραδόσει αλώβητη στους Έλληνες;
“Η Θεσσαλονίκη εχάθη, αλλά η Θεσσαλονίκη εσώθη”, ήταν τα λόγια του. Από αυτά τα λόγια και μόνο φαίνεται η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας του άνδρα. Ποιος άλλος θα έλεγε την ιστορική φράση “Από τους Έλληνες την πήραμε και στους Έλληνες την παραδίδομε”; Ηταν καθαρός, τίμιος, δίκαιος και αδιάφθορος. Ακριβώς επειδή παρέδοσε τη Θεσσαλονίκη δίχως αντίσταση (“αμαχητί”),κατηγορήθηκε από την Πύλη για εσχάτη προδοσία και καταδικάστηκε, ερήμην, εις θάνατον (Χρίστου Χριστοδούλου: “Οι τρεις Ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά”). Έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Ελβετία, όπου κατέφυγε, με φροντίδα της κυβέρνησης Ελευθέριου Βενιζέλου.
Ο Χασάν Ταχσίν Πασάς είχε ρίζες ελληνικές, καθώς γεννήθηκε από εξισλαμισμένη ελληνίδα μητέρα. Στη μακρά διάρκεια της θητείας του στον Οθωμανικό στρατό υπηρέτησε επί επτά χρόνια στην Κρήτη (Χανιά και Ηράκλειο), ως στρατιωτικός διοικητής, διοικητής χωροφυλακής και βοηθός Γενικού Διοικητή της Κρήτης.
Υπασπιστής του ήταν ο γιος του Κενάν Μεσσαρέ (1889-1965), σημαντικός αυτοδίδακτος ζωγράφος, ο οποίος απαθανάτισε τη σκηνή της υπογραφής του πρωτόκολλου παράδοσης της Θεσσαλονίκης από τον πατέρα του στους Έλληνες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κενάν είχε συντάξει, στη γαλλική γλώσσα, το πρωτόκολλο το οποίο υπέγραψαν οι δύο πλευρές. Στο στιγμιότυπο αυτό απεικονίζονται, εκ μέρους του ελληνικού στρατού, ο Αντισυνταγματάρχης Μηχανικού Βίκτωρ Δουσμάνης και και ο τότε λοχαγός Μηχανικού, μετέπειτα πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς.Στον Κενάν είχαν αρχικά αποταθεί οι Βούλγαροι, ώστε να διαμεσολαβήσει προς τον πατέρα του για να τους παραχωρήσει δικαίωμα στη συνδιοίκηση της Θεσσαλονίκης, πρόταση στην οποία κατηγορηματικά αρνήθηκε ο Χασάν Ταχσίν, ο οποίος είπε: “Έχω μόνο μία Θεσσαλονίκη και την έχω ήδη παραχωρήσει!”.
Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο ίδιος ο Χασάν Ταχσίν Πασάς είχε σημαντική συμβολή στο να σωθεί η Θεσσαλονίκη και να παραμείνει καθαρά ελληνική. Έδειξε ότι νοιαζόταν πραγματικά για την Ελλάδα, τη στιγμή που ο τότε Διάδοχος Κωνσταντίνος, Αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού, καθυστερούσε την προέλαση, παρά τις αγωνιώδεις εκκλήσεις και προτροπές του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Οι κινήσεις του Διαδόχου ήταν τουλάχιστον αψυχολόγητες, αφού άφησε να χαθεί πολύτιμος χρόνος. Τέλος, όταν ο βουλγαρικός στρατός έφθεσε στην πόλη, εκείνος επέτρεψε, δίχως όρους, ανταλλάγματα και εγγυήσεις, να παραμείνουν οι στρατιώτες εκεί, τάχα για να αναπαυθούν. Η πόλη τελικά σώθηκε χάρη στον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Ταχσίν Πασά. Αν ένας από τους δύο άνδρες ενεργούσε διαφορετικά, η Θεσσαλονίκη θα είχε χαθεί.
Ο αυτοδίδακτος ζωγράφος Κενάν Μεσσαρέ, ο οποίος ένιωθε περισσότερο Έλληνας παρά Τούρκος, δίκαια αποκαλείται “ο ζωγράφος των Βαλκανικών πολέμων”, αφού πολλά έργα του ναφέρονται, πάντα από την πλευρά των Ελλήνων, στο θέμα αυτό. Δημιούργησε, επίσης, εξαιρετικές τοπιογραφίες και προσωπογραφίες. Ο ίδιος εικονογράφησε τους χάρτες της νεότερης, πιο μεγάλης Ελλάδας. Ο γιος του, Σαχίν-Σέργιος Μεσσαρέ (1935-2017), αρχιτέκτων πολεοδόμος, γεννήθηκε και έζησε στα Ιωάννινα.
Τα παραπάνω ιστορικά γεγονότα μας θυμίζει σήμερα το Μνημείο Χασάν Ταχσίν και Κενάν Μεσσαρέ, στον προαύλιο χώρο του Μουσείου Βαλκανικών Πολέμων, στη Θεσσαλονίκη.
(*Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας,συγγραφέας)