Της Έφης Παπαδάτου*
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΚΡΟΤΟΥΣ ΚΑΙ ΣΙΩΠΕΣ
(Συνεργασία του Νόστιμον Ήμαρ με το Σωματείο των Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης)
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Έκθεσης για τα Ναρκωτικά (2018), η κάνναβη παραμένει η ευρύτερα διαδεδομένη παράνομη ουσία στην Ευρώπη. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση στην ευρωπαϊκή παραγωγή κάνναβης. Παράλληλα, παρατηρείται μεγάλη παραγωγή συνθετικών κανναβινοειδών, τα οποία, αρχικά συσχετίστηκαν περισσότερο με την ψυχαγωγική χρήση, πλέον όμως γίνεται προβληματική χρήση τους από διάφορες κοινωνικές ομάδες, (άστεγοι, περιθωριοποιημένοι). Τα συνθετικά κανναβινοειδή συνδέονται με θανάτους και οξείες δηλητηριάσεις, ενώ τα προϊόντα κάνναβης αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μερίδιο (38%) της λιανικής αγοράς παράνομων ουσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα ποσοστά επικράτησης της χρήσης κάνναβης στην Ευρώπη είναι περίπου πενταπλάσια αυτών της χρήσης άλλων ουσιών.
Στο πλαίσιο της πιο πρόσφατης ευρωπαϊκής έρευνας στο μαθητικό πληθυσμό για τη χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών (ESPAD 2015) συλλέχθηκαν συγκρίσιμα στοιχεία για τη χρήση ουσιών από μαθητές ηλικίας 15-16 ετών από 35 ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων 23 κρατών μελών της ΕΕ και της Νορβηγίας. Κατά μέσο όρο, 18% των μαθητών από τις 24 αυτές χώρες ανέφεραν ότι έκαναν χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά (επικράτηση της χρήσης σε όλη τη ζωή), ενώ 8% ανέφεραν χρήση τον τελευταίο μήνα».
Αξίζει να αναφερθεί ο αριθμός των χρηστών που ξεκίνησαν θεραπεία για προβληματική χρήση κάνναβης στην Ευρώπη, ο οποίος το 2016 ανέρχεται στα 150 000 άτομα, δίνοντας ακόμα μία πληροφορία για την επικινδυνότητα της χρήσης κάνναβης.
Παρά τα ανησυχητικά στοιχεία για την αύξηση της χρήσης κάνναβης και των κινδύνων που συνδέονται με αυτήν, τα τελευταία χρόνια, βομβαρδιζόμαστε από πληθώρα επιστημονικών ερευνών που καταδεικνύουν θριαμβευτικά την «αθωότητα» της κάνναβης και τη μεγάλη χρησιμότητά της σε ιατρικά ζητήματα, τη φυσική προέλευσή της, τη νευροβιολογική βάση της στον ανθρώπινο εγκέφαλο και πολλά άλλα. Γιατί άραγε σήμερα ανακινείται αυτό το θέμα της ιατρικής χρήσης της κάνναβης, τη στιγμή που ήδη έχει εγκριθεί η χρήση κανναβινοειδών για ιατρικούς σκοπούς με τη σύμβαση του 1961, η οποία τροποποιήθηκε με το Πρωτόκολλο του 1972, υπό τον όρο ότι πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις (Έκθεση ΟΗΕ 2017);
Κυκλοφορούν επίσης, πολλοί μύθοι και γίνεται μεγάλη προπαγάνδα γύρω από τη χρήση κάνναβης: ότι δηλαδή είναι ακίνδυνη, ότι είναι ένας τρόπος να λύνει κανείς τα προβλήματα, να ξεφεύγει, να χαλαρώνει, ότι δεν ανήκει στις ναρκωτικές ουσίες κλπ. Μια διαδεδομένη τακτική είναι η σύγκριση και αντιπαράθεση των επιπτώσεων των «νόμιμων» ουσιών, όπως είναι το αλκοόλ και το τσιγάρο έναντι των επιπτώσεων της κάνναβης και των παράγωγών της. Αναρωτιόμαστε σε ποια ακριβώς λογική βασίζεται αυτό το επιχείρημα και τι εξυπηρετεί; Ενώ ήδη η κοινωνία βιώνει τις καταστροφικές συνέπειες της κατάχρησης του αλκοόλ και του τσιγάρου σε διάφορες κοινωνικές ομάδες και δαπανώνται πολλά χρήματα για τη θεραπεία τους, πόσο σκόπιμο είναι να νομιμοποιήσουμε ακόμα μία ουσία; Σ’ αυτό το σημείο προκύπτουν ορισμένα πολύ εύλογα ερωτήματα:
- Ποιες ανάγκες υπηρετεί μια τέτοια εξέλιξη;
- Πόσο αντιφατικά μπορεί να αντηχούν όλα αυτά στα αυτιά των παιδιών-εφήβων;
- Με ποιους τρόπους θα διαχειριστεί ο έφηβος αυτή τη σύγχυση που του προκαλούμε;
Τι είναι η κάνναβη;
Η κάνναβη και τα λεγόμενα «κανναβινοειδή» είναι ψυχοδραστικές ουσίες που προέρχονται από το φυτό της κάνναβης και πιο συγκεκριμένα από την ποικιλία της ινδικής κάνναβης. Από το φυτό αυτό, παράγονται διάφορα προϊόντα, τα οποία διαφοροποιούνται ανάλογα με το μέρος του φυτού από το οποίο προέρχονται ή την επεξεργασία του:
- Η φυτική κάνναβη-Μαριχουάνα (άνθη-φύλλα)
- Η ρητίνη κάνναβης- Χασίς (από τα διαποτισμένα από ρητίνη φύλλα)
- Χασισέλαιο (απόσταγμα του χασίς)
Πρόκειται για μία ουσία με ψυχοτρόπο δράση, η οποία κατά καιρούς έχει χρησιμοποιηθεί για διάφορους σκοπούς (θεραπευτικούς ή θρησκευτικούς) από διάφορους πολιτισμούς. Η ψυχοτρόπος δράση της κάνναβης οφείλεται κυρίως στην τετραϋδροκανναβινόλη (Δ-9_THC)
Η κατάχρηση και η εξάρτηση από κανναβινοειδή συνδέεται με την έκπτωση σημαντικών σωματικών και νοητικών λειτουργιών (Grant 2003). Η περιεκτικότητα του καπνού κάνναβης σε πίσσα αφενός είναι περίπου ίδια ή μεγαλύτερη από το κοινό τσιγάρο αφετέρου περιέχει χιλιάδες άλλες ουσίες που προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις.
Ψυχικές διαταραχές που συνδέονται με την κάνναβη
Υψηλές δόσεις κάνναβης μπορεί να προκαλέσουν παροδικές παρανοειδείς διαταραχές ή σε σπάνιες περιπτώσεις τυπικές ψυχωτικές διαταραχές (Wilkinson 2014).
Η κάνναβη συνίσταται από 60 διαφορετικά κανναβινοειδή, τα οποία περιέχουν περισσότερα από 400 ενεργά δραστικά συστατικά, ενώ συνεχώς, καλλιεργούνται νέες μορφές κάνναβης με αυξημένη περιεκτικότητα σε Δ-9-THC, οι οποίες ευθύνονται για έντονο άγχος, κρίσεις πανικού (τροφοδοτούνται από παρανοειδείς σκέψεις) ή σε κάποιες περιπτώσεις για συμπτώματα κατάθλιψης, υπομανία, διαταραχές ύπνου, συμπτώματα σεξουαλικής δυσλειτουργίας (αναστρέψιμα μετά από διακοπή)
Ερευνητικά δεδομένα
Τα τελευταία 20 χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη μία τεράστια αντιπαράθεση για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της κάνναβης στους εφήβους. Μια πιο πρόσφατη έρευνα από το Imperial College London (Imperial College 2013)αποκάλυψε πως η μακροχρόνια χρήση κάνναβης καταστρέφει τη ντοπαμίνη, τη χημική ουσία του εγκεφάλου που μας δίνει την ώθηση να είμαστε ενεργητικοί. Άλλες έρευνες είχαν αποδείξει πως η κάνναβη μπορεί να οδηγήσει τους χρήστες σε απάθεια και απομόνωση(Kurt 2010). Επιπλέον, η συστηματική χρήση δημιουργεί έντονη ψυχολογική εξάρτηση, καθιστώντας το άτομο παθητικό και αντί να λύνει τα προβλήματα τα οξύνει, μεγεθύνοντας τα συναισθήματα και το άγχος. Πιο συγκεκριμένα, το άτομο αδυνατεί να ανταποκριθεί σε οικογενειακές, ακαδημαϊκές, εργασιακές κλπ υποχρεώσεις, εμπλέκεται πιο εύκολα σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές σπαταλάει χρόνο στην ανεύρεση της ουσίας, βιώνοντας έντονο άγχος και δυσφορία, παρουσιάζει κοινωνική απόσυρση, παρανοϊκή σκέψη, επηρεάζεται η λειτουργία της μνήμης της συγκέντρωσης, η ικανότητα εκτέλεσης σύνθετων νοητικών διεργασιών, οι κινητικές δεξιότητες κλπ (Pope 2003).
Το αποτέλεσμα είναι να εμποδίζεται το άτομο να χειριστεί την πραγματικότητα, να αυξάνεται το άγχος και η δυσφορία, να αυξάνεται η χρήση της ουσίας και να υιοθετεί, εν τέλει, ένα μοντέλο επίλυσης προβλημάτων που βασίζεται στην αρχή: «πρέπει να πάρω κάτι για να νιώσω καλύτερα», αποδυναμώνοντας τους φυσικούς μηχανισμούς επίλυσης προβλημάτων, που βασίζονται στα εσωτερικά αποθέματα, τις δεξιότητες, την επικοινωνία και τη σχέση.
Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά που ξεκινούν τη χρήση κάνναβης πριν την ηλικία των 16 ετών, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο εγκεφαλικής βλάβης και έχουν σημαντικά υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης ψυχιατρικών διαταραχών (Solowij 2011). Οι έφηβοι που καπνίζουν συστηματικά κάνναβη υφίστανται μακροχρόνια εγκεφαλική βλάβη και εκτίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης σχιζοφρένειας. Αμερικανοί ερευνητές αναφέρουν ότι τα ναρκωτικά είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι έχουν γενετική προδιάθεση στη συγκεκριμένη ψυχική διαταραχή και η κάνναβη θα μπορούσε να αποτελεί τον παράγοντα που την ενεργοποιεί. Ο καθηγητής Asaf Keller της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Maryland ανέφερε πως ο μετωπιαίος λοβός επηρεάζεται περισσότερο από τα ναρκωτικά κατά τη διάρκεια της εφηβείας (Sylvina M Raver , Sarah P Haughwout & Asaf Keller 2013). Η περιοχή αυτή είναι υπεύθυνη για τις εκτελεστικές λειτουργίες, όπως ο προγραμματισμός, ο έλεγχος των παρορμήσεων. Αποτελεί επίσης την περιοχή που επηρεάζεται περισσότερο κατά την σχιζοφρένεια.
Όπως γνωρίζουμε, πολλή συζήτηση γίνεται τα τελευταία χρόνια γύρω από την αναγκαιότητα νομιμοποίησης της κάνναβης, συνοδευόμενη από μια τάση ιατρικοποίησης και ψυχιατρικοποίησης του φαινομένου της εξάρτησης.
Παραθέτουμε απόσπασμα από την ετήσια έκθεση του ΟΗΕ για τα ναρκωτικά 2017:
«Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΟΗΕ για τα ναρκωτικά 2017, έχει φανεί από έρευνες ότι υπάρχει αύξηση της χρήσης κάνναβης και της εκδήλωσης διαταραχών που προέρχονται από τη χρήση της ουσίας στις περιοχές όπου λειτουργούν προγράμματα ιατρικής κάνναβης. Το Εθνικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ για την Κατάχρηση Ναρκωτικών (NIDA) προειδοποιεί ότι η ευκολότερη πρόσβαση στην ουσία ως απόρροια της ψήφισης νόμων για την ιατρική χρήση της σε πολιτειακό επίπεδο μπορεί να οδηγήσει σε πολύ υψηλά επίπεδα την παράνομη χρήση κάνναβης (1,1 εκατομμύρια ενήλικες επιπλέον) και να προκαλέσει διαταραχές από τη χρήση της. Καταγράφεται αύξηση στον αριθμό των παιδιών που εκτίθενται στην κάνναβη κατά λάθος, από τότε που η λεγόμενη «ψυχαγωγική» χρήση της ουσίας νομιμοποιήθηκε σε κάποιες από τις πολιτείες των ΗΠΑ.
Η χρήση ως υποκατάστατο υγιών σχέσεων
Αρκετοί οπαδοί της ιατροκεντρικής προσέγγισης της χρήσης της κάνναβης επικαλούνται τη συμπληρωματική δράση των κανναβινοειδών στη δράση του λεγόμενου «ενδοκανναβινοειδούς συστήματος» στον εγκέφαλο, το οποίο ρυθμίζει βασικές λειτουργίες που συνδέονται με το νευρικό και το ανοσοποιητικό σύστημα. Ένα ερώτημα που τίθεται γύρω από αυτή τη σύνδεση είναι το ακόλουθο: Για ποιο λόγο θα πρέπει να παρέχουμε εξωτερικά μια ουσία που ο ίδιος ο οργανισμός μπορεί να παράγει; Και τι είναι αυτό που εμποδίζει το άτομο, τον έφηβο να βιώσει τη χαρά, την ισορροπία και την ευεξία δίχως να παρεμβληθεί μία ουσία; Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το περιβάλλον με το οποίο αλληλεπιδρά ο έφηβος; Ότι πιθανώς δεν είναι σε θέση να του δώσει τις εμπειρίες και τα ερεθίσματα που θα «πυροδοτήσουν» την παραγωγή αυτών των ουσιών; Επιπλέον, τι μπορεί να σημαίνει για τις σχέσεις που αναπτύσσει; Σύμφωνα με τη θεωρία της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας, όταν υπάρχει το κατάλληλο συγκινησιακό κλίμα, σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και ισχυρών συναισθηματικών δεσμών, οι νέες εμπειρίες οδηγούν σε τροποποίηση των συνάψεων και των νευρωνικών κυκλωμάτων (Siegel, 2007). Η ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού επιτυγχάνεται δηλαδή σε περιβάλλον που κυριαρχούν οι υγιείς σχέσεις, που μπορεί να βιώσει σταθερούς και ασφαλείς συναισθηματικούς δεσμούς και νιώθει αγαπητό και αποδεκτό. Ένα ασταθές περιβάλλον που παραμελεί, απορρίπτει και υποτιμά το παιδί, δημιουργεί κενά στον ψυχισμό του. Αυτά τα κενά ενίοτε καλύπτονται από πρόσωπα, καταστάσεις και συμπεριφορές που δημιουργούν την ψευδαίσθηση της ζεστασιάς και της θαλπωρής που στερήθηκαν ως παιδιά (Mindell 1988).
Ας πάρουμε για παράδειγμα τον όρο «ψυχαγωγική» χρήση της κάνναβης. Τι καταλαβαίνουμε; Ότι οι έφηβοι και οι νέοι άνθρωποι σήμερα, χρειάζονται την ουσία για να διασκεδάσουν; Ότι πρέπει να μεσολαβήσει η ουσία προκειμένου να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ή να σχετιστούν; Η ικανότητα σύνδεσης και ευχαρίστησης απαιτεί «δεκανίκια» πλέον! Κι όμως, ο όρος αυτός έχει εδραιωθεί και σταδιακά, μέσα από τους μηχανισμούς δημιουργίας πεποιθήσεων και στερεοτύπων του συστήματος, καταγράφεται στη συνείδησή μας ως κάτι αποδεκτό και «κανονικό». Τα λεγόμενα «κανονιστικά πρότυπα» ελέγχουν και ορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας και κυρίως τη ζωή των εφήβων, οι οποίοι σε αυτήν την αναπτυξιακή φάση έχουν πολύ μεγάλη ανάγκη να νιώθουν ότι ανήκουν σε μία ομάδα συνομηλίκων.
Η φιλοσοφία των Προγραμμάτων Πρόληψης στοχεύει κυρίως στην εσωτερική αναμόρφωση τόσο του ατόμου όσο και της οικογένειας και της κοινωνίας και στην επιστροφή στις πανανθρώπινες αξίες, αλλά και στη δύναμη των σχέσεων, που αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη μιας υγιούς προσωπικότητας. Σημαντικός στόχος αποτελεί η δημιουργία των συνθηκών που απαιτούνται για τη συγκρότηση αυθεντικών σχέσεων και δεσμών μεταξύ των μελών της κοινότητας και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, των υποστηρικτικών συστημάτων και των προστατευτικών παραγόντων, σε ένα κλίμα αποδοχής, σεβασμού και ισοτιμίας, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο «ασπίδα» έναντι όλων των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.
Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν «αθώες» ουσίες. Αθώες είναι οι ψυχές των παιδιών που έχουν ανάγκη από ζεστασιά, ασφάλεια, αποδοχή και αγάπη άνευ όρων!!!
Γιατί, τι χρειάζονται τα παιδιά για να μεγαλώσουν; Μια ζεστή αγκαλιά, μερικά «αληθινά» μπράβο και πολλή αγάπη!!!
* Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Κέντρο Πρόληψης Κέρκυρας, Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Σωματείου Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας
Βιβλιογραφία
- Cameron S. Carter. Expanding the Reach of Biological Psychiatry with Biological Psychiatry: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging Biological Psychiatry October 1, 2015; 78:434–435 sobp.org/journal.
- Grant, I., Gonzalez, R., Carey, C. L., Natarajan, L.. & Wolfson, T. (2003). Non-acute (residual) neurocognitive effects of cannabis use: A meta-analytic study. Journal of the International Neuropsychological Society, 9, 679-689
- Kramer JL. Medical marijuana for cancer. CA Cancer J Clin. 2015; 65: 109-122.
- Kurt, S. (2010). Adolecsent Marijuana Use May Cause Lasting Cognitive Deficits. Neurology Today, 10 (24), 7
- Madras, BK 2015 Update of cannabis and its medical use, WHO 37th ECDD,2015. http://www.who.int/medicines/access/controlledsubstances/6_2_cannabis_update.pdf?ua=1
- https://www.imperial.ac.uk/news/124806/long-term-cannabis-blunt-brains-motivation-system/ 1/7/2013
- Mindell, A. (1988). City shadows : psychological interventions in psychiatry. New York: Routledge.
- Pope, H. G., Gruber, A. J., Hudson, J. I., Cohane, G., Huestis, M. A., & Yurgelun-Todd, D. Early-onset cannabis use and cognitive deficits: what is the nature of the association? Drug Alcohol Depend 2003; 69(3), 303-310.
- Single Convention on Narcotic Drugs: As amended by the 1972 Protocol amending the Single Convention on Narcotic Drugs, 1961, Vienna, 21 February 1971, United Nations, Treaty Series, vol. 1019, p. 1 (https://www.unodc.org/pdf/convention_1961_en.pdf, accessed 11 December 2015).
- Solowij, N., Jones, K., Rozman, M., Davis, S., Ciarrochi, J., Heaven, P., Lubman, D. & Yücel, M. (2011). Verbal learning and memory in adolescent cannabis users, alcohol users and non-users. Psychopharmacology, 216 (1), 131-144.
- Sylvina M Raver ,Sarah P Haughwout & Asaf Keller Adolescent Cannabinoid Exposure Permanently Suppresses Cortical Oscillations in Adult Mice Neuropsychopharmacology volume38, pages2338–2347 (2013).
- Wilkinson ST, Radhakrishnan R, D’Souza DC. Impact of Cannabis Use on the Development of Psychotic Disorders. Curr Addict Rep. 2014 Jun 1; 1(2): 115-128.
- Διεθνής Επιτροπή του ΟΗΕ για τον έλεγχο των Ναρκωτικών (ετήσια έκθεση 2017).
- Ευρωπαϊκή Έκθεση για τα Ναρκωτικά 2018.