Ορατός, παρά τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις, είναι ο κίνδυνος χιλιάδες αγρότες και κτηνοτρόφοι να μείνουν τα φετινά Χριστούγεννα χωρίς τις πολυπόθητες επιδοτήσεις, αφού η Ελλάδα βρίσκεται σε μία από τις δυσκολότερες μεταβατικές φάσεις του συστήματος πληρωμών εδώ και δεκαετίες.

Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές που επικαλείται το huffingtonpost.gr και ο Δημοσθένης Γκαβέας, η φετινή καθυστέρηση δεν συνδέεται με εσωτερικές επιλογές αλλά με τις αυξημένες απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και την ανάγκη να εφαρμοστεί ένα εντελώς νέο, πολύ αυστηρότερο μοντέλο ελέγχων.  Πρόκειται, όπως σημειώνεται, για αλλαγές χωρίς περιθώρια αναβολής, εφόσον η μη συμμόρφωση μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε αναστολή κοινοτικών πληρωμών.

Κυβερνητικές πηγές προσπάθησαν να εξηγήσουν γιατί οι φετινές πληρωμές του ΟΠΕΚΕΠΕ, βασική ενίσχυση, οικολογικά σχήματα, βιολογικά και παλαιά προγράμματα καθυστερούν τόσο πολύ σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.

Όπως τόνιζαν, ο λόγος δεν είναι μια «εσωτερική επιλογή καθυστέρησης», αλλά η υποχρεωτική μετάβαση σε ένα εντελώς νέο μοντέλο ελέγχων, το οποίο έχει ζητηθεί ρητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συνοδεύεται από ξεκάθαρες προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο αναστολής των κοινοτικών πόρων, εάν η Ελλάδα δεν συμμορφωθεί πλήρως.

Από κόσκινο περνούν τους αγρότες οι έλεγχοι για τις επιδοτήσεις – Απώλεια χρημάτων ακόμα και αν απουσιάζει ένα έγγραφο

Δύο επιστολές της Κομισιόν, ένα σαφές μήνυμα

Κεντρικό σημείο της κυβερνητικής επιχειρηματολογίας είναι δύο επιστολές της Γενικής Διεύθυνσης Γεωργίας, οι οποίες,όπως υπενθυμίζουν οι ίδιες πηγές, έχουν ήδη κατατεθεί στη Βουλή και δεν αποτελούν «μυστική» επικοινωνία.

Η πρώτη, με ημερομηνία 27 Μαρτίου 2025, στηρίζεται σε έλεγχο συμμόρφωσης που έγινε τον Σεπτέμβριο 2024 και καταγράφει «πιθανές σοβαρές ελλείψεις» στα συστήματα διακυβέρνησης του ΟΣΔΕ στην Ελλάδα. Επισημαίνεται ότι αυτές οι ελλείψεις είναι εν μέρει επαναλαμβανόμενες από την προηγούμενη προγραμματική περίοδο, γεγονός που, σε συνδυασμό με τη σοβαρότητά τους, «υποδηλώνει σοβαρό πρόβλημα» ως προς τη βεβαιότητα της Επιτροπής για την επιλεξιμότητα των τρεχουσών και μελλοντικών δαπανών της ΚΑΠ.

Αναβρασμός για τις επιδοτήσεις, κανείς δεν ξέρει…

Η δεύτερη επιστολή, στις 4 Οκτωβρίου 2025, παραπέμπει στο άρθρο 42 του Κανονισμού (ΕΕ) 2021/2116 και υπενθυμίζει ότι, εάν ένα κράτος μέλος δεν υποβάλει και κυρίως δεν εφαρμόσει αξιόπιστο σχέδιο δράσης (Action Plan), η Επιτροπή μπορεί να προχωρήσει σε εκτελεστικές πράξεις αναστολής των μηνιαίων ή ενδιάμεσων πληρωμών. Με απλά λόγια, όπως το περιγράφουν κυβερνητικές πηγές, «αν δεν αλλάξει το μοντέλο των ελέγχων, τίθεται σε διακινδύνευση η ροή των ευρωπαϊκών πόρων».

Από το Action Plan 1 στο Action Plan 2

Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα έχει συμφωνήσει με την Κομισιόν σε δύο διαδοχικά σχέδια δράσης: Το πρώτο Action Plan επικεντρώθηκε σε διοικητικές αλλαγές μέσα στον ΟΠΕΚΕΠΕ: περαιτέρω ψηφιοποίηση διαδικασιών, ενίσχυση της στελέχωσης, αυστηροποίηση και τυποποίηση των ελέγχων, αλλά και κάλυψη δεκάδων «σημείων» που είχε επισημάνει η DG AGRI. Ήταν ουσιαστικά η διοικητική «νοικοκύρευση» του συστήματος.

Το δεύτερο Action Plan, το οποίο κατατέθηκε στις αρχές φθινοπώρου, περνά από τη διοίκηση στην ουσία των πληρωμών. Προβλέπει, αποτύπωση των επιδοτούμενων αγροτεμαχίων με πολύ υψηλής ανάλυσης δορυφορικές εικόνες, πέραν των κλασικών δεδομένων του Κοπέρνικου,
νέο τρόπο καταγραφής και ελέγχου του ζωικού κεφαλαίου, με συνδυασμό δηλωθέντων ζώων και οικονομικών στοιχείων (τιμολόγια γάλακτος, κρέατος, ζωοτροφών κ.ά.), λύσεις για παθογένειες, όπως τα «εικονικά βοσκοτόπια» και οι δηλώσεις βοσκοτόπων σε άλλους νομούς, που άνοιξαν δρόμο για καταχρήσεις.

Παράλληλα, έχει ζητηθεί από την Ελλάδα να κλείσει ζητήματα όπως η ταυτοποίηση των αγροτεμαχίων με ΑΤΑΚ ή, όπου αυτό είναι ανέφικτο για ιστορικούς λόγους, με εναλλακτικά στοιχεία (ΚΑΚ), ώστε να μην υπάρχουν πλέον «αόρατα» αγροτεμάχια που φέρνουν εισόδημα και επιδότηση χωρίς να εμφανίζονται πουθενά στο φορολογικό σύστημα.

Γιατί καθυστερούν οι πληρωμές

Σύμφωνα με τις ίδιες κυβερνητικές πηγές, η μετάβαση σε αυτό το νέο πλαίσιο ελέγχων εξηγεί τις σημερινές καθυστερήσεις. Για να διασφαλιστεί ότι ο διαχωρισμός ανάμεσα στους «επιτήδειους» και τους έντιμους παραγωγούς θα γίνει με όσο το δυνατόν πιο δίκαιο τρόπο, έχει τεθεί στόχος για χιλιάδες επιτόπιους ελέγχους μέχρι το τέλος του έτους σε ένα σύνολο περίπου 80.000 κτηνοτρόφων και 500.000 αγροτών.

Οι έλεγχοι αυτοί γίνονται με τριμελή κλιμάκια (ΟΠΕΚΕΠΕ, ΕΛΓΟ Δήμητρα, ΕΛΓΑ ή/και ΕΦΕΤ) και δεν μπορούν να ολοκληρωθούν «από τα γραφεία της Αθήνας», όπως λένε χαρακτηριστικά. Γι’ αυτό και υπήρξε επιλογή να παγώσουν ή να επιβραδυνθούν πληρωμές ακόμη και σε παλαιά προγράμματα (νέοι αγρότες, σπάνιες φυλές, χορτολιβαδικές εκτάσεις, νέα βιολογικά), προκειμένου να ενσωματωθεί από τώρα το νέο μοντέλο ελέγχων.

Κυβερνητικές πηγές αναγνωρίζουν ότι η καθυστέρηση επιβαρύνει τους έντιμους παραγωγούς, αλλά υπογραμμίζουν ότι η μη συμμόρφωση θα έθετε σε κίνδυνο τους ευρωπαϊκούς πόρους. Προσθέτουν ότι η «εκκαθάριση» του συστήματος θα σταματήσει πρακτικές πλασματικών δηλώσεων και θα επιτρέψει πιο δίκαιη κατανομή ενισχύσεων, ενώ η μετάβαση σε αυστηρότερο και διαφανές πλαίσιο ελέγχων θεωρείται αναγκαία για το μέλλον.

Η ευλογιά των ζώων: δύσκολη ισορροπία ανάμεσα σε υγεία και παραγωγή

Παράλληλα, με την κρίση στις πληρωμές, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη και με την εξαιρετικά απαιτητική διαχείριση της ευλογιάς των αιγοπροβάτων, μια νόσο ιδιαίτερα μεταδοτική και ανθεκτική, με τον ιό να επιβιώνει στο περιβάλλον για περισσότερο από έξι μήνες. Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, η Ελλάδα έχει ήδη προχωρήσει στη θανάτωση περίπου 400.000 ζώων, αριθμός που αν και χαμηλότερος από αντίστοιχα περιστατικά άλλων χωρών αποτελεί σοβαρό πλήγμα για την κτηνοτροφία.

Η αντιμετώπιση βασίζεται στο αυστηρό ευρωπαϊκό πρωτόκολλο (Κανονισμός 687/2021), το οποίο προβλέπει υποχρεωτική σφαγή και καταστροφή ολόκληρου του κοπαδιού όπου εντοπίζεται κρούσμα. Οι έλεγχοι βιοασφάλειας έχουν ενισχυθεί από Περιφέρειες, ΔΑΟΚ και αστυνομία, ενώ έχει συσταθεί Εθνική Επιστημονική Επιτροπή με καθηγητές κτηνιατρικών σχολών, η οποία αξιολογεί συνεχώς τα επιδημιολογικά δεδομένα και εισηγείται μέτρα περιορισμού.

Οι πηγές επισημαίνουν ότι η εφαρμογή των μέτρων συχνά δυσχεραίνεται από παραβατικές πρακτικές, όπως παράνομες μετακινήσεις ζώων ή μη εγκεκριμένους εμβολιασμούς, οι οποίοι ενεργοποιούν πειθαρχικούς και διοικητικούς ελέγχους.

Την ίδια στιγμή, η κλιματική κρίση επιβάλλει πιο «πράσινες» πρακτικές, αλλά η εμπειρία του 2024–2025 – όταν αγροτικές κινητοποιήσεις οδήγησαν σε σημαντικές υποχωρήσεις της Επιτροπής δείχνει ότι απαιτείται νέα ισορροπία ανάμεσα σε περιβαλλοντικές υποχρεώσεις και βιωσιμότητα εισοδήματος.