Η κυρία Αφρούλα, μία αγαθή μικρόσωμη γυναίκα, με μαύρα, ήταν επιστάτρια παλαιού δημοτικού σχολείου. Φρόντιζε να είναι – όσο μπορούσε – το σχολείο καθαρό και, στα διαλείμματα, πουλούσε στα παιδιά κάτι για κολατσιό. Κουλούρια «εφτάζυμα», σταφιδόψωμα και γλυφιτζούρια, τα κοινώς λεγόμενα «ματζούνια».
Το σπουδαιότερο, για μας τα παιδιά, ήταν ο ήχος του κουδουνιού της για το διάλειμμα. Μια ρουτίνα, ανάμεσα σε παιδιά δεν είναι δυσάρεστη, αν δεν συμβαίνει κάτι ιδιαίτερα σοβαρό. Συνέβαινε, όμως. Η κυρία Αφρούλα βίωνε, κάθε στιγμή της ζωής της, τον απέραντο πόνο της μάννας, που δεν μπορούσε να βοηθήσει ουσιαστικά το παιδί της.
Για όποιον είχε συνηθίσει την όψη της, δεν έδειχνε ιδιαίτερα αποκρουστική . Η πρώτη φορά ήταν πολύ δύσκολη. Όταν την αντίκριζε κάποιος, απέφευγε να την κοιτάζει…
Ένα κορίτσι, πολύ νεαρό τότε, εγνώριζε την απόρριψη τόσο σκληρά, τόσο απλά. Είναι δύσκολο να μεταπειστούν, όσοι θεωρούν κάποια δυσμορφία, ένα ελάττωμα, ένα μειονέκτημα, σε συνανθρώπους μας, κάτι σαν «καταδίκη». Από μικρά παιδιά, ίσως, να μην περιμένει εκείνος, που υποφέρει, την κατανόηση που χρειάζεται. Κάποιες φορές, την έχει, τη λαμβάνει περισσότερο από αυτά και όχι από μεγάλους με «ανεπτυγμένη » νοημοσύνη και ειδικές γνώσεις.
Η Φρόσω, θα μπορούσε να είναι ένα κανονικό παιδί, αν δεν μοίραζε το προσωπάκι της, στα δύο, εκείνο το τεράστιο κοκκινοκαφετί σημάδι.
Δεν πήγε σχολείο, που ήταν δίπλα στην αυλή της, γιατί ντρεπόταν για το πρόσωπο της. Δεν ήξερε να διαβάζει, να γράφει. Μιλούσε σε όποιον της έδειχνε καλοσύνη και δεν την ρωτούσε, γιατί είναι έτσι το πρόσωπό της. Είχε στενή φιλία με ένα κοριτσάκι της Πέμπτης τάξης, τη Ρηνιώ. Ήταν ένα όμορφο παιδί, με μεγάλα γαλάζια μάτια, ολόλευκο πρόσωπο και μαλλιά, πλεγμένα σε χοντρές πλεξούδες, ξανθωπά.
Στα περισσότερα διαλείμματα, η Ρηνιώ προσπαθούσε, στα λίγα λεπτά που είχε στη διάθεση της, να μαθαίνει κάποιες λέξεις στη Φρόσω. Εκείνη διάβαζε το όνομά της, της μητέρας της, του αδελφού της, της Ρηνιώς και άλλες εύκολες λέξεις…
Αυτά τα μαθήματα, άπλωσαν και σε κάποια ώρα την εβδομάδα, όταν το απογεματινό πρόγραμμα είχε ωδική και καλλιγραφία. Για να μη χάνει, η Ρηνιώ, κάθε φορά το ίδιο μάθημα, «δανειζόταν» πότε τη μία και άλλοτε την άλλη ώρα. Με την άδεια του δασκάλου της, πάντα. Ήταν, βέβαια, από τις πρώτες μαθήτριες της τάξης της. Η Φρόσω, τώρα, ένοιωθε άλλος άνθρωπος. Ήξερε άλφα-βήτα, μάθαινε να διαβάζει και να γράφει, χάρη στη μικρή της φίλη, πιστεύοντας πως θα άλλαζε, κάπως, η ζωή της. Όπως και έγινε!
Ένα κορίτσι -δέκα τεσσάρων χρόνων- θα μπορούσε να διαβάζει, έστω συλλαβιστά, ένα βιβλιαράκι, ένα παραμύθι για παιδιά της ηλικίας της. Της άρεσαν τα παραμύθια. Έτσι, μπορούσε ν’ αποδράσει από τη σκληρή, αληθινή ζωή της, για λίγο.
Η μητέρα της μου εκμυστηρευόταν τον πόνο της. Είχε γνωρίσει δύο μητέρες, που αντιμετώπιζαν το ίδιο πρόβλημα στην οικογένεια τους. Παιδί της Τετάρτης, αν και ήμουν, δεν πειθόμουν με όσα άκουγα. Η κυρία Αφρούλα πίστευε πως με πρακτικά και βοτάνια, θα καθάριζε το πρόσωπο του κοριτσιού της. Δεν δεχόταν, πως αυτοί που τα συνιστούσαν μπορεί να εκμεταλλεύονταν την αφέλεια της.
« Με το τρίψιμο αυτών των βοτάνων, πάνω στο πρόσωπό της, ίσως, να ερεθίσουν περισσότερο το δέρμα της» , παρατηρούσα εγώ. Όμως, ήταν, τόση η λαχτάρα να δει πιο καθαρό το προσωπάκι της κόρης της, που πίστευε εκείνο που την ανακούφιζε. Δεν ήθελε να πάψει να ελπίζει. Αργότερα, μετά από χρόνια, πληροφορήθηκα από την ίδια, πως μόνο με πλαστική, μπορούσε να αποκατασταθεί μέρος της ζημιάς. Δεν είχαν αυτή τη δυνατότητα… Η Φρόσω, όσο ήταν μικρή και ζούσε στον μικρόκοσμό της , μπορούσε να ελπίζει, κάποιες φορές. Δοκίμαζε στο πρόσωπο της τις πιο απίθανες αυτοσχέδιες αλοιφές, χωρίς αποτέλεσμα. Είχε, ευτυχώς, τη Ρηνιώ. Εγώ ήμουν πιο πίσω, αλλά προσπαθούσα να παρηγορώ την κυρία Αφρούλα, με τον τρόπο μου.
Την επόμενη χρονιά, η Ρηνιώ ήταν μαθήτρια της Έκτης τάξης, εγώ της Πέμπτης. Η Φρόσω, μπορούσε να διαβάσει το « Πάτερ ημών» που, πριν, το έλεγε με λάθη και το είχε μάθει ακούγοντάς το. Διάβαζε βιβλία με μεγάλα γράμματα, συλλαβίζοντας λιγότερο, αλλά διάβαζε άνετα τίτλους εφημερίδων. Καμάρωνε, γιατί ήξερε τα ονόματα των υποψηφίων στις εκλογές και της άρεσε το Μπεζελάκη. Έτσι αποκαλούσε τον εγγονό του Ελευθερίου Βενιζέλου με το ίδιο όνομα. Μάθαινε και προπαίδεια μέχρι το έξι, πρόσθεση και αφαίρεση. Χαμογελούσε, όταν κατάφερνε κάτι και όταν έκανα αστεία, κάποιες φορές, αφηνόταν, ξεχνιόταν και γελούσαμε μαζί. Όμως, ό,τι αγαπούσε και εθαύμαζε περισσότερο, σ’ αυτόν τον σκληρό, απάνθρωπο κόσμο, για πολλά παιδιά, ήταν η Ρηνιώ. Συμβόλιζε πολλά για εκείνη. Σήμαινε, στην πραγματικότητα, το στήριγμα της ψυχής της. « Τι φταίει ένα παιδί », αναρωτιόμουν. « Γιατί να υποφέρει από τη στιγμή που καταλαβαίνει τον κόσμο!»
Στα μέσα της χρονιάς, γύρω στο Πάσχα, η Ρηνιώ, έπαψε να έρχεται στο σχολείο. Πέρασε ένας μήνας χωρίς να μάθουμε τι συμβαίνει. Την εποχή εκείνη το τηλέφωνο υπήρχε σε λίγα σπίτια. Εξυπηρετούσε καταστάσεις το τηλέφωνο περιπτέρου ή κάποιου γείτονα. Για τέτοια εποχή μιλάμε, στο τέλος της δεκαετίας του πενήντα με αρχές του εξήντα. Η Φρόσω, ανησυχούσε πολύ, όσο περνούσαν οι μέρες και δεν φαινόταν η Ρηνιώ, ώσπου μία μέρα…
Τι ήταν εκείνη η μέρα, αλήθεια!
Ήρθε η μητέρα της στο σχολείο.
Μου έκανε εντύπωση που δεν σταμάτησε να χαιρετίσει την κυρία Αφρούλα και την Φρόσω που καθόταν δίπλα στην πραμάτεια τους. Κατευθύνθηκε προς το κτήριο, στο γραφείο του διευθυντή. Είχε λιακάδα, θυμάμαι. Τα παιδιά είχαν ξεχυθεί σαν τις μέλισσες στο προαύλιο και κάποια, με πλούσιο χαρτζιλίκι, προμηθεύονταν το τελευταίο φαγώσιμο από την επιστάτρια. Είδε την μητέρα της Ρηνιώς και άφησε το κασσελάκι στην κόρη της, τρέχοντας, σχεδόν, πίσω της. Περίμενε έξω από το γραφείο του διευθυντή για λίγα λεπτά. Έπρεπε να κτυπήσει το κουδούνι για να μπουν τα παιδιά στις τάξεις…
Ύστερα, μετά το τέλος του μαθήματος, νοιώθοντας ανησυχία με ο,τι είδα, πλησίασα την κυρία Αφρούλα. Ήξερα πως θα μου έλεγε κάτι.
« Η Ρηνιώ δεν είναι καλά. Ήτανε στο νοσοκομείο για τα παιδιά, στην Αθήνα, είπε η μαμά της. Έχει λευχαιμία…» Αυτά είπε με τρεμάμενη φωνή η μητέρα της Φρόσως. « Το ξέρει η Φρόσω; » Ρώτησα. « Δεν βλέπεις; Μέσα είναι και κλαίει…» Σε τέτοιες στιγμές, δεν μπορείς να πεις κάτι. Δεν υπάρχει παρηγοριά σε κάτι, τόσο βαρύ. Η Φρόσω, ένα δεκαπεντάχρονο κορίτσι, μοιάζει να είναι χωρίς μέλλον φυσιολογικό. Η Ρηνιώ, αυτός ο κρίνος, ένα δωδεκάχρονο παιδί, είναι καταδικασμένο σε βίαιη αποχώρηση από αυτό που ονομάζουμε ζωή. Γιατί, όπως και να είναι, η ζωή είναι αυτή. Η μητέρα της συναντήθηκε με τον διευθυντή, για να τον ενημερώσει για το κοριτσάκι της. Δεν μπορούσε να παρακολουθήσει μαθήματα, εκείνη την περίοδο, αλλά ήταν και το θέμα της χρονιάς. Δεν έπρεπε να τη χάσει μια άριστη μαθήτρια. Ας ήταν άρρωστη.
Δεν κατάφερε, τελικά – παρά τη βελτίωση της υγείας της, προσωρινά – να επιζήσει. Μια τραγωδία απερίγραπτη, με προεκτάσεις φοβερές μέσα στην οικογένεια και αποδέκτες έξω απ’ αυτήν. Ήμουν μικρό παιδί, όμως, κατάλαβα… Ένοιωθα, πόσο άδικο φαινόταν να φύγει ένας άγγελος της γης , για τον φυσικό προορισμό του. Πόσο σκληρό ήταν για όσους έμειναν πίσω, να αποχωριστούν αυτό το υπέροχο πλάσμα, για πάντα. Λυπήθηκα πολύ και για τη Φρόσω. Όταν ήταν κοντά, η μια με την άλλη, έμοιαζαν να απεικονίζουν τις δύο όψεις της ζωής. Η μία, τέλεια εικόνα και η άλλη βγαλμένη από ένα λάθος. Από μια κακή στιγμή.
Και οι δύο πολύ-πολύ νέες. Και οι δύο χωρίς προοπτική. Ποιάς μάνας η θέση ήταν πιο τραγική, δεν κατάλαβα, τότε. Μεγαλώνοντας, συνειδητοποίησα πως το χειρότερο απ’ όλα είναι να μη σ’ ακούν, να μη σε βλέπουν, να μη σε φροντίζουν, αυτοί που σ’ αγαπούν. Να μη μπορούν να νοιώθουν τη χαρά, τη θλίψη και την αγάπη σου, όσο υπάρχουν… Όπως και να ήσουν!
