Της Άννας Κωνσταντουδάκη – Αγγελάκη
Τελευταίο μέρος και αναφορά στις πηγές μας.
Ιωάννης Μπερνιδάκης (ΜΠΑΞΕΒΑΝΗΣ)
Γεννήθηκε το 1910 στο Ρέθυμνο. Ο πατέρας του καταγόταν από τον Άνω Μαλάκιο Ρεθύμνου. Σε ηλικία 12 χρόνων έπαιξε μαντολίνο και αργότερα μπουζούκι. Ασχολήθηκε περισσότερο με το λαούτο και ήταν ένας από τους καλλίτερους τραγουδιστές της Κρήτης. Τραγουδούσε κυρίως κρητικά τραγούδια αλλά και ευρωπαϊκά. Οι συμπατριώτες του τον έλεγαν ‘’το αηδόνι της Κρήτης’’. Συνεργάστηκε με τον γνωστό λυράρη Λαγό και ηχογράφησαν μαζί τέσσερεις δίσκους. Είχαν μεγάλη επιτυχία οι δίσκοι: ‘’Περιβολιανός’’, ’’Στραφιδιανός’’ και ‘’Τα βάσανά μου’’.
Μπιτζάνης Ευτύχης
Γεννήθηκε το 1954 στις Βουκολιές Κισάμου. Είναι απόγονος της ιστορικής οικογένειας Ρενιέρη. Από 12 χρονών άρχισε ν’ ασχολείται με τη μουσική. Από την Α’ Γυμνασίου. Μετά από πέντε χρόνια έμαθε θεωρία βιολιού και άρχισε να παίζει και να τραγουδά σ’ όλη την Κρήτη. Μετά το στρατιωτικό δημιούργησε το πρώτο συγκρότημά του με δύο λαούτα και ο ίδιος βιολί. Έχει παίξει στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων και της Δωδεκανήσου, Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Το 1980 κυκλοφόρησε μια κασέτα του με διάφορα κρητικά τραγούδια και δικές του συνθέσεις. Κοντά του έχουν μαθητεύσει πολλοί νέοι καλλιτέχνες στο λαούτο κι έχουν διακριθεί. Ο τελευταίος απ’ αυτούς είναι ο αδελφός του Πέτρος.
Η ΤΑΣΟΥΛΑ Μπαλτσαβιά
Γεννήθηκε το 1963 στον Πειραιά. Η μητέρα της κατάγεται απ’ τον Μέρωνα και ο πατέρας της από την Κεφαλονιά. Το 1969 ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές της μαθαίνοντας βιολί, σολφέζ και αρμονία στον Πειραϊκό Σύνδεσμο μέχρι το 1977. Το 1980 άρχισε μόνη της να μαθαίνει λύρα. Μετά από εκμάθηση τριών μηνών έπαιξε μπροστά σε κοινό σε κέντρο τους Ηρακλείου. Συνέχισε να παίζει λύρα σε κέντρο των Αθηνών ενώ έχει συνεργαστεί με τον Λ. Κλάδο, Μ. Κακλή, Ροδάμανθο, Μανιά, Μ. Σωπάση, Μανουρά, Ζαχαριουδάκη, Κρασαδάκη και με πολλούς άλλους. Επίσης σημαντική συνεργασία είχε με τον Σ. Μαμαλάκη.
Μουντάκης Κώστας
Γεννήθηκε το 1926 στο χωριό Αλφά της επαρχίας Μυλοποτάμου. Η καταγωγή του είναι από τον Καλλικράτη Σφακίων. Από μικρός ασχολούνταν με την μουσική. Πήρε ένα σπασμένο λυράκι από μια θεία του και προσπάθησε να το επισκευάσει σε λύρα. Το 1943 έπεισε τη μητέρα του να του αγοράσει μια καλή λύρα. Έπεσε με τα μούτρα στη λύρα, στο τραγούδι, στη μαντινάδα. Σε ηλικία 17 χρόνων έπαιζε τέλεια λύρα.
Βόσκοντας ξένα πρόβατα αγόρασε ρούχα και έκανε την πρώτη του εμφάνιση ως λυράρης σε κάποιο γλέντι. Άρχισε έτσι να συμμετέχει σε όλα τα γλέντια του χωριού, σε γάμους, πανηγύρια, εκδηλώσεις. Μετά το 1948 υπηρετούσε στην υποδιοίκηση χωροφυλακής στα Σφακιά και αργότερα τοποθετήθηκε στην προσωπική φρουρά του πρωθυπουργού Σοφοκλή Βενιζέλου. Πρόβαλλε την κρητική λύρα στην Αθήνα. Έγινε και η πρώτη ηχογράφηση δίσκου του. Ακολούθησαν άλλοι 150 μικροί δίσκοι και 12 μεγάλοι. Το 1960 άρχισε τουρνέ στην Αμερική, Καναδά, Γερμανία, Γαλλία, Ελβετία, Βέλγιο, Ολλανδία, Γιουγκοσλαβία, Ν. Αφρική και Αυστραλία.
Η αναγνώριση ήταν γενική, υπήρξε επί 15ετία δάσκαλος των Ωδείων Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Ήταν κάτοχος του οργάνου Ραβανάτα, 800 χρόνων, που του δόθηκε όταν επισκέφθηκε το Δελχί το 1981. Έχει πάρει πολλούς επαίνους και πολλά μετάλλια. Έχει πάρει το Νόμπελ του Ελύτη. Έχει δώσει δωρεάν πολλές συναυλίες.
Μαυροδημητράκης Γεώργιος
Γεννήθηκε το 1935 στα Χανιά. Από μικρός άρχισε να μαθαίνει μόνος του βιολί και λαούτο. Σε ηλικία 12 χρόνων έπαιζε επαγγελματικά με επιτυχία σαν βιολιστής. Συνεργάστηκε κατά καιρούς με την ραδιοφωνία Χανίων καθώς και με εξαιρετικούς καλλιτέχνες όπως τον Καλιτσουνάκη, τον Ντουρουντάκη, τον Κασιανάκη, τους Λαϊνάκηδες. Επίσης σημαντική συνεργασία με τους Μανιουδάκη, Λαμπουσάκη και Αναγνωστάκη στην Αθήνα.
Λυραντζάκης Αντώνης
Μαθητής του Χατζηδάκη, λαουτιέρης καλός, καταγόταν από το χωριό Μέλαμπες. Δεν έχομε άλλες πληροφορίες.
Μαθιουδάκης Γρηγόρης
Γεννήθηκε στην Πολυρρήνια Κισάμου. Από πολύ μικρός αγαπούσε τη μουσική. Τον παρακίνησε και ο ξάδελφός του Μιχαήλ Κουνελάκης και κάποιος χωριανός του που είχε φτιάξει μόνος του τη λύρα. Σε ηλικία 14 χρόνων πήρε την κάπως πρωτόγονη λύρα του χωριανού του και άρχισε να μαθαίνει να παίζει. Δύο χρόνια αργότερα έμαθε να παίζει βιολί, σε μικρό χρονικό διάστημα. Άρχισε να παίζει σε γλέντια και πανηγύρια. Ξεκίνησε με τη συμμετοχή του σε κάποιο πανηγύρι στις Καλάθενες. Εμφανιζόταν διαρκώς σε γλέντια και πανηγύρια και σύντομα καθιερώθηκε σαν φτασμένος βιολιστής. Εργάστηκε σε πολλά κέντρα της Κρήτης και του έγινε πρόταση να εμφανισθεί στο εξωτερικό. Εμφανίζεται παίζοντας βιολί μαζί με τον Μανώλη Καρτσωνάκη σε ραδιοφωνική εκπομπή των Χανίων.
Για την προσφορά του στην μουσική του δόθηκε δίπλωμα τιμής από τον Δήμο Κισάμου και από το Πανεπιστήμιο Ρεθύμνου Κρήτης.
Κρασαδάκης Παντελής
Γεννήθηκε στον Κουρνά Αποκορώνου του Ν. Χανίων. Στα 16 χρόνια του μπάρκαρε σε πλοίο του εμπορικού ναυτικού. Η αγάπη του όμως για τη μουσική τον έκανε να εγκαταλείψει τη θάλασσα και να ασχοληθεί αποκλειστικά με το λαούτο και το τραγούδι που ήταν εξαιρετικός.
Συνεργάστηκε για ένα διάστημα με τον Μιχάλη Μπακατσάκη και αργότερα με πολλούς γνωστούς λυράρηδες όπως τους Μουντάκη, Σηφογιωργάκη, Σωπάση, Σταματογιαννάκη, Κολιακούδη, Κάμαρη και Θανάση Σκορδαλό. Συνεργάστηκε επίσης με τον Παπουτσάκη, τον Ζαχαριουδάκη και τον Λεωνίδα Κλάδο. Εμφανίστηκε με τους εκάστοτε συνεργάτες του στην Αμερική, τον Καναδά, την Γερμανία και το Βέλγιο.
Ηχογράφησε ένα δίσκο με τον τίτλο ‘’Επαναστάτης’’ σε μουσική και εκτέλεση δική του και με συνοδό στην λύρα τον Ζαχαριουδάκη. Ο δίσκος όμως που τον έκανε ευρύτερα γνωστό ήταν ‘’Οι μαύρες φορεσιές’’. Επίσης συνεργάστηκε για την ηχογράφηση πολλών άλλων δίσκων μαζί με τους Παπουτσάκη, Μπακατσάκη και τους Μακρογιάννηδες και με τον Κλάδο.
Πηγές:
Έχομε παραλείψει αρκετές προσωπικότητες του μουσικού χώρου της παράδοσής μας. Ελπίζομε μια εργασία πιο μεθοδική, στο μέλλον, τους αποδώσει τις τιμές που τους αξίζουν. Οι νέοι καλλιτέχνες που δραστηριοποιούνται τώρα έχουν το μέλλον μπροστά τους και σημαντικό έργο ακόμα να επιδείξουν όπως:
Ο εκλεκτός φτασμένος βιολάτορας και τραγουδιστής Μαρτσάκης, ο επίσης εκλεκτός και πολύ σημαντικός Κονταρός, ο αγαπητός και γνωστός Βακάκης, τα αξιόλογα Περουλάκια και Πολυχρονάκια, τα εξίσου σημαντικά Καρτσωνάκια και άλλοι εκλεκτοί τωρινοί καλλιτέχνες της Κρητικής μας μουσικής. Το μέλλον είναι δικό τους και η παρουσία του έργου τους πρέπει να γίνει ολόκληρη. Γι’ αυτό αργότερα θα γίνει, όταν ο κύκλος θα έχει σχεδόν ή ολότελα ολοκληρωθεί και βέβαια είναι πολύ σημαντική η συνέχιση της κρητικής μας κουλτούρας από τους σύγχρονους καλλιτέχνες που μέσα από τόσες δυσκολίες – κορονοϊός, οικονομική κρίση – επιμένουν και συνεχίζουν το επάγγελμα του μουσικού.
Τα στοιχεία και οι πληροφορίες για τους καλλιτέχνες που παρουσιάσαμε ήταν κατόπιν επικοινωνίας μας με ορισμένους καλλιτέχνες που δραστηριοποιούνται ακόμα. Αλλά τα περισσότερα τα πήραμε από το σημαντικό βιβλίο του κ. Παναγιωτάκη ‘’Επιφανείς Κρήτες ανά τους αιώνες’’.
Επίσης, από μια πολύ σημαντική εργασία που μας έχει προσφέρει 25 ολόκληρους τόμους που αφορούν το κάθε τι που σχετίζεται με την Κρήτη.
Είναι ένα έργο ανεκτίμητο, ένας αληθινός θησαυρός που μας πρόσφεραν με τον κόπο τους, την ακούραστη εργασία τους, τις γνώσεις τους, αυτοί οι άνθρωποι που εξέδωσαν τους 25 θαυμάσιους τόμους, έξι τόμους για την ιστορία της Κρήτης, τέσσερεις τόμους με βιογραφίες, 14 τόμους με τοπικές ιστορίες, ένας τόμος με φυσικό-ιστορικό περιβάλλον, ένας τόμος με λαογραφία, ένας τόμος με μουσική, επτά τόμοι με λογοτεχνία, ένας τόμος Πάνθεον. Όλοι οι τόμοι αφορούν την Κρήτη. Κι εμείς μαθαίνομε την ιστορία μας, τον πολιτισμό μας, την κουλτούρα μας. Μια και στα Δημόσια σχολεία δεν διδάσκεται η ιστορία της Κρήτης.
Ευτυχώς, αυτές οι σημαντικές προσφορές σημαντικών ανθρώπων που κατέγραψαν το κάθε τι, μας βοηθούν, διαβάζοντας τα, ν’ αγαπάμε αυτό που είμαστε και να μην το απεμπολούμε. Να νοιώθομε υπερήφανοι και να μην θέλομε να γίνομε κάτι άλλο.
Το έργο αυτό το μεγαλειώδες των 25 τόμων λέγεται ‘’ΚΡΗΤΗ Το αφιέρωμα’’.
Η συγγραφή του και η επεξεργασία των κειμένων έγιναν από: Αυγέρη Χαρίκλεια φιλόλογο, Κοντζιά Παρασκευή φιλόλογο, Κρασσά Μαρίνα φιλόλογο, Σεφερλή Παναγιώτα φιλόλογο, Ζάρρα Ζωή φιλόλογο, Τσιμπέρη Βασιλεία φιλόλογο., Χάρχαλη Ουρανία φιλόλογο, Γρηγοροπούλου Βασιλική φιλόλογο, Γιαννιώτη Θεοφανώ φιλόλογο.
Διαμαντοπούλου – Τζούλη επιμέλεια ύλης, φιλόλογος.
Επιμέλεια έκδοσης: Διον. Κουγιανός,
Φωτογραφίες – διαχωρισμοί Αικατερίνη Παπαδοπούλου,
Συνεργείο Έρευνας: Αδάλης Γεώργιος, Αμπατζόγλου Θέκλα, Βακιρτζιδέλης Φώτης, Καπίρης Γιώργος, Καραμπατέα Ιωάννα, Λαμπρινάκου Ευγενία, Λουκέδου Χρυσούλα, Μπέλια Μαρία, Μπακουβάλα Λευκή, Ξενάκης Αλέξανδρος, Οικονόμου Κων/να, Παναγόπουλος Δημήτριος, Ράπτης Δημήτριος, Στανέλος Μάριος, Φαιτάκης Κων/νος, Χρονόπουλος Δημήτριος.
Ευχαριστούμε θερμά μέσα από την ψυχή μας, όλους αυτούς που πρόσφεραν στους πολίτες αυτό το μεγαλειώδες και ανεκτίμητο έργο των 25 τόμων, που αφορούν την κάθε πτυχή απ’ το σώμα και την ψυχή της Κρήτης.
Διαβάστε επίσης:
- Από τον Κουτσουρέλη ως τον Ναύτη και τον Κλάδο, οι παραδοσιακοί μουσικοί της Κρήτης στο παρελθόν
- Καλλιτέχνες της Κρητικής Μουσικής | Μέρος 2ο
- Καλλιτέχνες της Κρητικής Μουσικής | Μέρος 3ο