Δευτέρα 12 Μαΐου 2014, 9.00 μμ
ΜΗΔΕΙΑ (Medea) Ιταλία, Γαλλία, Δ. Γερμανία 1969
του Πιερ Πάολο Παζολίνι
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΣΕΝΑΡΙΟ: Πιερ Πάολο Παζολίνι
(βασισμένη στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη)
ΠΑΙΖΟΥΝ: Μαρία Κάλλας,
Τζιουζέπε Τζεντίλε (Giuseppe Gentile), Massimo Girotti, Laurent Terzieff Margareth Clementi, Anna Maria Chio κ.α.
Έγχρωμο ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 118΄
Ο Κένταυρος Χείρων αφηγείται στον Ιάσονα, που είναι παιδί, την ιστορία της καταγωγής του και του χρυσόμαλλου δέρατος, η αφήγηση συνεχίζεται καθώς ο Ιάσων μεγαλώνει, απορρίπτοντας σταδιακά το μυθικό εν ονόματι του λογικού, κάτι που συμβολίζεται και από τη μεταμόρφωση του Κένταυρου σε κανονικό άνθρωπο. Στην Κολχίδα, πατρίδα της Μήδειας, παρακολουθούμε την βάρβαρη τελετή μιας ανθρωποθυσίας για να ανθήσουν οι σπόροι της γης. Ο Ιάσων ζητά από τον Πελία το θρόνο του κι εκείνος τον στέλνει να του φέρει το Χρυσόμαλλο Δέρας. Οι Αργοναύτες λεηλατούν μια περιοχή κοντά στην Κολχίδα κλέβουν άλογα και, τελικά, φτάνουν στο ναό όπου βρίσκεται το πολύτιμο λάφυρο. Ο Ιάσων συναντά τη Μήδεια που προσεύχεται στο ναό. Δε λένε τίποτα – μόνο μερικές βουβές ματιές. Η Μήδεια ζητά από τον αδελφό της, Άψυρτο, να τη βοηθήσει να κλέψουν το Δέρας, το οποίο και παραδίδει στον Ιάσονα. Για να καθυστερήσει τους διώκτες τους η Μήδεια σκοτώνει τον αδελφό της, τον τεμαχίζει και πετά τα μέλη του σώματός του στο δρόμο. Φτάνοντας στην πατρίδα του Ιάσονα, η Μήδεια νιώθει αποκομμένη από τις παγανιστικές και τελετουργικές ρίζες της. Έχουν περάσει δέκα χρόνια, και η Μήδεια με τα παιδιά της βρίσκεται εξόριστη από την Κόρινθο, επειδή ο Ιάσονας ετοιμάζεται να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά, Γλαύκη. Στο όνειρό της η Μήδεια βλέπει ότι τα παιδιά της πηγαίνουν ένα δικό της δώρο στη Γλαύκη, η οποία τρελαίνεται και την καταβροχθίζει η φωτιά.
Από αριστερά: Pier Paolo Pasolini, Franco Rossellini, Maria Callas, 5 Ιουνίου 1969
Ο βασιλιάς Κρέων έρχεται να πει στη Μήδεια ότι τη φοβάται και πρέπει να φύγει ευθείς από το βασίλειό του. Η Μήδεια συμφιλιώνεται προσωρινά με τον Ιάσονα και στέλνει με δώρα τα παιδιά της στη Γλάυκη, όπως στο όνειρο. Εκείνη φορά το χιτώνα και τα κοσμήματα αλλά κάτι την τρομάζει, φεύγει τρέχοντας και πέφτει από ένα γκρεμό, κάτι που κάνει και ο Κρέων ο οποίος την ακολουθεί. Η Μήδεια λούζει τα παιδιά της και τα σκοτώνει υπό το φως της σελήνης. Ύστερα βάζει φωτιά στο παλάτι, μην επιτρέποντας στον Ιάσονα να πλησιάζει για να θάψει τα νεκρά παιδιά τους.
Πηγή: Σινεμυθολογία, έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού – Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού 2003
Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι για την ταινία
Δε βλέπω καμιά διαφορά ανάμεσα στον Οιδίποδα και τη Μήδεια, ούτε ανάμεσα στο Ακατόνε και στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο και τη Μήδεια. Στην πραγματικότητα, ένας σκηνοθέτης κάνει πάντα την ίδια ταινία, τουλάχιστον για μια μεγάλη περίοδο της ζωής του, όπως ένας ποιητής συνθέτει πάντα το ίδιο ποίημα. Πρόκειται για παραλλαγές βαθιά εδραιωμένες μέσα του, ενός και μοναδικού θέματος. Και το θέμα, πάντα στις ταινίες μου, είναι η εξιδανικευμένη και συχνά αξεδιάλυτη σχέση ανάμεσα στο φτωχόκοσμο και τους κανονικούς ανθρώπους˙ας πούμε, ανάμεσα στο υποπρολεταριάτο και τους μορφωμένους, την μεσαία τάξη, τον ιστορικό κόσμο.
[…] Πρέπει πάντως να πω ότι, επιλέγοντας αυτή την τραγωδία του «βαρβαρισμού», όπου βλέπουμε μια μάνα να σκοτώνει τα παιδιά της για τον έρωτα ενός άντρα, αυτό που με εντυπωσιάζει περισσότερο, είναι η υπερβολή αυτού του έρωτα. Κατά μια έννοια, αυτό που προσπάθησα να δείξω στη Μήδεια -μ’ ένα τρόπο απολύτως παράξενο μυθικό και αφηγηματικό-, είναι ακριβώς η ανεξίτηλη βία του ιρασιοναλισμού. Κάποιες φορές γράφω τα σενάριά μου χωρίς να γνωρίζω ποιος ηθοποιός θα τα ερμηνεύσει. Σ’ αυτή την περίπτωση γνώριζα ότι θα ήταν η Μαρία Κάλλας, οπότε προσάρμοσα το γράψιμό μου πάνω της. Είχε μεγάλη επίδραση στη συγκρότηση του χαρακτήρα της ηρωίδας.[…] Η βαρβαρότητα βαθιά μέσα της, που βγαίνει από το βλέμμα της, από τα χαρακτηριστικά της, δεν δείχνεται άμεσα. Ανήκει σ’ έναν αγροτικό κόσμο, στην επαρχιακή Ελλάδα, και μετά ανατράφηκε με την αστική κουλτούρα. Κατά κάποιο τρόπο, προσπάθησα να επικεντρώσω την πολυπλοκότητα της Μήδειας πάνω στο χαρακτήρα της.
Πιερ Παολο Παζολίνι Απόσπασμα από το Le Regole di un’llusione, Ρώμη, Fondo Pier Paolo Pasolini, 1991, μετάφραση Μπάμπης Ακτσόγλου. Από τον τόμο Σινεμυθολογία έκδοση: Υπουργείου Πολιτισμού – Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού 2003
Η Κάλλας για την ερμηνεία της στη Μήδεια του Παζολίνι
[…] Ο Παζολίνι είχε μια καταπληκτική ιδέα που μου άρεσε πολύ: υπάρχει μια βάρβαρη Μήδεια και μια ελληνική˙το όνειρο και η πραγματικότητα. […] Είναι πολύ πιο μοντέρνο να φτάνεις σταδιακά στην καθαρή τραγωδία, μετά το πρώτο μισό της ταινίας, γιατί έχει γίνει μια πλαισίωση της μυθολογίας και του θρύλου που έχει μεγάλη σημασία. Από την άλλη δουλέψαμε μαζί τον κεντρικό χαρακτήρα, ο οποίος εν μέρει προσαρμόστηκε σε σημερινά δεδομένα.
[…] Για να δείξω στη θεατρική σκηνή ότι η Μήδεια είναι μη Ελληνίδα, έκανα μια κίνηση του χεριού˙μια άξεστη και απολίτιστη χειρονομία. Στον κινηματογράφο δεν τίθεται παρόμοιο πρόβλημα˙όλα είναι πιο σύντομα συντετμημένα. Αλλά και όταν ήμουν στο παλκοσένικο και αναζητούσα με επιμονή την ένταση, την ουσία, δεν είχα κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα˙δεν ανέτρεχα σε κάποια ιδική χειρονομία παρά μόνο όταν ήταν τελείως απαραίτητη. Η άχρηστη χειρονομία είναι κάτι το ηλίθιο. […]
Ελπίζω να κατάφερα να βγάλω προς τα έξω όσο γινόταν καλύτερα την ανθρώπινη φύση της Μήδειας, κάτι που στο μύθο υπάρχει ελάχιστα, σε αντίθεση με την κακεντρέχεια. Ίσως να ήρθα σε αντιπαράθεση με τον Παζολίνι, αλλά επιθυμία μου ήταν να δείξω κάτι περισσότερο από την καλοσύνη της ηρωίδας, να πάω πέρα από τις σκοτεινές πλευρές του χαρακτήρα της.
Μαρία Κάλλας Απόσπασμα από το βιβλίο Pier Paolo Pasolini, “Medea”, Garzanti, Μιλάνο 1970, μετάφραση Μπάμπης Ακτσόγλου. Από τον τόμο Σινεμυθολογία, έκδοση: Υπουργείου Πολιτισμού – Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού 2003