Στις 27 Σεπτεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο θα εκδικάσει μια πρωτοφανή μήνυση για το κλίμα, που ασκήθηκε από έξι νεαρούς Πορτογάλους, οι οποίοι τα βάζουν με 32 ευρωπαϊκές χώρες.
Η υπόθεση είναι ξεκάθαρα βαρυσήμαντη, γιατί πολύ απλά είναι μοναδική. Ποτέ στο παρελθόν δεν έχουν κληθεί τόσο πολλά έθνη από κοινού για να υπερασπιστούν τις ενέργειές τους.
Οι νεαροί Πορτογάλοι υποστηρίζουν ότι οι 32 αυτές χώρες έχουν παραβιάσει τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, επειδή απέτυχαν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, σύμφωνα με τον στόχο 1.5 βαθμό Κελσίου της Συμφωνίας του Παρισιού.
Να σημειωθεί ότι η Πορτογαλία είναι μια από τις χώρες που βίωσε ακραία κύματα ζέστης το φετινό καλοκαίρι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, που έχει φέρει τα πάνω κάτω στην Ευρώπη το τελευταίο χρονικό διάστημα. Το βασικό επιχείρημα της ομάδας αυτής είναι ότι η υγεία των μελών της, ακόμα και η ίδια τους η ζωή τους απειλείται από την δική τους αδράνεια.
Τσουνάμι νομικών δράσεων
Η υπόθεση είναι μέρος ενός τσουνάμι νομικών δράσεων για το κλίμα, που στοχεύει στην άσκηση πιέσεων στις κυβερνήσεις, που αποφεύγουν τη μείωση των εκπομπών αερίων.
Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ολλανδίας στην υπόθεση Ουρτζέντα, ότι δηλαδή η ολλανδική κυβέρνηση έχει υποχρέωση να μειώσει επειγόντως και σημαντικά τις εκπομπές αερίων σε συνάρτηση με τις υποχρεώσεις της για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για ένα πλήθος νομικών ενεργειών.
Γι’ αυτό και αυτή τη στιγμή εκκρεμούν υποθέσεις σε εθνικά και διεθνή δικαστήρια σε όλο τον κόσμο. Συγκεκριμένα, τον Σεπτέμβριο το Διεθνές Δικαστήριο του Αμβούργου θα ακούσει επιχειρήματα σχετικά με τις κλιματικές υποχρεώσεις βάσει της σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας.
Τον επόμενο χρόνο το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης θα ακολουθήσει το παράδειγμα όσον αφορά την γενική διεθνή νομοθεσία, εξηγεί στους Financial Times ο Φίλιπ Σαντς, συγγραφέας του βιβλίου «The Last Colony» και καθηγητής Νομικής στο University College του Λονδίνου, καθώς επίσης και επισκέπτης καθηγητής στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ.
Η Συμφωνία του Παρισιού
Παρότι η υπόθεση Ουρτζέντα αποτελεί ένα σημαντικό προηγούμενο, οι αιτούντες πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να επιτευχθούν περισσότερα. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ολλανδίας έκρινε μόνο ότι η Ολλανδία ήταν υποχρεωμένη να φτάσει στο «απόλυτο ελάχιστο» του δίκαιου μεριδίου της, όσον αφορά τη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών, που απαιτείται για να επιτευχθεί ο πλέον απαρχαιωμένος στόχος αύξησης της θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου.
Η επιστήμη είναι ξεκάθαρη: εάν οι χώρες δεν κάνουν περισσότερα από το ελάχιστο μερίδιο τους, η υπερθέρμανση του πλανήτη θα ξεπεράσει σημαντικά τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού. Οι νέοι Πορτογάλοι προωθούν μια αρχή της νομοθεσίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα γνωστή ως «αρχή της αποτελεσματικότητας». Αυτή απαιτεί από τα μέλη της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματά με τρόπους που είναι «πρακτικοί και αποτελεσματικοί», όχι απλώς «θεωρητικοί και φανταστικοί».
A momentous climate case could force countries to do more https://t.co/VkOkv9WQSO | opinion
— Financial Times (@FT) September 1, 2023
Μία από τις κορυφαίες υποθέσεις σχετικά με την αρχή της αποτελεσματικότητας κατατέθηκε πριν από 50 χρόνια από την Τζόσι Άιρεϊ, μια Ιρλανδή ακτιβίστρια, και αφορούσε την πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Η προαναφερόμενη ήθελε να χωρίσει νόμιμα από έναν κακοποιητικό σύζυγο, αλλά δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στα νομικά έξοδα. Γι’ αυτό και υποστήριξε ότι αποτυγχάνοντας να της παράσχει πρόσβαση σε νομική βοήθεια η Ιρλανδία, παραβίασε το δικαίωμά της να φτάσει την υπόθεση της στο δικαστήριο βάσει της σύμβασης.
Η Άιρεϊ αντιμετώπισε μια σημαντική πρόκληση. Η σύμβαση δεν έλεγε τίποτα για το δικαίωμα πρόσβασης στη νομική βοήθεια, εκτός από τις ποινικές υποθέσεις. Ωστόσο, το δικαστήριο έκρινε υπέρ της, με βάση ότι, όπως είχαν τα πράγματα, το δικαίωμά της για πρόσβαση σε δικαστήριο κινούνταν στη σφαίρα της φαντασίας και όχι της πραγματικότητας.
Η ανάγκη συνολικής δράσης
Οι νέοι της Πορτογαλίας φοβούνται ότι το δικαίωμά τους να ζουν απαλλαγμένοι από σοβαρές κλιματικές επιπτώσεις θα κινείται επίσης στη σφαίρα της φαντασίας. αν οι χώρες συνεχίζουν να υποιχρεώνονται μόνο να κάνουν μόνο το απολύτως ελάχιστο. Οι χώρες έχουν υποχρέωση να αναλάβουν δράση.
Να σημειωθεί ότι επίσης ότι η πρώην πρόεδρος της Ιρλανδίας, Μαίρη Ρόμπινσον, μια από τις κορυφαίες ακτιβίστριες για την κλιματική δικαιοσύνη, ήταν αυτή που εκπροσώπησε την Άιρεϊ στο δικαστήριο.
Η υπόθεση βρίσκεται στην καρδιά του προβλήματος της κλιματικής δράσης. Η Συμφωνία του Παρισιού αφήνει στις κυβερνήσεις να καθορίσουν εκείνες τις ατομικές συνεισφορές τους στην παγκόσμια προσπάθεια για την επίτευξη του στόχου όσον αφορά τη θερμοκρασία.
Πρόκειται για μια μεγάλη αδυναμία. Ένα χρόνο πριν από το Παρίσι, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή προειδοποίησε ότι «ο αποτελεσματικός μετριασμός της κλιματικής αλλαγής δεν θα επιτευχθεί εάν η κάθε. . . χώρα ενεργεί ανεξάρτητα για το δικό της συμφέρον».
Γοργή ανάληψη δράσης
Και όπως φαίνεται ο κόσμος οδεύει προς μια καταστροφική αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά σχεδόν 3 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100, ακριβώς επειδή οι περισσότερες χώρες – ειδικά οι πιο πλούσιες – δεν είναι πρόθυμες να δράσουν εδώ και τώρα, να προχωρήσουν κάποια σωτήρια βήματα παραπέρα.
Με απλά λόγια, ο στόχος αυτής της υπόθεσης είναι να πειστούν οι χώρες να κάνουν περισσότερα, πολύ περισσότερα. Αυτό συμβαίνει, καθώς η IPCC έχει προειδοποιήσει ότι υπάρχει «ένα μικρό παράθυρο ευκαιρίας που θα κλείσει γρήγορα για να διασφαλιστεί ένα βιώσιμο μέλλον για όλους».
Ο νόμος δεν είναι πανάκεια. Ενόψει της πολιτικής αποτυχίας, τι πρέπει να κάνουν οι δικαστές; Ο ρόλος τους είναι να ερμηνεύουν και να εφαρμόζουν τους νόμους, όχι να τους φτιάχνουν. Μπορούν όμως να αναγνωρίσουν τι συμβαίνει, ανοίγοντας την πόρτα ώστε να δρομολογηθεί από κάθε πλευρά σε μια γενικότερη και γρηγορότερη ανάληψη δράσης από όλους.