Του Μιχάλη Κατσανεβάκη *
Αποσπάσματα από το βιβλίο μου «ΚΡΗΤΕΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ- ΙΧΝΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ»
Στον ραγιά για να τον παρασύρουν του έλεγαν:
«έλα μπρε μπουνταλά να βάλεις φέσι. Θα γενείς σα και μας. Μούδε Χρισιανός μούδε Τούρκος, παρά διάολος. Όποιος έει αντόδια τρώει το παξιμάδι…»
Οι περιβόητοι Κρητογενίταροι, έπιναν κρασιά, τσικουδιές, έτρωγαν χοιρινό έξω από τα τζαμιά και είχαν την αίσθηση του αφεντικού στο νησί, με πατρογονικά δικαιώματα σε ανθρώπους και πράγματα.
«…..Ολόκληρα χωριά στην απελπισία των απάνω, έδιδαν προθεσμία εις το Χριστό να τα συνδράμει και να τους έλθει αρωγός. Κατά την ημερομηνία που είχαν ορίσει και δεν έβλεπαν το Χριστό, απαρνούταν την αρχική τους πίστη και προχωρούσαν σε περιτομή.
Το παράδοξο της όλης υπόθεσης είναι ότι οι νέοι αυτοί αποστάται, (όπως ονομάζει τους εξωμότες ο ιστορικός Β. Ψιλάκης), την επομένη της εξωμόσεως των, ορμούσαν με μεγάλη μανία, εναντίων αυτών που την προηγούμενη ημέρα είχαν την ίδια θρησκεία…»
Ο Άγγλος Μακένζη Βάλλας γράφει τον Απρίλιο του 1890 :
« ….Στην Κρήτη 200.000 είναι Χριστιανοί και 70.000 είναι Μουσουλμάνοι. Αν και αυτοί οι τελευταίοι ονομάζονται Τούρκοι, πρέπει να σημειωθεί ότι είναι Τούρκοι με τη θρησκευτική και όχι την εθνογραφική έννοια.
Ανάμεσα των υπάρχουν και πολύ ολίγοι μπέηδες, που ημπορούν να καυχηθούν ότι κατάγονται από τους πρώτους κατακτητάς της νήσου. Οι περισσότεροι όμως Κρητικοί Μουσουλμάνοι εθνογραφικώς εξεταζόμενοι είναι Έλληνες το ίδιο όπως και οι Χριστιανοί. Καθώς κατάγονται από Χριστιανούς εξωμότες διατήρησαν τα πατροπαράδοτα έθιμα και την γλώσσαν και σπανίως θα εύρεις εις αυτούς κάποιον που να ομιλεί και να γράφει ορθός την Τουρκικήν.
Και οι ολίγοι απόγονοι των κατακτητών εξελληνίστηκαν με τον καιρό ώστε ημπορεί κανείς να είπει ότι όλος ο πληθυσμός είναι Ελληνικός. Αλλά η ταυτότης του αίματος δεν εμπόδισε την αμοιβαία και πικρά εχθρότητα των δύο θρησκευμάτων, που διατηρείται πάντα άσβεστος».
Την παραμονή της μάχης του Φραγκοκάστελου, 17 Μαΐου 1828 οι καπετάνιοι Σφακιανοί, Κυδωνιάτες κλποι, ξαναγράφουν στον Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη (για πολλοστή φορά) γιατί επέμενε ο παπά Γιάννης του Πατσιανού να μην τον αφήσουν να χαθεί και στέλνουν το γράμμα με τον Μποτονάκη:
« Γενναιότατε Χατζή Μιχάλη Εγκαρδίως λυπούμεθα δια την άγνοιαν όπου έχετε εις τους Κρητικούς Τούρκους. αυτοί είναι παλληκάρια και παιγνώται τρομεροί. Λοιπόν μη θελήσεις να καταστραφούν τα παλληκάρια σου…..».
Κολοκάσια 17 Μαϊου 1828
* Αριχτέκτονας Μηχανινικός, συγγραφέας – ιστορικός ερευνητής