Του Στεφανή Λυραντωνάκη *
Ζαμάνια επέρασανε από την ύστερη βόλιτα πριχού η δικτακτορία του κορωνογιού,προβάλλει στη ζήση,κάμωντας τσι ανθρώπους πειράματα ωσάν τσι ποντικούς του γιατρικού αργαστηριού, όπως διαβάζουμε τούτεσας τσι μέρες για τα μπόλια απού εδά λένε πως είναι βλαβερά.
Με τούτονε το λογισμό κάμω την πρώτη στάση μου, οθέν το Κτελ, εκειά πέρα που μαζώνουνταν παραδοσιακά οι διαβάτες από τα χωργιά για να πιούνε ένα γκαϊβέ γή ένα κρασί και να σμίξουνε μπαρήδες από τη χώρα. Επά οι απώλειες είναι μπόλικες. Οι καφενέδες τα Λευκά Όρη του Πεντάρη, ο Μέγας Αλέξανδρος της Τζομπανοπούλας, το ξαθέρι μαγεριό της παραδοσιακής κρητικής κουζίνας, το Περβόλι του ΜαθιουδοΛευτέρη είναι μια μπατούλια από τις μαγατζές που αριφνώ πως σφάλιξαν τσι πόρτες ντος οριστικά, μαζί με τσι γερόντους που κλειδαμπαρώσαμε στα σπίθια. Στη θέση των παραδοσιακών μαγατζέδων φυτρώνουνε ωσαν τσι μανίτες καφετέριες και λογιώ λογιώ καταστήματα γλήγορου φαητού. Παντού θορείς ξενικές πινακίδες , καταργήσανε τα κρεοπωλεία, αρτοποιεία,ιχθυοπωλεία, παντοπωλεία, ούλοι έχουνε αποκτήσει τίτλους στα εγγλέζικα τάξε πως είναι ευγενείς, ειδικά για τους υπαλλήλους είναι ένα τερτίπι να τσι μασκαρεύουν απής και το καλιμέντο ντους έφταξε να συναγωνίζεται τσι πρώην σοβιετικές χώρες στον πάτο τση Ευρώπης.
Συνεχίζοντας το σεργιάνι μου, στα Νέα Καταστήματα θορώ μουτζαλωμένες κάποιες από τσι προτομές των κρητικών αγωνιστών του 1866. Ξάφνου, παντήχνω ένα γνωστό,σώκαιρο μου επιχειρηματία του τουρισμού, και όντε η κουβέντα φέρνει όθεν την ιστορία και συγκεκριμένα για τη Μάχη της Κρήτης που σιμώνει η επέτειος της, μου αποκρίνεται «Τί νε νοιάζει τι έγινε πριν 80 χρόνια, το θέμα είναι να βγάζω λεφτά». Το λοιπός αντιγριτσώνω και του απαντώ τούτηνε είναι η εξήγηση για τα μουτζαλωμένα αγάλματα, για το κομματιασμένο Άγαλμα της Ελευθερίας στο Ακρωτήρι,το Μνημείο της Μάχης της Κρήτης στο Γαλατά που ρημάζει,τους Ιταλικούς Στρατώνες που είναι κάουδο, τα Νεώρεια που πάνε να βουλίσουν. Τονε καληνορίζω και βαδίζω όθεν τον Κήπο, ενώ σύννεφα από πασπάλους σηκώνονται από τα έργα που γίνουνται σε πολλούς δρόμους που σκάφτουνε στο κέντρο.
Όντε φτάνω εις το Κήπο νογώ ότι δεν είναι μπλιο, Κήπος αλλά μια ανακαινισμένη σύγχρονη παιδική χαρά. Έχουνε καταλύσει ούλα τα οζά. Αναθιβάλω όντε στα μιτσάτα μου, θόριες μαιμούδες, μπεγίρια (κανονικά και βενέτικα),παγώνια,φραγκόκοτες ,διάνους, παπαγάλους,πάπιες και τα αγρίμια μαθές.Εδά έμαθα για τα τελευταία, πως τα μπέψανε στην πρωτεύουσα σε ένα φρατζέζο που έει έει κήπο με απολοήσιμα οζά και πλερώνεις μια εικοσαρά φράγκα για να τα δεις.Εκειά πέρα δεν είναι σκλαβωμένα, σαν τα έει ο ιδιώτης,αλλά έτσα απαξιώνουμε κάθετι δημόσιο και εκτιμάμε μόνο ανέ πλερώνουμε. Ίντα πως σε άλλες πολιτείες όπως π.χ. ο Βόλος αναβαθμίζουνε τσι αντίστοιχους κήπους, για να εξοικειώνονται μικιοί και μεγάλοι με τον πλούτο τση πανίδας, η απατή μας κρεμά φωτογραφίες από τη φύση για να καλύψουμε τσι αβανιές. Τα σημερνά κοπελάκια κλουθούνε και αυτού, αδιατάραχτα το δρόμο τση εικονικής πραγματικότητας των κινητών και των υπολογιστών, φοβούμενα κάθε έχνος,πλην σκυλών και γατών που έχουν στα πλια πολλά σπιτικά. Συνεχίζοντας, ντηρώ πολλά δεντρά να έχουν κατακοπεί και τσιμεντωθεί, η φύση έχει γενεί οχτρός του ανθρώπου,βαταλαλώ. Ξανοίξω ότι έχουν ξεχαμπετώσει έως και τα παραδοσιακά βρυσάλια με τις αγγελικές μορφές, απού μασέ δροσέρευανε από μωροκόπελα όντε τζιρητούσαμε τόσο στο Κήπο και όξω από την Μητρόπολη και εδά έχουν βάλει κάποια κοινά ντρέτα,απού παντήχνεις σε ούλους τσι παιδοτόπους.
Απορπισμένος από το θοριά του Κήπου, γλακώ εις της Αγορά. Ντηρώ το κτίριο ξέσκεπο σαν χάλαρο και ανενογούμαι πως περίπου δυο χρόνια και δυό μήνες επήρε για να χτιστεί τσ’απαρχές του προηγούμενου αιώνα και εδά βαστά παραπάνω για να σιαξουνε μόνο τη σκεπή.Τούτονε ήντονε το σημείο συνάντησης για ντόπιους και επισκέπτες, όπου εγροίκας μυρουδιές που σε ταξίδευαν στην κρητικοί ύπαιθρο, γευόσουνα γεύσεις τση κρητικής γαστρονομίας και εμπόριες να βρεις κάθε τι χρειαζούμενο .Εδά, δεκάδες μαγαζάτορες και οι οικογένειες πομείναν άστεγοι στον αέρα να ανιμένουν την αποκατάσταση του κτιρίου οροσήμου των Χανιώ. «Χανιά που σου ζηλεύουνε τση Σούδας το Λιμάνι και των Χανιών της Αγορά στον κόσμο δεν είναι άλλη, ήλεγε η παλιά μαντινάδα». Το πρώτο σε μεγάλο βαθμό ευρίσκεται στο γνωστό καθεστώς εδά και δεκαετίες ,θεωρούμενο έδαφος ξένης χώρας και η δεύτερη μοιάζει ωσάν το Γιοφύρι της Άρτας. Στα θετικά, λογιάζεται ο δρόμος για τα ποδήλατα που ξεδείλιανε μετά από χρόνια που το γυρεύανε οι Χανιώτες.
Εις τον Κάτωλα, πληροφορούμαι πως θένε να κάμουνε το παραθύρι των Χανιών,το ιστορικό κτίριο τση Μεραρχίας στο Λόφο του Καστελλιού, ξενοδοχείο πολυτελείας. Θένε να ζυγώξουνε τα κοπέλια τση μαύρης ροδαράς, γιάντα γροικώ πως φιλοξενούνε ανήμπορους-κατατρεγμένους ανθρώπους, κάνοντας απολοήσιμες πολιτιστικές δράσεις, μαθαίνοντας όργανα,χορούς,τέχνες χωρίς να γυρεύουν παράδες και ανταλλάγματα και τούτονε δεν είναι αποδεκτό, απής και το Πολυτεχνείο δεν θα ημπορέσει να βγαρτίσει τη σερμαγιά ντου. Οι Χανιώτες αντισκαρώνουν μαθές, μπεστίσανε με τα ξενοδοχεία και αντιπροτείνουν να στεγαστεί εκειά το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης.
Η στράτα μου με οδηγεί εις την Κόκκινη γειτονιά απού λέγασι οι παλιοί τα νεοχωρίτικα, που εδά εγίνηκε σταχτύ. Γκρεμίσανε πριν χρόνια το Ξενίας απού θα εμπόριε να γίνει φοιτητικές εστίες, χώρος διαμονής για αστέγους γή πολιτιστικό κέντρο,τάχας για να αναδείξουν τα τείχη, ενώ έχουν αδειοδοτήσει παντού άχαρα τσιμεντένια πολυόροφα μέγαρα τσης νέας εποχής χωρίς κιανένα τοπικό χρώμα για να εξυπηρετήσουν τσι σκοπούς του μαζικού τουρισμού. Από τη γιαλιά, παντόνιαραν μέχρι και τσι εμπόρους της λαϊκής κάθε Πέμπτη για να μην ενοχλούνε τσι τουρίστες, σε δυο νέα πεντάστερα εις την ΑΒΕΑ, ενώ γυρεύουν να κάμουν και άλλο ξενοδοχείο στο κολυμπητήριο, αλλα και μαρίνα για τα πλεούμενα. Αλμυρίκια έχουνε κατακοπεί όπως κατηφορίζει κιανείς για τη θάλασσα, και στη θέση τους υπάρχουνε φοίνικες στην πλια καλή περίπτωση και τραπέζια και καθέκλες στη χειρότερη. (Όπως αφουγκρούμαι τα χάμπετε μου, γίνουνται και με τσ’ευκαλύπτους που συγκλαδίζονται και πομένουν κουτσάκια, σε άλλες περιοχές όπως τη Λεωφόρο Σούδας και στη Λεωφόρο Καζαντζάκη στο Μπαμπακόπουλο). Οι μαριόλακες πρεκατσάρονται να εξαναγκάσουν τον κόσμο να πλερώνει μέχρι και για να κάμει μπάνιο, απής δίχως σκιανιό από τ’αλμυρίκια, θα πρέπει να μισθώσει ξαπλώστρες και ομπρέλες. Στραλίκωσανε με καζίκια μέχρι και την αμμούτσα κάποιοι τάξε πως είναι κτήμα ντους. Μιάς κοπανιάς, ξανοίγω σε μια κούρσα δυό μεσόκοπους κυρίους με τακίμια να κοντοστέκουνε στη θέα ενός παλαιινού σώπατου σπιθιού που το έζωνε ένα μεγάλο μπαξεδάκι. Γιουρουντήξανε τάξε πως ήντονε λούπηδες, καταχτυπούσανε τα κουδούνια να ευρούν τον ιδιοκτήτη και στο τέλος κολλήσανε μια ειδοποίηση να επικοινωνήσει για «αξιοποίηση». Έτσα, αποκαλούνε το ξεπούλημα της αιματοβαμμένης κρητικής γης στσι μέρες μας. Πάνω απο εφτακόσιες χιλιάδες ακίνητα είναι σε ξενικά χέρια στην Ελλάδα όπως διαβάζω, απόης ζυγώνονται οι φοιτητές,οι δάσκαλοι,οι στρατιωτικοί στσι πολιτείες ακόμη και οι γερόντοι κλειούνται σε ιδρύματα,για να νοικιάσουνε τα σπίθια σε πλατφόρμες βραχυχρόνιες μισθώσεις. Σχοράροντας, λογιάζω τη λέξη «τσουρισμός» απού λέγασι στα χωριά και αντικατοπτρίζει ότι αλλαξοσυρίσαμε, ομμάδι με τα οικονομικά τσουρίσαμε και ηθικά.Εάν τούτηνε είναι η ανάπτυξη, με το συμπάθειο, αλλά δεν μου μπαντίδει.
* Νομικός-Απόφοιτος Μεταπτυχιακού Ιστορίας και Ανθρωπολογίας Παν. Αιγαίου