Κανένας δήμος στην Ελλάδα δεν έχει σχέδιο εκκένωσης σε περίπτωση πυρκαγιάς, υποστηρίζει στο Reader.gr ο καθηγητής φυσικών καταστροφών στη σχολή μηχανικών περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Κώστας Συνολάκης.

Είναι πολύ ισχυρό το ενδεχόμενο, όπως αναφέρει, να μην έχει ούτε ο δήμος της Αθήνας για το πυκνοκατοικημένο κέντρο της πρωτεύουσας.

«Από τη νομοθεσία του 2014 προβλέπεται η ύπαρξη σχεδίων εκκένωσης ενώ τη δικαιοδοσία για τη σχετική απόφαση την έχει η Πολιτική Προστασία», επισημαίνει ο κ. Συνολάκης ο οποίος υποστηρίζει ότι στη δική της αρμοδιότητα και όχι στην Πυροσβεστική βρίσκεται και η μελέτη και δημιουργία πλάνου ενόψει μίας πυρκαγιάς.

Τραγικό είναι το γεγονός, τονίζει, ότι ενώ εδώ και μία τριετία η Ελλάδα έχει το σύστημα προειδοποίησης μέσω μηνυμάτων αυτό παραμένει παροπλισμένο, καθώς δεν έχουμε λύσει ακόμα το πρόβλημα των προσωπικών δεδομένων!

Τι θα μπορούσε, όμως, να είχε λειτουργήσει αποτρεπτικά για την μεγάλη καταστροφή στο Μάτι με τους παραπάνω από 80 νεκρούς αλλά και προληπτικά για όλες τις επόμενες φωτιές καθώς η Ελλάδα εκ των πραγμάτων θεωρείται, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, μία κατεξοχήν πυρόπληκτη χώρα;

Το πρώτο βήμα γίνεται πολύ πριν την πυρκαγιά. Πρέπει να υπάρχουν σχέδια εκκένωσης και οδοί διαφυγής σε κάθε ελληνικό Δήμο. Έχεις χάρτες για τις εκκενώσεις των περιοχών.

Το γεγονός είναι ένα: Δεν υπάρχουν σχέδια εκκένωσης.

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν σχέδια εκκένωσης σε κανένα Δήμο; Ούτε για τον το κέντρο του Δήμου Αθηναίων;

Για τον Δήμο Αθηναίων δεν γνωρίζω με βεβαιότητα, αλλά θα στοιχημάτιζα και την τελευταία μου δεκάρα ότι δεν υπάρχει τίποτα που μοιάζει με μια απλή διαδικασία, πόσο μάλλον ένα σχέδιο. Ωστόσο θεωρώ εξαιρετικά απίθανο το σενάριο του κέντρου της Αθήνας να απειλείται από πυρκαγιές. Επομένως, δεν έχει νόημα η εκπόνηση ενός σχεδίου.

Για τους άλλους Δήμους ξέρω πως δεν υπάρχουν σχέδια εκκένωσης, είμαι 100% σίγουρος.

Από τη νομοθεσία του 2014 προβλέπεται η ύπαρξη σχεδίων εκκένωσης ενώ τη δικαιοδοσία για τη σχετική απόφαση την έχει η Πολιτική Προστασία.

Στα πρώτα βήματα για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών θεωρείτε ότι είναι η πρόληψη; Να υπάρχουν, δηλαδή, έτοιμα σχέδια εκκένωσης;

  • Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών είναι η πρόληψη, δηλαδή να έχουμε σχέδια εκκένωσης.
  • Το δεύτερο βήμα είναι η ύπαρξη επιχειρησιακού μοντέλου προσομοίωσης πυρκαγιάς. Και τι εννοώ με αυτό: στο μοντέλο έχουμε δεδομένα όπως η καύσιμη ύλη και το τοπίο, διότι αλλιώς εξαπλώνεται μια πυρκαγιά στην Κρήτη και αλλιώς στην Κινέττα. Για κάθε περιοχή χρειάζεται το μοντέλο πυρκαγιάς προκειμένου να γίνει εκτίμηση για τον χρόνο εξέλιξής της. Για παράδειγμα, αν μια πυρκαγιά πρόκειται να εξελιχτεί στο Μάτι σε έξι ώρες, έχεις δύο με τρεις ώρες για το σχέδιο εκκένωσης. Αν όμως διαπιστώσεις πως η πυρκαγιά θα πάει στο Μάτι μέσα σε δύο με τρεις ώρες, διαπιστώνεις πως δεν έχεις καιρό για εκκένωση και πρέπει να την κάνεις αυτή τη στιγμή.
  • Το τρίτο βήμα: Να γίνεται καλά η διάσωση και να υπάρχουν οδοί διαφυγής. Στο Μάτι έγιναν διασώσεις ad hoc, δηλαδή δεν υπήρχε τρόπος αλλά και δεν γνώριζαν που πρέπει να πάνε. Είδατε πως υπήρχαν στην παραλία 200 άνθρωποι και περίμεναν. Έπαιρναν τους δικούς τους τηλέφωνο και κάποια στιγμή ξύπνησε το Λιμενικό και έκανε διασώσεις.

Όλα αυτά έπρεπε να τα είχε κάνει η Πολιτική Προστασία. Οι πυροσβέστες κάνουν τη δουλειά τους, η πυρκαγιά έσβησε. Όλα τα άλλα στοίχισαν τις ζωές των ανθρώπων.

Μήπως στην Ελλάδα «ποντάρουμε» πολύ στον πυροσβέστη;

Ακριβώς. Στην Πολιτική Προστασία έχουμε κατά παράδοση πυροσβέστες και δίνεται έμφαση στην πυρόσβεση και όχι στα άλλα κομμάτια. Η Πολιτική Προστασία είναι πολύπλοκη καθώς το ένα κομμάτι αφορά την προετοιμασία και το άλλο το τι κάνεις τη στιγμή της κρίσης. Δηλαδή τι κάνεις όταν έχεις τους χάρτες. Αυτά δεν είναι τα κλασσικά πράγματα της πυρόσβεσης καθώς πυρόσβεση σημαίνει τι υλικά χρειάζομαι για να σβήσω μια πυρκαγιά, τι χρειάζομαι από τεχνικά μέσα. Δυστυχώς στα υπόλοιπα η Πολιτική Προστασία δεν έχει δώσει την πρέπουσα σημασία. Δυστυχώς στην Ελλάδα το δόγμα της Πολιτικής Προστασίας είναι η πυρόσβεση.

Δηλαδή μιλάμε για καθαρά ευθύνη της Πολιτικής Προστασίας…

Κατά τη γνώμη μου ναι… Η Πολιτική Προστασία έχει ευθύνη. Κάποια στιγμή πρέπει να συζητήσουμε το ποιος έπρεπε να δώσει την εντολή εκκένωσης. Ωστόσο πρόκειται για μια διαδικασία που είναι καθαρά ευθύνη της Πολιτικής Προστασίας. Υπάρχει και η ευθύνη των ανθρώπων που δεν έδωσαν εκκένωση, το σήμα να ξεκινήσει η εκκένωση άμεσα.

Οι δήμαρχοι θα περίμεναν τον Περιφερειάρχη, ο Περιφερειάρχης μπορεί να περίμενε την Πολιτική Προστασία. Δεν με ενδιαφέρει ποιος περίμενε ποιον. Με ενδιαφέρει ότι κανείς δεν το έκανε.

Παρεμπιπτόντως δεν γίνεται και με αυτό τον τρόπο, να πει δηλαδή ο ένας στον άλλο «κάνε εκκένωση». Όταν δίνεις μια εντολή εκκένωσης βγαίνεις στα media και την τηλεόραση λέγοντας πως αυτή τη στιγμή δίνω διαταγή για εκκένωση, λες στους ανθρώπους «φύγετε από τα σπίτια σας αλλιώς θα πεθάνετε». Έτσι γίνεται…

Έχει η χώρα μας το σύστημα προειδοποίησης φυσικών καταστροφών μέσω SMS;

Υπάρχει στην Ελλάδα εδώ και τρία χρόνια και δεν χρησιμοποιείται. Θέλετε να ακούσετε το γελοίο; Το έχουν στα ντουλάπια επειδή δεν έχουν λύσει το πρόβλημα των προσωπικών δεδομένων, πως δηλαδή θα βρει το σύστημα τα κινητά σε συγκεκριμένη περιοχή. Δεν πειράζει που το κάνουν στις άλλες χώρες, μόνο εμείς στην Ελλάδα σκεφτήκαμε τα προσωπικά δεδομένα. Είναι απαράδεκτο. Και να μην εφαρμόζετε, γιατί να μην λύσουν το πρόβλημα των προσωπικών δεδομένων; Είναι δηλαδή να βγαίνεις από τα ρούχα σου!

Κρύβονται με τη δικαιολογία των προσωπικών δεδομένων, άρα θα αφήσουμε τους ανθρώπους να καούν για τα προσωπικά τους δεδομένα, λες και θα τα δει κανείς. Το computer στέλνει αυτόματα τα μηνύματα. Είναι γελοίο, σε καμία χώρα δεν τίθεται αυτό.

Στις ΗΠΑ έχω δει πως δουλεύει το σύστημα: Υπάρχει ένας χάρτης και με τον κέρσορα επιλέγουν την περιοχή που θέλουν να σταλεί το μήνυμα, επιλέγουν το μήνυμα, πατούν το κουμπί και στέλνετε. Το σύστημα βρίσκει όλα τα κινητά που είναι στην περιοχή. Όταν έχει σφοδρή κακοκαιρία στέλνονται σε όλους μηνύματα, ειδάλλως πως θα ειδοποιηθούν οι άνθρωποι; Έρχεται τυφώνας και ο ένας είναι στους αγρούς, ο άλλος στο σπίτι. Πως θα τους ειδοποιήσεις; Μόνο με κινητό τηλέφωνο. Όσοι λοιπόν βρίσκονται στην περιοχή παίρνουν το Severe Weather Advisor.

Υπάρχει στην Ελλάδα το σύστημα με τα SMS. Σαν κοινωνία τα πράγματα δεν τα έχουμε λύσει και καθόμαστε και λέμε είναι προσωπικά δεδομένα, αν θα σταλεί μήνυμα εκκένωσης ή όχι. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι τραγικό το γεγονός ότι δεν δόθηκε καν η εντολή εκκένωσης. Οι άνθρωποι άρχισαν να εκκενώνουν μόνοι τους την περιοχή.

Επίσης από το 2014 υπάρχει και το 112 (σ.σ. Ευρωπαϊκός Αριθμός Έκτακτης Ανάγκης). Το έχουν σε όλη την Ευρώπη και όχι εδώ. Έχουν το 112 και δεν το χρησιμοποιούν.

Για ποιο λόγο;

Δεν ξέρω τι εξήγηση δίνουνε, μου φαίνεται πως θα τσακώνονται μεταξύ τους για το ποια υπηρεσία θα το έχει: θα είναι το ΕΚΑΒ, η ΕΛ.ΑΣ. ή η Πυροσβεστική; Αυτό δεν το ξέρω, αλλά γνωρίζω πως υπάρχει το σύστημα του 112 στην Ελλάδα και δεν το έχουμε εφαρμόσει.

Κάτοικοι της περιοχής ισχυρίστηκαν πως δεν αντιλήφθηκαν τι συνέβαινε αντικρίζοντας από μακριά τη φωτιά. Δεν συνειδητοποίησαν την κρισιμότητα της κατάστασης…

Αν είσαι σπίτι σου και από τη λάθος πλευρά του ανέμου δεν έχεις πάρει είδηση. Ξέρω γνωστούς που έκαναν εκκένωση επειδή κάποιος έτυχε να βγει νωρίς το απόγευμα ή επειδή είδαν το νέφος και αποφάσισαν πως ήταν καλύτερα να φύγουν. Ήταν δύσκολο για όσους έμειναν… Έκλεισε η Μαραθώνος.

Για όλα αυτά φθάνουμε στην Πολιτική Προστασία. Για το αν θα κλείσει η Μαραθώνος πρέπει να υπάρχει απόφαση από πριν. Πως απομακρύνονται οι άνθρωποι; Βέβαια, αν δεν έχει δοθεί εντολή εκκένωσης, πως θα σκεφτείς ότι οι άνθρωποι έπρεπε να φύγουν; Κάποιοι έφυγαν, άλλοι έκατσαν, άλλοι ήξεραν τους δρόμους και έφυγαν, κάποιοι δεν γνώριζαν δρόμος και παγιδεύτηκαν. Και πάρα πολλοί καήκανε… Είναι δράμα…

Είμαστε στην Ελλάδα, σε μια χώρα του τρίτου κόσμου στην Ευρώπη και να καιγόμαστε σαν τα ποντίκια στην Αθήνα και που στο Μάτι, όχι στην… Kολοπετινίτσα, που το ξέρουμε, δεν είναι να πεις πως οι υπεύθυνοι δεν το ξέρανε. Πρόκειται για μια περιοχή της Αττικής που είναι γνωστή τοις πάσι.

Από εδώ και στο εξής τι πρέπει να κάνουμε;

Πρέπει να αναθεωρηθεί η προσέγγιση μας στην Πολιτική Προστασία. Πρέπει να εφαρμόσουμε τους νόμους αφού προβλέπονται σχέδια εκκένωσης. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο πρέπει να έχουμε σχέδια εκκένωσης για τις περιοχές υψηλού κινδύνου από πυρκαγιές και πλημμύρες. Πρέπει να γίνει άμεσα.

Με βάσει τους χάρτες, πρέπει να εκπονήσουμε κανονικά σχέδια Πολιτικής Προστασίας.

Το πρώτο βήμα είναι οι χάρτες και η εφαρμογή ενός μοντέλο σαν το Farsite* για να μπορέσουμε να δούμε την εξέλιξη της πυρκαγιάς. Οι χάρτες εκκένωσης είναι το «κλειδί» και σε αυτή την περίπτωση δεν το είχαμε και οι αρμόδιοι πελάγωσαν καθώς δεν γνώριζαν τι έπρεπε να κάνουν…

Είναι συγκρίσιμα τα μεγέθη των πυρκαγιών σε Ηλεία (2007) και Αττική (2018);

Όχι. Στην Ηλεία είχαμε μια πολύ μεγαλύτερη και διάσπαρτη σε σημεία πυρκαγιά. Στην Αττική ήταν σχετικά τοπική. Αν η πυρκαγιά της Αττικής δεν εκδηλωνόταν σε κατοικημένη περιοχή δεν θα συζητούσαμε καθώς ήταν πολύ περιορισμένη. Δεν είχε μεγάλο μέγεθος και εύρος, άρα δεν ήταν μεγάλη πυρκαγιά.

Θρηνήσαμε θύματα επειδή ήταν κατοικημένη η περιοχή;

Βεβαίως. Η επικινδυνότητα ενός φαινομένου εξαρτάται από δύο παράγοντες: το φυσικό φαινόμενο και το είδος της περιοχής, δηλαδή το πόσους ανθρώπους έχει. Ακριβώς επειδή ήταν κατοικημένη και δενδρόφυτη περιοχή θρηνήσαμε τόσα θύματα.

Ευθύνεται ο πολεοδομικός σχεδιασμός;

Φταίει και ο πολεοδομικός σχεδιασμός. Η άναρχη δόμηση της περιοχής δεν επιτρέπει την ύπαρξη οδών διαφυγής. Συγχρόνως φταίει και το γεγονός ότι δεν υπήρξε σχέδιο εκκένωσης. Σε μια περιοχή όπως αυτή, που είναι υψηλού κινδύνου, έπρεπε να υπάρχει σχέδιο εκκένωσης. Απουσία σχεδίου εκκένωσης, τουλάχιστον θα έπρεπε να έχει δοθεί εντολή εκκένωσης σχετικά νωρίς για να απομακρυνθούν οι άνθρωποι από την πυρκαγιά.

Άρα ήταν ανεπαρκής η αντιμετώπιση από τις κρατικές υπηρεσίες και τον Δήμο;

Τελείως ανεπαρκής. Ο κανονισμός Πολιτικής Προστασίας αναφέρει ότι: Αν μία πυρκαγιά είναι σε δύο Δήμους, τότε ευθύνεται η Περιφέρεια. Δηλαδή, θα έπρεπε η Περιφέρεια να είχε δώσει εντολή για εκκένωση, εφόσον η πυρκαγιά επηρέαζε δύο Δήμους. Το θέμα είναι ότι μιλάμε για το κράτος. Αν ήταν αρμοδιότητα του Δήμου, του δημάρχου, του περιφερειάρχη, του Γενικού Γραμματέα πολιτικής Προστασίας… Το θέμα είναι πως κανένας δεν έδωσε εντολή.

* To Farsite είναι μοντέλο μετάδοσης πυρκαγιάς και δημιουργήθηκε από τη Δασική Υπηρεσία των ΗΠΑ (US Forest Service). Χρησιμοποιείται για τον επιχειρησιακό και τακτικό σχεδιασμό με σκοπό τη βελτίωση και τον συγχρονισμό των ενεργειών. Στην Ελλάδα δοκιμάστηκε πιλοτικά το 2014.