Του Αλέκου Αναγνωστάκη
Δεν ξέρω γιατί, αλλά τον έβλεπα να στέκεται όρθιος και ας ήταν καθιστός στην πολυθρόνα των 101 χρόνων του. Ολόρθος εκεί.
Ανάμεσα στους ανυπότακτους ήρωες των ταινιών του και στους ανθρώπους του σινεμά στην 75η τελετή απονομής των Χρυσών Σφαιρών που πραγματοποιήθηκε στο Λος Άντζελες.
«Σε αυτά τα 100 χρόνια της ζωής μου δεν έχασα ποτέ το χιούμορ μου. Όταν απέκτησα πρόβλημα στη φωνή -και τι μπορεί να κάνει ένας ηθοποιός χωρίς φωνή;- πρότεινα σε όλους τους φίλους μου τους παραγωγούς να επιστρέψουμε στον βωβό κινηματογράφο»!
Αυτός είναι, στην πιο μεγάλη δυσκολία σχεδιάζει το ξεπέρασμα της.
Ο Κερκ Ντάγκλας, πραγματικό όνομα Ισούρ Ντανιέλοβιτς, δεν μπορεί επομένως να ιδωθεί αλλιώς παρά μόνο στητός. Έτσι όπως ήταν στις μεγάλες διαδηλώσεις ενάντια στη μακαρθική μαύρη λίστα, όταν βάδιζε α λα μπρατσέτα με την Λορίν Μπακόλ, τον Ζυλ Ντασεν, τον Χάμφρεϋ Μπόκαρτ και τόσους άλλους καλλιτέχνες που αρνιόντουσαν να προσκυνήσουν.
Αλλά και όπως ο Σπάρτακος στην ταινία στην οποία πρωταγωνίστησε και χρηματοδότησε με σκηνοθέτη τον μαγεμένο από το έργο του Σεργκέι Αϊζενστάιν και του Όρσον Γουέλς, Στάνλεϋ Κιούμπρικ. Ή όπως ο πολυβραβευμένος πλέον σεναριογράφος Ντόναλντ Τράμπο, πρώτο όνομα στη λίστα του γερουσιαστή ΜακΚάρθι. Ο Τράμπο διώχτηκε για τις κομμουνιστικές του ιδέες τις οποίες και ποτέ δεν αρνήθηκε, όταν την ίδια στιγμή, καλλιτέχνες, όπως ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, κατέδιδαν συνεργάτες τους σαν μέλη του κομμουνιστικού κόμματος.
Ο δε Κιούμπρικ, ένα βήμα πριν από τη μαύρη λίστα της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών, αυτοεξορίζεται στη Βρετανία με την οικογένειά του για να διατηρήσει την αυτονομία και την ελευθερία του.
Αυτούς επέλεξε ο παραγωγός Ντάγκλας.
Όταν λοιπόν στις 6 Οκτωβρίου του 1960 έκανε πρεμιέρα ο Σπάρτακος, ήταν η πρώτη φορά μετά το Νοέμβριο του 1947 που οι προγραμμένοι έβλεπαν το όνομά του στους συντελεστές χωρίς δήλωση μετανοίας ή κατάδοση συναδέλφου.
Γι’ αυτό και ακροδεξιές οργανώσεις και συντηρητικοί πολίτες οργάνωναν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας έξω από αίθουσες όλης της χώρας ζητώντας την απαγόρευση της ταινίας.
Απ’ την άλλη μεριά δεκάδες καλλιτέχνες άρχισαν να μιλούν ανοιχτά κατά της λίστας.
Το ζήτημα είχε διχάσει τη χώρα μέχρι τη στιγμή που ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Τζον Κένεντι προέβη σε μια συμβολική κίνηση: Εμφανίστηκε έξω από έναν κινηματογράφο, προσπέρασε τους διαμαρτυρόμενους και παρακολούθησε την ταινία, καταδεικνύοντας την πρόθεσή του να τελειώνει με αυτές τις πρακτικές. (Το οριστικό τέλος της Μαύρης Λίστας ήλθε το 1962).
Αυτός είναι ο Κερκ Ντάγκλας!
Προερχόμενος από φτωχή οικογένεια ρωσοεβραίων μεταναστών, μικρός πουλούσε τρόφιμα σε ανθρακωρύχους για να βοηθήσει την κατάσταση στο σπίτι του, δηλώνει πως «στα παιδιά μου θυμίζω τακτικά πως είναι εγγόνια ανθρακωρύχου».
Ταινίες του όπως το αντιπολεμικό δράμα Σταυροί στο μέτωπο (1957), πάλι του Κιούμπρικ και Το τελευταίο ατού (1951) του Μπίλι Γουάιλντερ συγκλονίζουν. Η πρώτη είναι μια συνταρακτική καταγραφή, του κυνισμού και της φρίκης στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια επίθεση στον μιλιταρισμό. Η Γαλλία για 20 χρόνια απαγόρευε την προβολή του φιλμ.
Ο ίδιος από τις 54 ταινίες του ξεχωρίζει την ταινία Συμβιβασμός (1969) του Ηλία Καζάν «ενός τεράστιου σκηνοθέτη στο ύψος του Στάνλεϋ Κιούμπρικ και του Βίνσεντ Μινέλι».
Ανικανοποίητος, στο απόγειο της κινηματογραφικής καριέρας του έφυγε από τα στούντιο και ανέβηκε στο θεατρικό σανίδι του Μπρόντγουεϊ, όπου το 1963 πρωταγωνίστησε στο ανατρεπτικό για την εποχή έργο Στη φωλιά του κούκου. Ενθουσιασμένος από το βάθος του έργου και των χαρακτήρων προσπάθησε να πείσει το Χόλυγουντ να γυριστεί σε ταινία. Συνάντησε το κατηγορηματικό «όχι» των παραγωγών.
Θα έπρεπε να περάσουν 12 χρόνια και να βρεθεί ένας νεαρός τολμηρός παραγωγός, ο γιος του Μάικλ Ντάγκλας, για να μεταφέρει τη Φωλιά του Κούκου (1975) στη μεγάλη οθόνη.
Ο Ντάγκλας παρέμεινε ένας αγωνιζόμενος πολίτης.
Πριν λίγα χρόνια έγραψε ένα γράμμα στους υποψήφιους προέδρους των ΗΠΑ. «Τους υπενθύμισα ποια ήταν η Κου Κλουξ Κλαν, το γεγονός ότι ο Μπαράκ Ομπάμα ζει σε ένα σπίτι, τον Λευκό Οίκο, που έχτισαν σκλάβοι. Δεν μπορούμε να σβήσουμε τα βαριά λάθη του παρελθόντος, πρέπει να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε εναντίον κάθε μορφής διάκρισης. Σκέφτομαι τον πάπα Φραγκίσκο, μια αξιόλογη προσωπικότητα για όλες τις θρησκείες. Και το λέω εγώ που είμαι Εβραίος».
Έτσι ορθοστατών συνεχίζει.
Στις τελευταίες προεδρικές εκλογές ο Κερκ Ντάγκλας δημοσιεύει ένα κείμενο-καταπέλτη κατά του υποψήφιου των Ρεπουμπλικάνων, Ντόναλντ Τραμπ: «Θα επιθυμούσα να σβήσω ήρεμα τα κεριά των 100στών γενεθλίων μου, χωρίς να έχει εκλεγεί ένας πρόεδρος που θα διαλέγει τους μετανάστες και θα ζητάει ιδεολογικά πιστοποιητικά» γράφει.
Ο διάσημος ηθοποιός ανατρέχει στο παρελθόν, εξιστορεί την εξορία των γονιών του από την τσαρική Ρωσία στις ΗΠΑ και τις αξίες που υπερασπίστηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, κατά τη διάρκεια των μεγάλων κυμάτων μετανάστευσης.
Κάνει ιδιαίτερη μνεία στη στάση και την πολιτική που υιοθέτησε ο Χίτλερ το 1933, τον οποίο, όπως λέει, στη αρχή δεν πήρε κανείς στα σοβαρά, με αποτέλεσμα αρκετά σύντομα η υφήλιος να πνιγεί σε ένα λουτρό μίσους και αίματος.
«Η προεκλογική ομιλία του Ντόναλντ Τραμπ στην Αριζόνα, πριν από λίγες εβδομάδες, προκάλεσε ρίγη στην γυναίκα μου Αν, η οποία μεγάλωσε στην Γερμανία. Η ομιλία αυτή θα μπορούσε κάλλιστα να είχε εκφωνηθεί το 1933» σημειώνει.
«Μέχρι σήμερα πίστευα ότι τα μάτια μου έχουν δει τα πάντα. Τώρα όμως, πρώτη φορά στη ζωή μου γίνομαι μάρτυρας τέτοιας διασποράς φόβου από έναν υποψήφιο για την προεδρία των ΗΠΑ… Έζησα μία μακρά, καλή ζωή. Δεν θα είμαι εδώ να δω τις συνέπειες, εάν το κακό αυτό πιάσει ρίζες στη χώρα μας. Θα είναι όμως εδώ τα παιδιά σας και τα δικά μου» καταλήγει.
«Ξέρεις πώς να σφυρίζεις, δεν ξέρεις; Απλά ενώνεις τα χείλη σου και φυσάς» μου είπε κάποτε, υπογραμμίζει με νόημα ο Ντάγκλας, η πολυαγαπημένη μου φίλη Λορίν Μπακόλ στην ταινία Να έχεις και να μην έχεις.
Ναι, απλά ενώνεις τον κόσμο γύρω από αξίες, ανάγκες και δικαιώματα με παραδειγματικές πράξεις που ανοίγουν δρόμους ώσπου να ζεις.