Του Σίμου Ανδρονίδη
Το άρθρο των δημοσιογράφων της Βρετανικής εφημερίδας ‘Guardian’ Pete Pattinson και Niamh Mcintyre σχετικό με τον θάνατο 6.500 εργατών στο Κατάρ, εκ των οποίων εργατών οι περισσότεροι έχασαν την ζωή τους στα εργοτάξια εν όψει της κατασκευής νέων ποδοσφαιρικών εγκαταστάσεων στη χώρα της Μέσης Ανατολής, αναδημοσιεύει η εφημερίδα ‘Τα Νέα.’[1]
Σε αυτό το πλαίσιο, «περισσότεροι από 6.500 μετανάστες εργάτες από Ινδία, Πακιστάν, Νεπάλ, Μπανγκλαντές και Σρι Λάνκα έχουν χάσει τη ζωή τους στο Κατάρ από τότε που η χώρα ανέλαβε τη διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου, πριν από δέκα χρόνια». Ο αριθμός των θανόντων εργαζομένων, αυτός καθαυτός είναι σημαντικός.
Όμως, το άρθρο των δύο δημοσιογράφων της Βρετανικής εφημερίδας, δεν τείνει ούτε στην αριθμολαγνεία, αλλά ούτε και σε μία εντυπωσιοθηρία, αλλά, αντιθέτως, αναδεικνύει δραστικά ένα ιδιαίτερο κομμάτι της κοινωνιο-εργασιακής πραγματικότητας στη χώρα του Κόλπου, που εν προκειμένω, αφορά τις συνθήκες εργασίας που αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν μετανάστες εργαζόμενοι από χώρες της Ασίας, επαναπροσδιορίζοντας δραστικά το τι συμβαίνει πίσω από το λεγόμενο Καταριανό ‘θαύμα.’
Eν πρώτοις, θα κάνουμε λόγο για το είδος ή αλλιώς, για τα χαρακτηριστικά της μετανάστευσης εργαζομένων στο Κατάρ προς εύρεση εργασίας σε διάφορα εργοτάξια που έθεσαν ως στόχο την παράδοση και δη την άμεση παράδοση καινούργιων και σύγχρονων ποδοσφαιρικών εγκαταστάσεων.
Επρόκειτο για κατά βάση οικονομικούς μετανάστες που κατά κύριο λόγο προέρχονται από χώρες της Ασίας (Ασιάτες οικονομικοί μετανάστες),[2] οι οποίοι και έσπευσαν στο Κατάρ προσφέροντας, ως πρωταρχικό ‘κεφάλαιο’ την εργατική τους δύναμη. Πάνω σε αυτή την προσφορά εργατικής δύναμης έλαβε χώρα η εκμετάλλευση έως υπερ-εκμετάλλευση τους, που τους απέφερε ένα μισθολογικό όφελος που κατανέμονταν ως εξής: Ένα τμήμα σχετίζονταν (και σχετίζεται) με την δική τους επιβίωση και ένα δεύτερο με την αποστολή εμβασμάτων στην χώρα καταγωγής και στις οικογένειες τους, πολλές εκ των οποίων, αναμένουν το χρηματικό έμβασμα ως όρο επιβίωσης.
Ένα δεύτερο στοιχείο που μπορούμε να εντοπίσουμε είναι το ό,τι η εκμετάλλευση έως υπερ-εκμετάλλευση[3] των εργαζομένων και της εργατικής τους δύναμης, στο σημείο όπου από τους οποίους ζητούνταν ‘πιο πολλά’ σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, στο βαθμό που τα νεότευκτα στάδια θα λειτουργήσουν ως η ‘βιτρίνα’ του σύγχρονου Κατάρ προς κύρια τον Δυτικό κόσμο, συναρθρώθηκε εμπρόθετα με την έκθεση τους σε συνθήκες ακραίας εργασιακής επισφάλειας (ή και ευαλωτότητας).
Μίας εν τοις πράγμασι ακραίας εργασιακής επισφάλειας έτσι όπως σχηματοποιείται στους χώρους εργασίας και συντίθεται από την εντατικοποίηση της εργασίας (υπερ-εκμετάλλευση), από την (και ανασφάλιστη) εργασία υπό τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούν στο Κατάρ, την μετακίνηση από εργολαβικό συνεργείο σε εργολαβικό συνεργείο, τους χαμηλούς μισθούς, την απουσία μέτρων επαγγελματικής-εργατικής προστασίας, και την έλλειψη οποιουσδήποτε σχεδίου κρατικής μέριμνας και φροντίδας.[4]
Επίσης, εντός των όσων μέχρι τώρα αναφέραμε, θα προσθέσουμε και την διαλεκτική της αντίφασης όπως αυτή ενέσκηψε στη χώρα του Κόλπου και συμπεριλαμβάνει τις αρχές της χώρας που ομνύουν σε ανοίγματα προς τον υπόλοιπο κόσμο και σε έναν δυτικότροπο εκ-μοντερνισμό ορατό στα πανύψηλα κτίρια και ουρανοξύστες της χώρας που ‘ενσαρκώνουν’ την αίγλη και την ‘πρόοδο’ που έχει επιτελεσθεί στη μικρή χώρα και την παράλληλη ύπαρξη ακραίων συνθηκών εργασιακής επισφάλειας και υπερ-εκμετάλλευσης Ασιατών εργαζομένων.
Επίσης, η διαλεκτική της αντίφασης ενσωματώνει την καλή και υψηλή ποιότητα ζωής της χώρας, τους υψηλούς μισθούς που αυτή προσφέρει, χάριν της εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών της πηγών (πετρέλαιο και φυσικό αέριο), με την συγκρότηση ενός κοινωνικού-εργασιακού γίγνεσθαι ανοιχτού στη βία και στον θάνατο, και ακόμη, και στον μαζικό θάνατο. Το κατά τον Γάλλο κοινωνιολόγο Πιερ Μπουρντιέ ‘συμβολικό κεφάλαιο’ των εργαζομένων φιλτράρεται και ‘αλέθεται’ μέσα σε ένα ό,τι ορίζεται ως Καταριανή ‘ιστορία επιτυχίας’ σε πολλά επίπεδα. Για τις Καταριανές αρχές, ο θάνατος τους δεν είναι παρά ‘κουκίδα’ σε έναν ‘ωκεανό’ προσδοκιών, στα φώτα που αναμένεται να πέσουν στο Κατάρ εν όψει του επικείμενου Παγκοσμίου Κυπέλλου.
Λίγο καιρό μετά την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων του Κατάρ με τις υπόλοιπες χώρες-μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, σχέσεις που είχαν διακοπεί το 2017 όταν το Κατάρ κατηγορήθηκε ως φίλα προσκείμενο στο Ιράν και στις Ιρανικές περιφερειακές, στρατηγικές επιδιώξεις, και λίγο καιρό πριν από την έναρξη του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022 που θα διεξαχθεί τον χειμώνα λόγω των καιρικών συνθηκών που επικρατούν, η αποκάλυψη του μεγάλου αριθμού θανάτων εργαζομένων, υποσκάπτει τα θεμέλια της κοινωνικής-πολιτικής συναίνεσης που επιδιώκει να διαμορφώσει η Καταριανή μοναρχία γύρω από μία χορεία διακυβευμάτων.
Έκαστος και όλοι μαζί, οι νεκροί εργαζόμενοι, οι Ασιάτες νεο-προλετάριοι,[5] κατασκευάζουν την ‘φορτισμένη’ και τραυματική μνήμη που στέκεται ως αγκάθι στα πλευρά μίας χώρας που διαπλέκει την παράδοση με την μετα-νεωτερικότητα.
Σε μία χώρα μίας μνήμης και κύρια ενός συστήματος διακυβέρνησης αυτάρεσκοι, νεκροί και ζώντες εργαζόμενοι, καθίστανται αναλώσιμοι, νοηματοδοτώντας την διεισδυτική επισήμανση της Judith Butler: «Οι υποκειμενικές και συγ-κινησιακές εκφάνσεις της επισφαλειοποίησης περιλαμβάνουν το βιωμένο αίσθημα της επισφάλειας, το οποίο μπορεί να συναρθρωθεί με μια κλονισμένη αίσθηση για το μέλλον και ένα οξυμμένο αίσθημα αγωνίας για ζητήματα όπως η ασθένεια και η θνητότητα (ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει ασφάλιση υγείας ή όταν οι δύσκολες συνθήκες της εργασίας και το εντονότερο άγχος συγκλίνουν εξασθενίζοντας το σώμα».[6] Η μνήμη ενός ποδοσφαιρόφιλου (και όχι μόνο), οφείλει να δια-κρατεί την παρουσία τους.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βλέπε σχετικά, Mcintyre Niamh & Pattisson Pete, ‘6.500 νεκροί στο Κατάρ στα έργα για το Μουντιάλ,’ ‘Guardian,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 24/02/2021, σελ. 44. Όπως διαβάζουμε στο άρθρο των δύο δημοσιογράφων: «Παρότι τα στοιχεία δεν έχουν κατηγοριοποιηθεί βάσει τόπου εργασίας ή επαγγέλματος, είναι πιθανό οι περισσότεροι εργάτες να πέθαναν ενώ εργάζονταν στις υποδομές του Μουντιάλ, λέει ο Νικ Μαγκίχαν, διευθυντής οργάνωσης που ειδικεύεται στα εργατικά δικαιώματα στις χώρες του Κόλπου».
[2] Η προέλευση των περισσότερων από χώρες της Ασίας, ως επί το πλείστον φτωχές ( ο οικονομικός μετανάστης ως διεκδικητής μίας ‘καλύτερης ζωής’), δεν αποκλείει την ύπαρξη μεταναστών-εργαζομένων από χώρες όπως η Κένυα, κάτι που μας ωθεί στο να τονίσουμε πως οι εργαζόμενοι προέρχονται από ό,τι παλαιότερα αποκαλούνταν ‘τρίτος κόσμος.’ Βλέπε σχετικά, Mcintyre Niamh & Pattisson Pete, ‘6.500 νεκροί στο Κατάρ στα έργα για το Μουντιάλ…ό.π.
[3] Στην ανάλυση μας, και για να αποδώσουμε πληρέστερα το τι συνέβη κατά την διάρκεια της τρέχουσας δεκαετίας στο Κατάρ, θα μπορούσαμε να στραφούμε στην έννοια της «δομικής βίας», σύμφωνα με τον Λεωνίδα Οικονόμου, η οποία και ασκήθηκε συμβολικά και εν-σώματα, όντας απόρροια της εργασιακής πίεσης, των άσχημων συνθηκών διαβίωσης και υγιεινής, των ίδιων των συνθηκών εργασίας. Βλέπε σχετικά, Οικονόμου Λεωνίδας, ‘Στέλιος Καζαντζίδης. Τραύμα και συμβολική θεραπεία στο λαϊκό τραγούδι,’ Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα, 2015, σελ. 116. Για μία εκτενέστερη ανάλυση της έννοιας της «δομικής βίας» και ποιες κατηγορίες αφορά, βλέπε σχετικά, Coronil F., & Skurski J., Introduction: States of violence and the violence of states,’ στο: Coronil F., & Skurski J., (επιμ.), ‘States of violence,’ Ann Arbor, The university of Michigan Press, 2006.
[4] «Όλα αυτά τα ευρήματα αναδεικνύουν την αποτυχία του Κατάρ να προστατεύσει την εργατική δύναμη που βρίσκεται στη χώρα και ανέρχεται σε 2 εκατομμύρια άτομα, καθώς δεν έχουν γίνει καν έρευνες για τα αίτια του ιδιαίτερα υψηλού αριθμού θανάτων μεταξύ τόσο νέων εργατών. Πίσω από τις στατιστικές βρίσκονται αμέτρητες οικογένειες βυθισμένες στο πένθος και στην ένδεια, καθώς έχασαν τον άνθρωπο που κέρδιζε τα προς το ζην». Βλέπε σχετικά, Mcintyre Niamh & Pattisson Pete, ‘6.500 νεκροί στο Κατάρ στα έργα για το Μουντιάλ…ό.π.
[5] «Μελετώντας τα στοιχεία, βγαίνει το συμπέρασμα ότι το 69% των θανάτων μεταξύ ινδών, νεπαλέζων, και μπανγκλαντεσιανών εργατών αποδίδεται σε «φυσικά αίτια».
[6] Βλέπε σχετικά, Αθανασίου Αθηνά & Μπάτλερ Τζούντιθ, ‘Απ-αλλοτρίωση. Η επιτελεστικότητα στο πολιτικό,’ Μετάφραση: Κιουπκιολής Αλέξανδρος, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2016, σελ. 72. Βλέπε σχετικά, Mcintyre Niamh & Pattisson Pete, ‘6.500 νεκροί στο Κατάρ στα έργα για το Μουντιάλ…ό.π.