Του Ηλία Γαβριλάκη *
O Μίνως Ζομπανάκης γεννήθηκε στις Καλύβες Χανίων τον Ιούλιο του 1926, γιος του κοινοτάρχη, Ανδρέα, και της Μίνας – ένα από επτά παιδιά. Διακρίνοντας τις ιδιαίτερες δυνατότητες του μικρού, ο δάσκαλος (και παπάς του χωριού) τον έβαλε να παρακολουθηθεί τα μαθήματα της Α΄ Δημοτικού από τεσσάρων ετών. Σε ηλικία 17 ετών αποφοίτησε από την Εμπορική Σχολή Χανίων και μετακόμισε στην Αθήνα για να φοιτήσει στην ΑΣΟΕΕ. Ωστόσο, αναγκάστηκε στο δεύτερο χρόνο του να εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο, λόγω έλλειψης χρημάτων.
Η πρώτη του ευκαιρία, μετά τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, έρχεται με τη μορφή ενός Αγγλου αξιωματικού, τον οποίο συναντά τυχαία στην Αθήνα. Εντυπωσιασμένος από τα αγγλικά του νεαρού (τα οποία ο Μ.Ζ. τα είχε μάθει μόνος του), ο αξιωματικός τον παίρνει μαζί του στην Καλαμάτα, όπου αρχίζει να εργάζεται για την αμερικανική αποστολή. Οπως θυμόταν για εκείνες τις μέρες: «Δούλευα τότε 15 ώρες την ημέρα, φορούσα ένα φανελένιο παντελόνι, ένα μπλε πουκάμισο, μία μπλε γραβάτα και ένα πουλόβερ για μήνες ολόκληρους, αυτά ήταν τα μόνα που είχα».
Ακολουθεί μία συναρπαστική δεκαπενταετία, που θα τον βρει να μάχεται στον πόλεμο της Κορέας, να υπηρετεί στην Τράπεζα της Ελλάδος και στο τμήμα εξωτερικού εμπορίου της ελληνικής πρεσβείας στη Ουάσιγκτον, να παντρεύεται (θα κάνει δύο γιους), να αποφοιτά από τo Harvard με μεταπτυχιακά στη δημόσια διοίκηση και τα οικονομικά (παρότι δεν ήταν κάτοχος προπτυχιακού τίτλου) και να δουλεύει στον Λίβανο με τον μεγάλο πολεοδόμο Κωνσταντίνο Δοξιάδη. Στα χρόνια αυτά, τέσσερις φορές θα βρεθεί μια ανάσα από τον πρόωρο χαμό: δύο φορές θα συλληφθεί επί Εμφυλίου στις συνοικίες της Αθήνας και θα αποτραπεί την τελευταία στιγμή η εκτέλεσή του. Ως μέλος του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος στην Κορέα, δύο φορές η περιπολία στην οποία συμμετέχει δέχεται καταιγιστικά πυρά και είναι ο μόνος επιζών.
Το 1958 ξεκινά η μεγάλη πορεία του στον διεθνή τραπεζικό κλάδο. Γίνεται ο αντιπρόσωπος της τράπεζας Manufacturers Hanover Trust στην Ευρώπη, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, με έδρα τη Ρώμη. Το 1969 μετακινείται στο Λονδίνο και ιδρύει τη Manufacturers Hanover Limited. Ως πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της τράπεζας αυτής, θα δημιουργήσει την αγορά των κοινοπρακτικών δανείων –ένα σημαντικό βήμα στη διεθνοποίηση του τραπεζικού κλάδου– και θα εισαγάγει τον θεσμό του LIBOR (κυμαινόμενου επιτοκίου), για την παροχή μεγάλων δανείων σε εταιρείες και χώρες που ήθελαν να δανειστούν σε δολάρια χωρίς να υπόκεινται στο αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο των ΗΠΑ για τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές. Στις επόμενες δεκαετίες, με τα πετρελαϊκά σοκ της δεκαετίας του ’70 και την κρίση χρέους στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του ’80, πολλές κυβερνήσεις και οργανισμοί ζητούν τη συμβουλή του. Μεταξύ άλλων, γίνεται άτυπος σύμβουλος του διευθυντή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Χρόνια αργότερα, ο πρώην πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας Τζέιμς Γόλφενσον θα τον αποκαλούσε «θρύλο» του διεθνούς τραπεζικού συστήματος.
Γνώρισα τον Μίνω Ζομπανάκη πρώτη φορά στο Λονδίνο το 1975. Εξι χρόνια αργότερα, με επισκέφθηκε στην κλινική μου στα Χανιά και είδε στη βιβλιοθήκη μου τους επτά ογκώδεις φακέλους στους οποίους είχα συλλέξει ό,τι είχε γραφτεί γι’ αυτόν έκτοτε στον ελληνικό και τον διεθνή Τύπο. Εντυπωσιάστηκε και έδωσε εντολή στη γραμματέα του να μου στέλνει καθετί σχετικό. Εγινα έτσι, με τη συναίνεσή του πλέον, ο άτυπος διαχειριστής του αρχείου του. Η επικοινωνία μας έπειτα από αυτό έγινε πολύ πιο συχνή – και έφθασε έως τις τελευταίες του μέρες.
Ο Μίνως ήταν ένας απλός, αλλά και βαθιά φιλοσοφημένος άνθρωπος. Συνομιλητής προέδρων και πρωθυπουργών, έβρισκε πάντα τον χρόνο παράλληλα να συζητεί με ανθρώπους της καθημερινής βιοπάλης. Παρότι του έγιναν συχνά προτάσεις να αναλάβει κορυφαίες πολιτικές και πολιτειακές θέσεις, δεν απεδέχθη ποτέ δημόσιο αξίωμα. Ωστόσο, συχνά συνέδραμε καταλυτικά το εθνικό συμφέρον – όπως μετά την πτώση της χούντας όταν, ως απεσταλμένος στις ΗΠΑ του Καραμανλή, έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην αποκατάσταση των επαφών που επέτρεψαν τον ταχύ επανεξοπλισμό της Ελλάδας.
Ηταν, επίσης, ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος. Προσωπικός φίλος του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, η προσφορά του στην Ορθοδοξία ήταν πολυσχιδής. Για τις υπηρεσίες του, το Οικουμενικό Πατριαρχείο του απένειμε τον τίτλο του Επαρχου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Το φιλανθρωπικό του έργο ήταν επίσης πλούσιο – αλλά προτιμούσε να μην μιλάει (και να μην μιλούν άλλοι) γι’ αυτό.
Για όσα με δίδαξε και μου εμπιστεύθηκε κατά τις τρεις προηγούμενες δεκαετίες, του είμαι βαθιά ευγνώμων. Του χρωστάω πολλά, όπως και όλη η Ελλάδα.
* Ο κ. Ηλίας Γαβριλάκης είναι ιατρός.