Του Βασίλη Γαλούπη
Η σταθερή τάση στις μετακινήσεις των μεταναστών ανά τον κόσμο ήταν και είναι ουσιαστικά η ίδια. Οι φτωχοί κι απελπισμένοι μετανάστες φεύγουν από ένα μέρος για να φτάσουν σε έναν τόπο πλουσιότερο, ελπίζοντας να ξεφύγουν από την ανέχεια. Όπως καταγράφει και ο ΟΗΕ στην πιο πρόσφατη έκθεσή του, τα τελευταία χρόνια, με αποκορύφωμα το 2015, αριθμός – ρεκόρ μεταναστών μπήκε παρανόμως στην Ευρώπη με την ελπίδα να ξεφύγει από τη φτώχεια.
Οι λεγόμενες πλούσιες χώρες, από την πλευρά τους, επιχειρούν να αλλάξουν τον τελικό προορισμό αυτών των οικονομικών μεταναστών. Εν ολίγοις, όπως σημειώνει ο ΟΗΕ, είναι ανέφικτο να γνωρίζουμε πόσοι ακριβώς άνθρωποι θα μεταναστεύσουν μέσα στο 2020, αλλά είναι σαφώς ευκολότερο να εκτιμήσουμε το πού ακριβώς θα καταλήξουν. Και ο πλούσιος κόσμος κάνει ό,τι μπορεί ώστε ο τελικός προορισμός να είναι οι φτωχότερες χώρες, ή πιο σωστά, οι χώρες στα όρια του πλούσιου κόσμου.
● Η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ΗΠΑ και η Αυστραλία έχουν – σε σχέση με προηγούμενες χρονιές, όπως το 2015 – ενισχύσει τα σύνορά τους και κατά συνέπεια οι δυνητικοί μετανάστες που θα γίνουν εν τέλει αποδεκτοί στις «χώρες της Επαγγελίας» θα είναι λίγοι συγκριτικά με τους αριθμούς αυτών που θέλουν να μπουν.
● Οι χώρες πέριξ του πλούσιου κόσμου αντίθετα, δηλαδή κράτη όπως η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Κολομβία και το Μπαγκλαντές, υπολογίζεται ότι θα δέχονται ακόμη περισσότερους. Οι ανεπτυγμένες χώρες, άλλωστε, ανεβάζουν κάθε χρόνο όλο και πιο ψηλά στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων τους τα κονδύλια για να μην εγκαταλείπουν οι μετανάστες τις χώρες τους.
Ακόμα κι αν τα αποτελέσματα δεν μπορούν να κριθούν εντυπωσιακά, είναι χαρακτηριστικό ότι αυξάνεται μεν η χρηματοδότηση για φύλαξη των συνόρων των πλούσιων χωρών αλλά όχι τόσο ραγδαία όσο τα χρήματα για να μην φεύγουν οι μετανάστες από τους τόπους τους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση την τελευταία πενταετία δέσμευσε 50 φορές περισσότερα χρήματα για να αποθαρρύνει τους ανθρώπους από το να εγκαταλείπουν εξ αρχής τις πατρίδες τους παρά για να φυλάξει τα δικά της σύνορα. Το ζητούμενο, δηλαδή, είναι να φτάνουν προ των πυλών όσο το δυνατόν λιγότεροι με σκοπό να μπουν στην Ε.Ε.
Οι τρόποι με τους οποίους επιχειρεί να το επιτύχει αυτό η Ευρώπη είναι διάφοροι, όπως μέσω παρακολούθησης των συνόρων των χωρών από όπου ξεκινούν οι μετανάστες και παροχής χρηματικής βοήθειας και θέσεων εργασίας. Τέτοιου είδους ευρωπαϊκά προγράμματα, μάλιστα, πρόκειται να ενισχυθούν και να πολλαπλασιαστούν το 2020. Δηλαδή, βάζοντας βαθύτερα το χέρι στην τσέπη, η Ευρώπη θα προσπαθήσει να τους κρατάει κοντά στις πατρίδες τους και μακριά από την ίδια.
Οι φτωχές χώρες, που θα είναι ο πρώτος προορισμός μεταναστών, θα δεχθούν τα χρήματα και τους μετανάστες, αλλά όχι χωρίς ενδοιασμούς, αφού και αυτές αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα που προκάλεσαν τις εντάσεις που αναστάτωσαν τις πλούσιες χώρες.
Η δυσαρέσκεια στη δική τους κοινωνία και τους ψηφοφόρους για την έλλειψη θέσεων εργασίας και τις κοινωνικές αλλαγές θα διογκώνεται και ως βασικό στόχο θα έχει, εν τέλει, τους μετανάστες. Σε κάποιες από αυτές τις χώρες οι πολιτικοί θα απειλήσουν να «τους πετάξουν έξω», όπως επανειλημμένα έχει κάνει η Τουρκία στο παρελθόν, περνώντας πια στην πράξη τις τελευταίες μέρες.
Στις παρυφές της Ευρώπης…
Το ζητούμενο για τα πλούσια κράτη είναι να καταφέρουν το 2020 να στρέψουν την προσοχή των κοινωνιών τους σε άλλα ζητήματα, πέραν του μεταναστευτικού / προσφυγικού, μιας και κρίνουν ότι πλέον βρίσκονται σε «μεταναστευτική κόπωση», έχοντας βιώσει τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες του ζητήματος. Όμως την ίδια στιγμή, σε άλλα μέρη, η πίεση θα συνεχίσει να αυξάνεται.
Η Ελλάδα αποτελεί πλέον μια ιδιόρρυθμη περίπτωση. Η Ευρώπη, είτε – μάλλον – συνειδητά είτε λόγω των… ληθαργικών ρυθμών της, δείχνει να την αντιμετωπίζει, εκ των πραγμάτων, όχι ως μέλος του πλούσιου κόσμου, όπως είναι η Ε.Ε., αλλά ως χώρα στις παρυφές του πλούσιου κόσμου (όπως π.χ. είναι και οι Αίγυπτος, Τουρκία) που χρησιμεύει ως προορισμός – πάρκινγκ «ανεπιθύμητων στην Ευρώπη μεταναστών» με αντάλλαγμα κάποια κονδύλια.
Οι εκτοπισμένοι πρόσφυγες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τελευταία ολοκληρωμένη πολυσέλιδη έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και όλα τα στοιχεία και τις λεπτομέρειες που διέπουν τις παγκόσμιες τάσεις στις αναγκαστικές εκτοπίσεις ανθρώπων για το έτος 2018. Συμπεριλαμβάνονται στοιχεία ώς και τις 18.5.2019.
Η έκθεση εξετάζει ενδελεχώς το ζήτημα των ανθρώπων που πληρούν το προφίλ των προσφύγων, δηλαδή ανθρώπων που εξαναγκάζονται να αφήσουν τον τόπο τους κυρίως λόγω πολέμων.
Πράγμα που σημαίνει ότι οι αριθμοί είναι (πολύ) μεγαλύτεροι αν υπολογιστεί ότι μετακινούνται, εκτός των προσφύγων, και πάμπολλοι μετανάστες, των οποίων το προφίλ και τα χαρακτηριστικά μπορεί να είναι διαφορετικά, δεν καταγράφονται μέσω αιτήσεων ασύλου αφού δεν πληρούν τις προϋποθέσεις, ο αριθμός τους είναι δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια για διάφορους λόγους και δεν αποτελούν το κύριο αντικείμενο της συγκεκριμένης επίσημης έκθεσης.
Η επίσημη έκθεση, λοιπόν, καταγράφει ότι το 2018 ο αριθμός των διά της βίας εκτοπισμένων ανθρώπων αυξήθηκε κατά 2,3 εκατομμύρια. Έως και τα τέλη του 2018 είναι 70,8 εκατομμύρια οι άνθρωποι που εκτοπίστηκαν βιαίως – είτε εντός των συνόρων της χώρας τους είτε εκτός – ως αποτέλεσμα διώξεων, συγκρούσεων, βίας ή παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σημειώνεται ότι, αν και το 2018 είναι η έβδομη συνεχόμενη χρονιά που ο πληθυσμός των προσφύγων αυξάνεται, είναι η μικρότερη αύξηση που καταγράφεται από το 2013. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι στην ανάλογη ολοκληρωμένη έκθεση για το 2019 οι αριθμοί θα είναι μεγαλύτεροι.
1. Μέχρι και τα τέλη του 2018 υπολογίζεται ότι 2,9 εκατ. πρόσφυγες επέστρεψαν στις χώρες ή στους τόπους τους.
2. Οι αιτούντες άσυλο υπέβαλαν 1,7 εκατομμύρια νέες αιτήσεις. Οι ΗΠΑ ήταν ο μεγαλύτερος αποδέκτης αιτήσεων ασύλου στον κόσμο με 254.300 καινούργιες αιτήσεις. Ακολουθούν το Περού (192.500), η Γερμανία (161.900), η Γαλλία (114.500) και η Τουρκία (83.800). Η δεκάδα των χωρών με τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου συνεχίζεται με Βραζιλία (80.000), Ελλάδα (65.000), Ισπανία (55.700), Καναδά (55.400) και Ιταλία (48.900).
3. Συνολικά πάνω από τα δύο τρίτα των προσφύγων (το 67%) παγκοσμίως προέρχεται από μόλις πέντε (5) χώρες:
● Συρία 6,7 εκατομμύρια.
● Αφγανιστάν 2,7 εκατομμύρια (το 2018 ακόμη κάποιες περιοχές εκεί θεωρούνταν επίσημα εμπόλεμες).
● Νότιο Σουδάν 2,3 εκατομμύρια.
● Μιανμάρ 1,1 εκατομμύριο.
● Σομαλία 900.000.
Η χώρα με τον μεγαλύτερο πληθυσμό συγκεντρωμένων Σύρων προσφύγων είναι η Τουρκία με 3.622.400. Άλλες χώρες με μεγάλους αριθμούς Σύρων προσφύγων είναι ο Λίβανος (944.200), η Ιορδανία (676.300), το Ιράκ (252.500) και η Αίγυπτος (132.900).
Εκτός της περιοχής της Μέσης Ανατολής, άλλες χώρες που φιλοξενούν σημαντικούς πληθυσμούς Σύρων προσφύγων, σύμφωνα πάντα με τα επίσημα στοιχεία, είναι η Γερμανία (532.100), η Σουηδία (109.300), το Σουδάν (93.500), η Αυστρία (49.200), η Ολλανδία (32.100), η Ελλάδα (23.900), η Δανία (19.700), η Βουλγαρία (17.200), η Ελβετία (16.600), η Γαλλία (15.800), η Αρμενία (14.700), η Νορβηγία (13.900) και η Ισπανία (13.800).
Οι πρόσφυγες από το Αφγανιστάν, η δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμιακά ομάδα (2,7 εκατομμύρια), φιλοξενούνται κυρίως στο Πακιστάν (1.403.500) και στο Ιράν (951.100). Στη Γερμανία βρίσκονται 126.000.
Δημογραφικά χαρακτηριστικά
Στοιχεία όπως το φύλο ήταν διαθέσιμα για 17,6 εκατομμύρια πρόσφυγες. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία το ποσοστό γυναικών και παιδιών ήταν στο 48% των προσφύγων. Το ποσοστό του συνολικού αριθμού των προσφύγων σε ηλικία εργασίας (18-59 ετών) ήταν στο 46%.
Η πλειονότητα των προσφύγων διαμένουν σε αστικές περιοχές των χωρών όπου έλαβαν άσυλο και όχι σε αγροτικές. Η Ύπατη Αρμοστεία σημειώνει ότι οι πόλεις, σε αντίθεση με τις «κλειστές δομές», επιτρέπουν στους πρόσφυγες να ζουν αυτόνομα και να βρίσκουν εργασία ή οικονομικές ευκαιρίες.
Όμως μπορεί και να ανταγωνίζονται με τους φτωχότερους ντόπιους εργαζόμενους για τις χειρότερες δουλειές.
Το είδος της διαμονής (καταλύματος) είναι γνωστό για το 89% του παγκόσμιου συνόλου των προσφύγων που έχουν λάβει άσυλο.
Η πλειονότητα ζει σε ξεχωριστή ιδιωτική διαμονή, εκτός στρατοπέδων ή κλειστών δομών. Στις περισσότερες υψηλού ή μέσου εισοδήματος χώρες όλοι οι πρόσφυγες ζουν σε σπίτια. Οι Σύροι είναι ο προσφυγικός πληθυσμός που στη συντριπτική του πλειονότητα, άνω του 98%, διαβιώνει με αυτόν τον τρόπο, ενώ ακολουθούν οι Αφγανοί με 80%. Αντίθετα μόλις το 8% των προσφύγων από το Σουδάν ζει σε σπίτια.
Οι χώρες που φιλοξενούν τους μεγαλύτερους πληθυσμούς προσφύγων είναι:
● Τουρκία 3,7 εκατομμύρια (από αυτούς το 98%, δηλαδή 3.622.400, είναι Σύροι σύμφωνα με τον ΟΗΕ).
● Πακιστάν 1,4 εκατομμύρια.
● Ουγκάντα 1.165.700.
● Σουδάν 1.000.000.
● Γερμανία 1.063.800.
● Ιράν 979.400 (στη βασική τους πλειονότητα Αφγανοί, 951.100).
● Λίβανος 949.700 (κυρίως Σύροι, 944.200).
● Μπαγκλαντές 906.600 (σχεδόν όλοι πρόσφυγες από τη Μιανμάρ).
● Αιθιοπία 903.200 (οι μισοί από το Νότιο Σουδάν).
● Ιορδανία 715.300 (κυρίως Σύροι).
Βλέπουμε ότι οι πραγματικοί προορισμοί των προσφύγων, όπως και των μεταναστών, όπως γράψαμε στην αρχή, δεν είναι εν τέλει ο πλούσιος κόσμος (Ε.Ε., ΗΠΑ, Ωκεανία κ.λπ.), αλλά χώρες είτε στα όρια του πλούσιου κόσμου είτε φτωχές.
Αναλογία προσφύγων – ντόπιων
Η σύγκριση του μεγέθους ενός προσφυγικού πληθυσμού με αυτόν του πληθυσμού της χώρας που τον φιλοξενεί βοηθά στο να μετρηθεί ο αντίκτυπος που έχει η φιλοξενία των προσφύγων στη χώρα υποδοχής. Για παράδειγμα η Τουρκία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων. Όμως σε σχέση με τον εθνικό πληθυσμό της αναλογούν 45 πρόσφυγες σε κάθε 1.000 Τούρκους.
Αντίθετα ο Λίβανος, που φιλοξενεί τον έβδομο μεγαλύτερο πληθυσμό προσφύγων, έχει το υψηλότερο ποσοστό προσφύγων σε σχέση με τον εθνικό του πληθυσμό απ’ όλες τις άλλες χώρες. Αναλογούν 156 πρόσφυγες για κάθε 1.000 ντόπιους. Παρομοίως η Ιορδανία. Φιλοξενεί τον δέκατο μεγαλύτερο προσφυγικό πληθυσμό αλλά τον δεύτερο μεγαλύτερο σε σχέση με τον εθνικό της πληθυσμό, με 72 πρόσφυγες ανά 1.000 Ιορδανούς.
Στις χώρες υψηλού εισοδήματος αναλογούν, κατά μέσον όρο, 2,7 πρόσφυγες ανά 1.000 του εθνικού πληθυσμού. Όμως στις χώρες μέσου και χαμηλού εισοδήματος αυτός ο αριθμός είναι πάνω από διπλάσιος, με 5,8 πρόσφυγες ανά 1.000 ντόπιους. Δηλαδή βλέπουμε πως, όσο πλουσιότερη είναι τελικά μια χώρα, τόσο καταφέρνει να διατηρεί μικρότερη την αναλογία προσφύγων – ντόπιων.
Πράγματι, δηλαδή, οι πλούσιες χώρες καταφέρνουν, έως ένα σημείο, να τους κρατούν μακριά τους. Είτε με κονδύλια είτε μέσω της εξωτερικής πολιτικής και της διπλωματικής ισχύος τους.
