Σε όλο το μάκρος του αυτοκινητόδρομου που οδηγεί στο κέντρο της πόλης υπάρχουν γιγαντοαφίσες των αριστερών κομμάτων της χώρας που με επιθετικά σλόγκαν καταφέρονται εναντίον της κυβέρνησης Κοέλιο και καλούν τον κόσμο να ενωθεί κάτι από τις τάξεις των κομμουνιστών, των μαοϊκών και άλλων δυνάμεων της Αριστεράς. Κι όμως, όλο αυτό το σκηνικό απέχει από το να θεωρήσει κανείς πως η Πορτογαλία είναι το επόμενο προπύργιο μιας αριστερής επανάστασης – στη λογική της Ελλάδας.
Το Politico, με ανταπόκριση από την Πορτογαλία, αναφέρει πως παρά τη μακρόχρονη λιτότητα και τον πόνο που αυτή επέφερε, η χώρα οδεύει προς τις εκλογές του Οκτωβρίου έχοντας ως παρακαταθήκη μιας πολιτική που ελάχιστη σχέση έχει με τον ριζοσπαστισμό. Η μάχη της 4ης Οκτωβρίου αναμένεται να διεξαχθεί ανάμεσα στον τωρινό πρωθυπουργό Πέδρο Πάσος Κοέλιο και τον κεντροαριστερό σοσιαλιστή, και νυν δήμαρχο της Λισαβόνας, Αντόνιο Κόστα.
Η ιβηρική άνοιξη, εάν υπάρξει, μάλλον δύσκολα θα ξεκινήσει από την Πορτογαλία. Και η «αριστερή συμμαχία» του Νότου – επίσης εάν υπάρχει – μάλλον έχει μπροστά της πολλές σκληρές μάχες ακόμη έως την αλλαγή του ευρωπαϊκού πολιτικού χάρτη.
Οι σημερινές εκλογές στην Πορτογαλία απειλούν, εάν επιβεβαιωθούν οι δημοσκοπήσεις, να δώσουν την πιο ηχηρή έως τώρα νομιμοποίηση στο γερμανικό δόγμα της λιτότητας: Μια νίκη – έστω και χωρίς απόλυτη πλειοψηφία – του κεντροδεξιού συνασπισμού του οποίου ηγείται ο Πέδρο Πάσος Κοέλιο θα κάνει την Πορτογαλία την πρώτη μνημονιακή χώρα της ευρωζώνης που επανεκλέγει την κυβέρνηση η οποία επέβαλε μπαράζ από σκληρά και αντιλαϊκά μέτρα λιτότητας.
Οι δημοσκοπήσεις του Ιουλίου έδιναν στον σοσιαλδημοκράτη Κόστα και εκφραστή των πολιτικών ενάντια της λιτότητας ένα προβάδισμα με ποσοστό 35%, αλλά τα κόμματα της κυβερνητικής συνεργασίας βρίσκονται σε απόσταση βολής. Πλέον, αυτή η πορεία έχει αντιστραφεί και ο δεξιός Κοέλιο έχει ένα ξεκάθαρο προβάδισμα της τάξης των 5 μονάδων. Η μάχη της Ελλάδας και η τελική συνθηκολόγηση της κυβέρνησης Τσίπρα φαίνεται ότι είναι βαρόμετρο για τις εξελίξεις σε όλες τις χώρες του νότου. Νικητής βγήκε η λιτότητα, το μνημόνιο.
Ο Κοέλιο πορεύτηκε σε όλη την προεκλογική εκστρατεία με τη σημαία του «μονόδρομου της λιτότητας». Αφού επέβαλε εκτεταμένες περικοπές μισθών και συντάξεων, συρρίκνωσε τον δημόσιο τομέα και προχώρησε στις μεγαλύτερες φορολογικές αυξήσεις της σύγχρονης ιστορίας της χώρας, στήριξε την καμπάνια του στο επιχείρημα ότι είναι ο μόνος που μπορεί να εγγυηθεί την εύθραυστη ανάκαμψη της οικονομίας και να διασφαλίσει ότι «οι θυσίες των πολιτών θα πιάσουν τόπο».
«Εάν μείνουμε στον δρόμο που ακολουθούμε σήμερα δεν θα χρειαστούμε άλλα πακέτα διάσωσης» ήταν το κεντρικό μότο της καμπάνιας του.
Στον αντίποδα ο ηγέτης του Σοασιλιστικού Κόμματος, ο δημοφιλής πρώην δήμαρχος της Λισαβώνας Αντόνιο Κόστα, υπόσχεται μείωση των φορολογικών βαρών, χαλάρωση της λιτότητας και ενίσχυση του εισοδήματος των πολιτών και χρεώνει στον Κοέλιο ότι υπήρξε μνημονιακότερος των μνημονιακών.
«Είναι ώρα να γυρίσουμε τη σελίδα της λιτότητας. Πρώτος στόχος μας είναι να μειωθούν τα φορολογικά βάρη», είπε στην τελευταία προεκλογική του ομιλία υποστηρίζοντας ότι ο Κοέλιο υιοθέτησε μέτρα πολύ πιο σκληρά ακόμη κι από εκείνα που απαιτούσε η τρόικα και το πορτογαλικό μνημόνιο και εφάρμοσε το δικό του δόγμα της «υπερβολικής λιτότητας».
Απόψε το βράδυ μόλις κλείσουν οι κάλπες θα φανεί ποιός από τους δύο ήταν τελικά πιο πειστικός σε μια κοινωνία που εξακολουθεί να δοκιμάζεται σκληρά από την οικονομική κρίση, αλλά ταυτόχρονα δείχνει ιδιαίτερα δύσπιστη απέναντι στις εναλλακτικές προτάσεις.
Το 2011 η Πορτογαλία έγινε η τρίτη χώρα της ευρωζώνης μετά την Ελλάδα και την Ιρλανδία που μπήκε σε πρόγραμμα διάσωσης. Τέσσερα χρόνια αργότερα έχει βγει από το Μνημόνιο, αφού προηγουμένως εκτόξευσε τους φορολογικούς συντελεστές, προχώρησε σε βαθιές περικοπές του κοινωνικού κράτους και μείωσε δραστικά μισθούς και συντάξεις αλλά και εργασιακά δικαιώματα. Κατόπιν όλων αυτών και μετά από τρία χρόνια ύφεσης, η οικονομία της χώρας επέστρεψε φέτος σε τροχιά ανάπτυξης.
Παρά τους οιωνούς της εύθραυστης ανάκαμψης όμως, η Πορτογαλία παραμένει βαθιά χρεωμένη και ευάλωττη. Η ανεργία βρίσκεται ακόμη στο 12% ενώ η ανεργία των νέων φθάνει στο 30%. Το βιωτικό επίπεδο έχει πέσει κάθετα, με την Πορτογαλία να παραμένει ακόμη η πιο φτωχή χώρα της δυτικής Ευρώπης. Ενας στους πέντε πολίτες εξακολουθεί να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας με εισόδημα χαμηλότερο των 5.000 ευρώ ετησίως, ενώ η ποιότητα και οι παροχές της δημόσιας υγείας και παιδείας έχουν πληγεί καίρια από τις περικοπές.
Η μετανάστευση είναι μια ακόμη μεγάλη, ανοιχτή πληγή της κρίσης, που αποτέλεσε και κεντρικό θέμα στην προεκλογική εκστρατεία.
Συνολικά, 485.000 άνθρωποι έφυγαν από τη χώρα ανάμεσα στο 2011 και το 2014 – αριθμός, που σηματοδοτεί και το μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα των τελευταίων 50 χρόνων σε μια χώρα που όλος ο πληθυσμός της δεν ξεπερνά τα 10 εκατομμύρια. Με βάση, δε, τα επίσημα στοιχεία η «μεγάλη έξοδος του Μνημονίου» ξεπέρασε ακόμη και το μεταναστευτικό κύμα της δεκαετίας του ’60, όταν το ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό εγκατέλειπε μαζικά την Πορτογαλία. Αυτή τη φορά όμως, ο κύριος όγκος των μεταναστών ήταν νέοι και εξειδικευμένοι επιστήμονες, με πρώτους τους γιατρούς και τους νοσηλευτές…
Η εξήγηση
Ο Κοέλιο
Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας και κορυφαίος πολιτικός αναλυτής της χώρας, Μανουέλ Βιλαβέρντε Καμπράλ, εξηγεί: «Υπάρχει μια γενικότερη απογοήτευση απέναντι σε όλο το σύστημα. Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι ξεγελάστηκαν από όλα τα κόμματα, αλλά δεν επιθυμούν να δώσουν την εμπιστοσύνη τους σε άλλα κόμματα που δεν εμπιστεύονται. Αναμένουμε η αποχή να είναι μαζική.
Σε αντίθεση με τους Ισπανούς, τους Έλληνες και τους Ιρλανδούς, οι Πορτογάλοι δεν κατάφεραν να κάνουν μια φιέστα χρέους πριν έρθουν τα σκληρά χρόνια. Η χώρα μόλις άρχισε να βγαίνει από μια εξαετή περίοδο γεμάτη δυσκολίες όταν προέκυψε η παγκόσμια οικονομική κρίση.
Ο τότε πρωθυπουργός, ο σοσιαλιστής Ζοζέ Σόκρατες, αναγκάστηκε να… καλέσει την Τρόικα και να ζητήσει ένα δάνειο 78 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το αποτέλεσμα ήταν δεδομένο: ύφεση, ανεργία και μειώσεις μισθών και συντάξεων. Η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 7,5% μεταξύ 2009-2013, αλλά ποτέ δεν έφτασε στα ακραία δεδομένα της Ελλάδα.
Ο Ζοζέ Κόστα
Το πολιτικό σύστημα δεν ανατράπηκε ακόμη και όταν αποκαλύφθηκαν πολιτικά σκάνδαλα που οδήγησαν τον Σόκρατες στη φυλακή, όταν κατέρρευσε η μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα της χώρας ή όταν συνελλήφθηκαν υψηλόβαθμα στελέχη του γραφείου μετανάστευσης
Η έξοδος της Πορτογαλίας
Έτσι, η Πορτογαλία κατάφερε να βγει εκτός προγράμματος πολύ πιο νωρίς από ότι αναμενόταν. Ο Κοέλιο έγινε το αγαπημένο «παιδί» του Βερολίνου και των Βρυξελλών για τον τρόπο που προχώρησε και εφάρμοσε μεταρρυθμίσεις σε όλους τους βασικούς τομείς της οικονομίας. Η Πορτογαλία βγήκε πέρυσι από το πηγάδι της ύφεσης και η ανεργία έπεσε κατά 17%, αν και το ΔΝΤ αναφέρει πως θα χρειαστεί 20 χρόνια για να φτάσει στα προ κρίσης επίπεδα. Πάντως, τα μηνύματα είναι θετικά στον τουρισμό, στις εξαγωγές και στη δημιουργία start-up εταιρειών.
Ο Κόστα, το αντίπαλον δέος, αν εκλεγεί θα είναι πρώτος μη… λευκός που θα καταφέρει να ανέλθει στον πρωθυπουργικό θώκο. Ο πατέρας του ήταν ένας πρώην Ινδός σκλάβος. Ο Κόστα κατηγορεί την κυβέρνηση και όχι την Τρόικα για τα δεινά της Πορτογαλίας. Λέει πως η κυβέρνηση έκανε πολλά περισσότερα από όσα της ζητήθηκαν να κάνει. Πάντως, ακόμη και αν καταφέρει να νικήσει, ουδείς περιμένει πλέον να ακολουθήσει το παράδειγμα της Ελλάδα και να γίνει ένας «επιθετικός παίκτης» στις Συνόδους Κορυφής. Το πιο πιθανό σενάριο είναι να υπάρξει κυβέρνηση συνεργασίας, ενώ οι κομμουνιστές, αν και θεωρούνται ήρωες στη χώρα, καθώς διαδέχθηκαν τη χούντα που διεύθυνε τη χώρα επί 40 χρόνια, δεν μπορούν να πείσουν για το πρόγραμμά τους. Ουδείς στην Πορτογαλία θέλει να ζήσει ξανά το οικονομικό μοντέλο που εγκαθίδρυσαν που οδήγησε σε ένα απερίγραπτο χάος.
Ο Κοέλιο, όπως και ο Ραχόι, ακολούθησαν σκληρή γραμμή κατά του ΣΥΡΙΖΑ, όπως κατά του Podemos. Στην Πορτογαλία, οι αμφιταλαντεύσεις του ΣΥΡΙΖΑ εξηγούνται ως μια αδυναμία της Αριστεράς να μετατρέψει τα αιτήματά της σε μια πραγματικότητα που δεν θα αντιβαίνει στο υπάρχον status quo.
Σύντομα θα ακολουθήσουν οι εκλογές στην Ισπανία, ενώ τον Απρίλιο του 2016 έχουν προγραμματιστεί εκλογές στην Ιρλανδία. Και στις τρεις περιπτώσεις, τα κυβερνητικά κόμματα παρουσίασαν το παράδειγμα της Ελλάδας ως μια άκρως επικίνδυνη ιστορία. Γνωρίζοντας, δε, πως στο εσωτερικό των χωρών τους αναπτύσσονται δυνάμεις που έβλεπαν με καλό μάτι τον ΣΥΡΙΖΑ, οι κυβερνητικοί ηγέτες επέμειναν να μην παραχωρηθεί τίποτα στην Ελλάδα. Αυτό το «κάτι», φυσικά, δεν είναι άλλο από την πολυπόθητη διαγραφή χρέους.
Ήδη από τον Αύγουστο ήταν γνωστό πως η Ισπανία και η Πορτογαλία ζήτησαν από το Eurogroup να μην προχωρήσει σε επίσημη προσφορά στην Ελλάδα ως προς το χρέος, έως ότου διεξαχθούν οι εκλογές τους.
Ο Ισπανός αναλυτής Φελίπε Γκαρσία, αναφέρει: «Αυτές οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τη δεινή κατάσταση της Ελλάδας για να καταδείξουν ότι οι δικές τους αποφάσεις ήταν καλύτερες».
Πλέον, φαίνεται ότι το κατάφεραν
