Του Γιώργου Στάμκου
Η απόφαση του προέδρου της Τουρκίας να υπογράψει το σχετικό διάταγμα για τη μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς από εμβληματικό μουσείο οικουμενικής εμβέλειας σε τζαμί, παρά τις διεθνείς επικρίσεις και αντιδράσεις, σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας “κατακτητικής” εκστρατείας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στον οποίο, όχι άδικα, έχουν προσδώσει το προσωνύμιο “σουλτάνος”.
Αυτή τη φορά ο κύριος στόχος είναι η Άλωση της Τουρκίας εκ των έσω, δηλαδή η αποκαθήλωση του Κεμάλ Ατατούρκ και του Κεμαλισμού, η στρατηγική στροφή από τη Δύση προς την Ανατολή και ο σταδιακός εξισλαμισμός της χώρας. «Ερντογάν, ο δεύτερος κατακτητής της Κωνσταντινούπολης;» είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος σχετικού άρθρου της FAΖ, ενώ οι οπαδοί του ισλαμικού-συντηρητικού κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), που ζητούσαν εδώ και χρόνια να ξαναγίνει τζαμί η Αγία Σοφία, πανηγύρισαν σε μια εποχή που τα πράγματα στην τουρκική οικονομία δεν πάνε καθόλου καλά.
Μια συμβολική κίνηση επαν-εξισλαμισμού της Τουρκίας
Ο Ερντογάν γνωρίζει καλά πως η πολιτική του δύναμη έχει κλονιστεί. Στις τοπικές εκλογές τον Μάρτιο του 2019, παρά τα κόλπα του, έχασε την εξουσία στις μεγαλύτερες πόλεις και πληγώθηκε περισσότερο από την ήττα στην πρωτεύουσα Άγκυρα και, όχι μόνο συμβολικά, από την απώλεια της πιο σημαντικής τουρκικής πόλης, της Κωνσταντινούπολης. Τώρα θέλει να δείξει τη δύναμή του εφαρμόζοντας την ιδέα του εκ νέου εξισλαμισμού της Τουρκίας. Και τίποτα στη χώρα και στον κόσμο δεν αντηχεί τόσο δυνατά, όπως η ανακοίνωση ότι η εκκλησία που είναι αφιερωμένη στην «Αγία Σοφία», η οποία είναι ανοιχτή σε όλους ως μουσείο, θα ξαναγίνει τζαμί. Με αυτόν τον τρόπο πιστεύει πως θα σφραγίσει τη μοίρα της ίδιας της Κωνσταντινούπολης, που είναι ταυτόχρονα αρχαία και υπερσύγχρονη, συντηρητική και ανοιχτή παγκόσμια μητρόπολη, η οποία είναι από πολλές απόψεις μοναδική, όπως το ήθελε άλλωστε ο ιδρυτής της, ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος, από τον οποίο η πόλη πήρε και το πρώτο της όνομα (Κωνσταντινούπολη), 12 αιώνες πριν οι Τούρκοι τη μετονομάσουν σε Ινσταμπούλ.
Ο ισλαμιστής Ερντογάν ακυρώνει τον δυτικότροπο άθεο Κεμάλ
Η επίσημη νομική θέση είναι ότι ο πρώην πρόεδρος της Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, είχε το δικαίωμα να μετατρέψει το τζαμί σε μουσείο το 1934, και τώρα ο σημερινός πρόεδρος του κράτους έχει επίσης το δικαίωμα να το επιστρέψει στο καθεστώς ενός ισλαμικού τόπου λατρείας. Η απόφαση του ενός Τούρκου προέδρου ανακαλεί την απόφαση ενός προηγούμενου. Ο ισλαμιστής Ερντογάν ακυρώνει τον δυτικότροπο άθεο Κεμάλ.
Ο Ερντογάν έχει σοβαρά προβλήματα με την κληρονομιά του Ατατούρκ. Ένα μικρό παράδειγμα είναι ότι διατήρησε την απαγόρευση στις γυναίκες να φορούν μαντίλα όταν, για παράδειγμα, φοιτούν στο πανεπιστήμιο. Δεν θα τολμούσε να αγγίξει τα πορτρέτα και τα μνημεία του Ατατούρκ, που είναι πανταχού παρόντα σε όλη την Τουρκία. Ωστόσο διαφέρει σχεδόν σε όλα από τον, γεννημένο στη Θεσσαλονίκη, δημιουργό της σύγχρονης Τουρκίας, ο οποίος ήταν άθεος και, παρεμπιπτόντως, αλκοολικός, τζογαδόρος και από νεαρός έκανε παρέα με πόρνες. Αντίθετα ο Ερντογάν είναι οπαδός του συντηρητικού πολιτικού Ισλάμ και θα ήθελε, όπου είναι δυνατόν, να θεσπίσει νόμους στο πνεύμα του Ισλάμ, να επανεξισλαμίσει την Τουρκία.
Έναρξη προεκλογικής εκστρατείας;
Από την άλλη ο μετασχηματισμός της Αγίας Σοφίας σε τζαμί ερμηνεύεται επίσης ως έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας του Ερντογάν. Παρόλο που οι εκλογές επίσημα θα γίνουν το 2023, ο ίδιος θα μπορούσε να προκηρύξει πρόωρες εκλογές για να σταματήσει η πτώση της δημοτικότητάς του. Οι δημοσκοπήσεις σήμερα φέρνουν το κόμμα του, το AKP μόνο μεταξύ 30-39%. Η μεταστροφή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί σίγουρα κινητοποιεί τους υποστηρικτές του στην πρόθεσή τους να μετατρέψουν το σύγχρονο τουρκικό κράτος σε ισλαμική χώρα, παράρτημα της Μέσης Ανατολής.
Το τέμενος της Αγιάς Σοφιάς δεν είναι και τόσο ιερό για το Ισλάμ
Σε σύγκριση με τις πιο διάσημες κατασκευές του κόσμου, όπως οι αιγυπτιακές πυραμίδες, το Ταζ Μαχάλ (ένα μαυσωλείο αγάπης ενός Ινδού ευγενή αφιερωμένου στην αείμνηστη σύζυγό του), τον Πύργο του Άιφελ, το Άγαλμα της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη, το άγαλμα του Χριστού στο Ρίο ντε Τζανέιρο, μερικές γοτθικές εκκλησίες ή το ναό του Βασιλείου του Ευλογημένου στη Μόσχα, η αρχική Αγία Σοφία με τον τρούλο της δεν θα ήταν τόσο ανταγωνιστική. Αλλά με τέσσερις πρόσθετους κομψούς μιναρέδες, που προστέθηκαν περίπου οκτακόσια χρόνια μετά την ανέγερση του θόλου από τους αρχιτέκτονες του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, σίγουρα βρίσκεται ανάμεσα στα πιο αξιόλογα, ελκυστικά κι ενδιαφέροντα κτίσματα στον κόσμο.
Η Αγία Σοφία, ως μουσουλμανικό τέμενος στο μουσουλμανικό σουνιτικό κόσμο, δεν θα μπορούσε ποτέ να συγκριθεί με άλλα ιερά μέρη του Ισλάμ. Ένα από τα πιο ορατά σύμβολα της Ιερουσαλήμ είναι ο χρυσός θόλος του τζαμιού στο Όρος του Ναού και το τζαμί Al Aqsa στην ιερή πόλη των Εβραίων και των χριστιανών, που είναι το τρίτο σημαντικότερο μουσουλμανικό ιερό στον κόσμο. Μαζί με το Τζαμί Al Azhar στο Κάιρο, υπάρχει η πιο διάσημη θρησκευτική σχολή του Σουνιτικού Ισλάμ, της οποίας οι αποφάσεις θεωρούνται έγκυρες για όλους τους πιστούς. Ωστόσο οι περισσότεροι πιστοί σουνίτες θεωρούν τη Μέκκα και τη Μεδίνα ως τα μεγαλύτερα ιερά του Ισλάμ.
Κτίζει τζαμιά κατεδαφίζοντας ταυτόχρονα την κληρονομιά του Κεμάλ
Από αυτή την άποψη η εκ νέου μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δεν είναι ιδιαίτερα θρησκευτικά σημαντική για το Ισλάμ. Φυσικά ο Ερντογάν γνωρίζει ότι γι ‘αυτόν το ζήτημα της Αγίας Σοφίας είναι πρωτίστως εγχώριο πολιτικό ζήτημα, δηλαδή ως κομβικό σημείο στη συνέχιση της κατεδάφισης της κληρονομιάς του Κεμάλ Ατατούρκ. Άλλωστε σύμφωνα με εντολή του Ερντογάν η κατασκευή του νέου τζαμιού Τσαμλιτζά, με τους έξι μιναρέδες, ολοκληρώθηκε μόλις πριν από ένα χρόνο. Μάλιστα οι τέσσερις μιναρέδες του έχουν ύψος 107 μέτρα και οι δύο ύψος 90 μέτρα!
Υπάρχουν 3.113 τζαμιά στην Κωνσταντινούπολη, που αριθμεί πάνω από 15,5 εκατομμύρια κατοίκους. Οι περισσότεροι κάτοικοι της Πόλης δηλώνουν επίσημα μουσουλμάνοι, αλλά δεν είναι γνωστό πόσοι είναι Σουνίτες, πόσοι είναι Αλεβίτες και πόσοι άθεοι. Και οι περισσότεροι δηλώνουν στις δημοσκοπήσεις πως δεν θα στηρίξουν πλέον τον “σουλτάνο” Ερντογάν. Η μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί θα αναστρέψει άραγε αυτή την τάση;