Ένα δάνειο ύψους μόλις 42 δολαρίων για τους φτωχούς εργάτες πριν από τέσσερις δεκαετίες οδήγησε σε ένα παγκόσμιο κίνημα μικρο-πίστωσης που οδήγησε στην απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στον Μοχάμεντ Γιουνούς. Τώρα, ο οικονομολόγος και τραπεζίτης από το Μπανγκλαντές, ο οποίος είναι γνωστός και ως «ο τραπεζίτης των φτωχών», έχει ένα σχέδιο για τη δημιουργία ενός κόσμου με μηδενική φτώχεια.

«Οι φτωχοί άνθρωποι είναι σαν τα δέντρα μπονζάι. Αν πάρετε τον σπόρο του ψηλότερου δέντρου στο δάσος και το βάλετε σε μια γλάστρα, αυτό το δέντρο θα ψηλώσει μόνο ένα μέτρο. Αναρωτιέστε γιατί το δέντρο δεν μεγαλώνει τόσο ψηλά όσο αυτό που είδατε στο δάσος; Απλά, διότι δεν έχει την κατάλληλη βάση για να αναπτυχθεί. Η κοινωνία ποτέ δεν δίνει στους φτωχούς το χώρο, τη βάση πάνω στην οποία θα αναπτυχθούν».

Τα 42 δολάρια που άλλαξαν ζωές

Ο Γιουνούς έχει μεταμορφώσει τη ζωή εκατομμυρίων από τους φτωχότερους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Τη δεκαετία του 1970 ήταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Chittagong στην πατρίδα του, το Μπαγκλαντές, όταν συνειδητοποίησε πόσο τα μικρά δάνεια θα μπορούσαν να έχουν δυσανάλογα μεγάλη επίδραση στους ανθρώπους που υπέφεραν από την φτώχεια. Έδωσε ένα δάνειο 42 δολαρίων από την τσέπη του στους χειροτέχνες, πρωτοπορώντας στην έννοια της μικροπίστωσης. Η Τράπεζα Grameen (που σημαίνει «τράπεζα του χωριού») ιδρύθηκε για να επενδύει σε ανθρώπους τους οποίους αποφεύγουν οι παραδοσιακές τράπεζες. Αξίζει να σημειωθεί, αφού αποκαλύπτει την διαφορετική κουλτούρα της τράπεζας σε μια κατά τα άλλα εμπορευματική σχέση, ότι τα δάνεια χορηγούνται εξ ολοκλήρου στην βάση την εμπιστοσύνη, με σχεδόν 100% ποσοστό αποπληρωμής. «Δεν έχουμε νομικούς» εξηγεί ο Γιουνούς. «Η εμπιστοσύνη δημιουργεί εμπιστοσύνη. Αν τους εμπιστευθείς, θα σε εμπιστευτούν. Οι δικηγόροι εμφανίζονται όταν δυσπιστούμε ο ένας στον άλλο».

Μπορεί η μικροπίστωση να είναι, εξ ορισμού, μικρής κλίμακας, αλλά η συνολική εικόνα παραπέμπει σε κάτι πολύ μεγαλύτερο. Σήμερα, η Grameen Bank δανείζει πάνω από 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε εννέα εκατομμύρια δανειολήπτες, εγκρίνοντας 1.000 με 2.000 επιχειρηματικές προτάσεις κάθε μήνα, ενώ το κίνημα της μικροπίστωσης έχει αναπτυχθεί και εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. «Τρέχει» στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ οι σχετικές επενδύσεις ξεπέρασαν το 1 δισεκατομμύριο δολάρια στις ΗΠΑ, με στόχο να διπλασιαστούν τα επόμενα χρόνια.

Το 2006, το έργο του Γιουνούς για το «ξελάσπωμα» εκατομμυρίων ανθρώπων από τη φτώχεια κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Ο ίδιος συνεχίζει να αμφισβητεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα που πιστεύει ότι έχει σχεδιαστεί για μονοπωλιακό πλούτο και όχι για τη διανομή πλούτου και το οποίο δίνει προτεραιότητα σε τράπεζες που είναι πολύ μεγάλες για να αποτύχουν, αγνοώντας δισεκατομμύρια ανθρώπους που είναι πολύ μικροί για να το ενδιαφέρουν. Με την ολοένα αυξανόμενη ανισότητα ο Γιουνούς φοβάται ότι φτάνουμε σε ένα παγκόσμιο σημείο ανατροπής. «Έχουμε μια μαζική αναταραχή, μια εκρηκτική κατάσταση – κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά – λόγω της συγκέντρωσης του πλούτου», λέει στην επιθεώρηση «Big Issue» από τη Νέα Υόρκη, όπου βρίσκεται για να μεταδώσει το μήνυμά του στα Ηνωμένα Έθνη.

«Η συγκέντρωση του πλούτου σημαίνει επίσης συγκέντρωση εξουσίας, με αποτέλεσμα να έχουμε έναν κόσμο που ελέγχεται από μια χούφτα ανθρώπων. Αυτή δεν είναι μια σταθερή κατάσταση. Το Brexit μπορεί να είναι μια έκφραση αυτής της δυσαρέσκειας στο βάθος του. Και κοιτάξτε τις Ηνωμένες Πολιτείες, τις εκλογές στη Γερμανία, οι άνθρωποι στην βάση είναι πολύ δυσαρεστημένοι, είναι απογοητευμένοι».

«Το πραγματικό ζήτημα είναι πώς να βεβαιωθούμε ότι ο πλούτος δεν θα ρέει προς μία, μονή κατεύθυνση. Πώς να αντιστρέψουμε αυτή την πορεία έτσι ο πλούτος να αρχίσει να έρχεται από την κορυφή για να διανεμηθεί, ώστε όλοι να έχουν ένα μερίδιο».

Ένας κόσμος με μηδενική φτώχεια

Ο Γιουνούς οραματίζεται έναν κόσμο με μηδενική φτώχεια και μηδενική ανεργία. Το μόνο που πρέπει να κάνουμε, λέει, είναι να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια του «συμφέροντος» και τον τρόπο που βλέπουμε τους ρόλους μας στην αγορά εργασίας.

«Η οικονομική θεωρία είναι βασικά λανθασμένη επειδή βασίζεται στην υπόθεση ότι οι άνθρωποι είναι εγωιστές», εξηγεί ο Γιουνούς. “Στη γλώσσα του ‘Ανταμ Σμιθ, το “ατομικό συμφέρον σημαίνει “εγωιστικό”, έτσι όλες οι επιχειρήσεις στον κόσμο πρέπει να γίνουν εγωιστικές επιχειρήσεις για να κερδίσουν χρήματα. Αυτή είναι μια παρερμηνεία των ανθρώπων. Τα πραγματικά ανθρώπινα όντα είναι ταυτόχρονα εγωιστές και ανιδιοτελείς. Εάν μπορείς να έχεις μια εγωιστική επιχείρηση, μπορείς επίσης να έχεις μια επιχείρηση που να βασίζεται στην ανιδιοτέλεια, όπου δεν ενδιαφέρεστε για προσωπική ωφέλεια αλλά ένα συλλογικό όφελος για τον κόσμο. Αυτή είναι μια κοινωνική επιχείρηση. Μια εταιρεία χωρίς μερίσματα για την επίλυση προβλημάτων».

Η θεωρία του Γιουνούς βασίζεται στην λογική της «βοήθειας στην αυτο-βοήθεια», μια νοοτροπία που μετατρέπει την οπτική του ανθρώπου για τον εαυτό του, όχι σαν αναζητητή δουλειάς, αλλά σαν αναζητητή τρόπων να δημιουργήσουν τις δικές τους ευκαιρίες.

«Οι φτωχοί άνθρωποι έχουν δεξιότητες, αλλά τις εκμεταλλεύονται άνθρωποι που έχουν τα χρήματα και εισπράττουν το όφελος», λέει ο Γιουνούς. «Θεωρείται ότι τα ανθρώπινα όντα πρέπει να εργάζονται για κάποιον άλλο. Αυτό είναι απολύτως λάθος. Ιστορικά οι άνθρωποι είμαστε ανεξάρτητοι. Όταν ζούσαμε σε σπηλιές δεν στέλναμε αιτήσεις εργασίας σε κανέναν. Έχουμε φροντίσει τον εαυτό μας και το κάναμε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Πρέπει να επιστρέψουμε για να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας ως δημιουργικούς ανθρώπους, επιχειρηματικούς».

Ένα από τα κλειδιά για την απελευθέρωση των τεράστιων δυνατοτήτων μιας κοινωνικής επανάστασης τονίζει τη διαφορά ανάμεσα στις κοινωνικές επιχειρήσεις και τη φιλανθρωπία: «Ένα δολάριο φιλανθρωπίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μία φορά, ενώ ένα δολάριο κοινωνικής επιχειρηματικής επένδυσης ανακυκλώνεται απεριόριστα. Οι άνθρωποι το καταλαβαίνουν πολύ γρήγορα, τα χρήματα δεν εξαφανίζονται ποτέ», συνεχίζει ο Γιουνούς. «Οι άνθρωποι μιλάνε για τη φτώχεια, οι κυβερνήσεις δίνουν βοήθεια στο εξωτερικό, οι εκκλησίες είναι αφοσιωμένες στη φιλανθρωπία. Δεν θα έλεγα ότι δεν υπάρχει αρκετή προσοχή ή δεν προσφέρονται πόροι, αλλά δεν δίνονται προς τη σωστή κατεύθυνση. Η φιλανθρωπία δεν επιλύει αλλά διατηρεί το πρόβλημα της φτώχειας. Απλώς δεν το αφήνει να επιδεινωθεί. Η εξάλειψη της φτώχειας είναι κάτι περισσότερο από το να κρατάς τους ανθρώπους ζωντανούς, φροντίζοντας τους. Πρέπει να τους βοηθήσεις ενεργά, ώστε να μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους».

Ο Γιουνούς ασχολείται με αμέτρητα έργα ανά τον κόσμο που προωθούν τέτοια οικονομικά σχέδια με κοινωνική υπευθυνότητα και συνεργάζεται με 45 πανεπιστήμια που διδάσκουν μαθήματα κοινωνικών επιχειρήσεων. Είναι σίγουρος ότι οι νέοι θα οδηγήσουν τον κόσμο προς μια διαφορετική κατεύθυνση.

«Η διαφορά μεταξύ παλαιότερων γενεών και της σημερινής είναι ότι έχουν την τεράστια δύναμη της τεχνολογίας στα χέρια τους. Αλλά το σύστημα δεν τους λέει τι να κάνουν με αυτήν, μόνο τους λέει να βρουν την καλύτερη δουλειά στην καλύτερη εταιρεία και έτσι η ζωή σας τέλειωσε. Αυτό είναι εξαιρετικά μη ελκυστικό για νέους ανθρώπους με τόσο μεγάλη δύναμη. «Ψάχνουν να κάνουν πράγματα και το να γίνουν επιχειρηματίες είναι μια επιλογή γι’ αυτούς. Μπορούν επίσης να δημιουργήσουν κοινωνικές επιχειρήσεις. Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιούν το ταλέντο τους, τη δημιουργική τους δύναμη και την τεχνολογία για να λύσουν ένα πρόβλημα. Νιώθουν ότι δεν είναι μελλοντικοί ηγέτες, είναι ήδη ηγέτες!».