Το νέο μνημόνιο είναι ένα κείμενο 56 σελίδων που θέτει το πλαίσιο της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής της Ελλάδας για τα επόμενα χρόνια. Αντιπροσωπεύει το θρίαμβο των δανειστών και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο κ. Σόιμπλε αναδείχθηκε σε σθεναρό υποστηρικτή του στη Γερμανική Βουλή. Το πρόγραμμα του Σόιμπλε εφαρμόζει πλέον η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, με την αμέριστη συμπαράσταση της ΝΔ, του Ποταμιού και του ΠΑΣΟΚ.
Μετά από πέντε χρόνια αποτυχημένης πολιτικής μνημονίων, θα ήταν ίσως περιττό να ειπωθεί ότι το νέο μνημόνιο αποτελεί μια εξαιρετικά αρνητική εξέλιξη για τον ελληνικό λαό. Δυστυχώς, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, που ήρθε στα πράγματα υποσχόμενη την κατάργηση των μνημονίων, υποστηρίζει ότι μπορεί να διαχειριστεί το νέο μνημόνιο με φιλολαϊκό τρόπο. Θα βρει ισοδύναμα μέτρα για να εξισορροπήσει τα χτυπήματα στο λαϊκό εισόδημα, θα συντρίψει τη διαπλοκή, θα πετύχει την ανάπτυξη και θα βελτιώσει τη λειτουργία του κράτους. Θα περιμένει κιόλας την αλλαγή των «συσχετισμών» στην Ευρώπη, ώστε να επέλθει η πολυπόθητη επιστροφή στις παραδοσιακές «αξίες» της Ευρώπης, που τόσο βάρβαρα περιφρόνησε ο νεοφιλελευθερισμός …
Δεν υπάρχει καμία τέτοια προοπτική. Το νέο μνημόνιο βγαίνει από την ίδια μήτρα με τα δύο προηγούμενα και πάσχει από τις ίδιες δομικές αδυναμίες. Συγκεκριμένα:
α.Είναι υφεσιακό και άρα θα επιβαρύνει την πορεία της ελληνικής οικονομίας.
β.Στηρίζει τις τράπεζες μέσω νέου δανεισμού του ελληνικού δημοσίου και διαχείρισης των προβληματικών δανείων, χωρίς να μεταρρυθμίζει το τραπεζικό σύστημα με χρηστή δημόσια διαχείριση.
γ.Δεν έχει αναπτυξιακή δυναμική γιατί δεν συνοδεύεται από επενδυτικό πρόγραμμα, ενώ παράλληλα επιβάλλει δραστικά νεοφιλελεύθερες αλλαγές στην αγορά εργασίας, στα επαγγέλματα, στο εμπόριο και στον παραγωγικό τομέα.
δ.Επιταχύνει τις ιδιωτικοποιήσεις με όρους αποικιοκρατικούς.
ε.Αποδέχεται στενή εποπτεία και εξωτερικό θεσμικό έλεγχο που δεν έχουν προηγούμενο στην πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας.
στ.Αυξάνει σημαντικά το χρέος, χωρίς να προσδιορίζει καθόλου την μελλοντική του πορεία και τις πιθανές επιπτώσεις του.
Το νέο μνημόνιο στηρίζεται σε οικονομικές θεωρίες με πολύ φτωχά αναπτυξιακά αποτελέσματα όπου εφαρμόστηκαν. Πρόκειται για απόψεις που κυριαρχούν στο ΔΝΤ και στον σκληρό πυρήνα της ΕΕ, οι οποίες έχουν ένα τεχνοκρατικό μανδύα «επιστημονικότητας» και ακαδημαϊκής αξιοπιστίας. Στην πραγματικότητα είναι ότι πιο κοινότοπο έχει παραχθεί μετά από τρεις αιώνες οικονομικής σκέψης, εξυπηρετεί όμως τα συμφέροντα των μεγάλων δανειστών και ιδίως των τραπεζών.
Το μνημόνιο δημιουργεί ένα κάκιστο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής για τη χώρα μας, που θα αποδειχθεί εν πολλοίς ανεφάρμοστο στους στόχους του. Για να μπει – επιτέλους – η Ελλάδα σε τροχιά ταχύρρυθμης ανάπτυξης με κοινωνική δικαιοσύνη θα πρέπει οπωσδήποτε να απαλλαγεί από τα νέα μνημονιακά δεσμά.
Το περιεχόμενο του μνημονίου ΣΥΡΙΖΑ
Με λίγη περισσότερη λεπτομέρεια, το νέο μνημόνιο έχει τους εξής τέσσερις πυλώνες:
1.Δημοσιονομική βιωσιμότητα
Η Ελλάδα θα εφαρμόσει ένα πρόγραμμα αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής με στόχο μεσοπρόθεσμα την επίτευξη μεγάλων πρωτογενών πλεονασμάτων, πράγμα που σημαίνει ότι θα αυξηθούν οι φόροι – κυρίως ο ΦΠΑ – και θα μειωθούν οι συντάξεις. Παράλληλα, υποτίθεται ότι θα ληφθούν μέτρα για να περιοριστεί η φοροδιαφυγή. Επίσης, οι δημόσιες δαπάνες θα ελέγχονται εφεξής από το Δημοσιονομικό Συμβούλιο στη βάση του Δημοσιονομικού Συμφώνου, δηλαδή θα υπόκεινται στους αυστηρούς κανόνες λιτότητας της ΕΕ και της ΟΝΕ.
Αληθεύει βέβαια ότι οι στόχοι για τα πρωτογενή πλεονάσματα έχουν μειωθεί σε -0,25% για το 2015, 0,5% για το 2016, 1,75% για το 2017 και 3,5% για το 2018. Είναι όμως απολύτως παραπλανητικό να λέγεται ότι το νέο μνημόνιο αντιπροσωπεύει «ήπια» προσαρμογή. Η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής παραμένει αναλλοίωτα υφεσιακή και φοροεισπρακτική. Απλώς οι δανειστές αναγνωρίζουν ότι η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας είναι σήμερα εξαιρετικά επισφαλής, καθώς βαδίζουμε προς μεγάλη ύφεση το 2015-6 και άρα είναι αδύνατον να επιτευχθούν οι στόχοι της συμφωνίας της 12ης Ιουλίου. Ελπίζουν δε – χωρίς να μας εξηγούν το γιατί – ότι ο στόχος για το 2018, που παραμένει ουσιαστικά ο ίδιος, θα επιτευχθεί έτσι κι αλλιώς.
Ο πυρήνας των σκληρών φορολογικών αυξήσεων – κυρίως η αύξηση του ΦΠΑ – που απαιτούσε η συμφωνία της 12ης Ιουλίου στη βάση των προηγούμενων στόχων, έχει ήδη ψηφιστεί από τη Βουλή. Επιπλέον το νέο μνημόνιο δεσμεύει την κυβέρνηση να καταργήσει την επιδότηση στο πετρέλαιο για τους αγρότες το 2015-16, να συλλέξει τον ΕΝΦΙΑ του 2015 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2016 και να αλλάξει αμέσως το καθεστώς συνταγογράφησης στα φάρμακα. Ακόμη η κυβέρνηση θα πρέπει να περάσει συμπληρωματικό προϋπολογισμό για το 2015, να εισαγάγει γρήγορα προϋπολογισμό για το 2016 και να διαμορφώσει μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα για το 2016-19. Τα μέτρα που θα πάρει θα είναι σκληρά και «παραμετρικά» όπως, για παράδειγμα, η αύξηση της φορολογίας των αγροτών στο 20% το 2016 και στο 26% το 2017.
Η επιβολή υφεσιακών μέτρων και η επιμονή στη σκληρή λιτότητα σε μια κατεστραμμένη οικονομία που περνάει ξανά σε ύφεση το 2015-16 είναι οικονομικός παραλογισμός. Οι στόχοι που θέτει το μνημόνιο θα αποδειχθούν ουσιαστικά ανέφικτοι, δεδομένου μάλιστα ότι η φοροδοτική ικανότητα του πληθυσμού είναι στα όριά της. Είναι μάλιστα πιθανό να υπάρξει επιδείνωση της φοροδιαφυγής, καθώς η φορολογική επιδρομή θα οδηγήσει επιχειρήσεις και νοικοκυριά σε απόγνωση.
2. Διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας
Το μνημόνιο επιβάλλει στην Ελλάδα τη λήψη μέτρων ώστε να ενισχυθεί η ρευστότητα και η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών, να αντιμετωπιστούν τα προβληματικά τραπεζικά δάνεια και να βελτιωθεί η διακυβέρνηση του τραπεζικού συστήματος. Για το σκοπό αυτό θα σχηματιστεί αποθεματικό ασφαλείας μέχρι 25 δις ευρώ, μέσω νέου δανεισμού του Ελληνικού Δημοσίου. Τα προβληματικά δάνεια θα αντιμετωπιστούν με αλλαγή του θεσμικού πλαισίου, αυστηροποιώντας τα κριτήρια για την αναδιάρθρωση και αποπληρωμή χρεών επιχειρήσεων και νοικοκυριών μέχρι τον Μάρτιο του 2016. Οι τράπεζες θα συνεχίσουν να λειτουργούν «βάσει των αρχών της αγοράς».
Συνεπώς, στον πυρήνα του νέου μνημονίου βρίσκεται μια νέα επιβάρυνση του ελληνικού λαού με χρέη για μια ακόμη «διάσωση» των τραπεζών. Θα γίνει επίσης αυστηρή διαχείριση των προβληματικών δανείων, χωρίς αναφορά σε κοινωνικά κριτήρια. Την ίδια στιγμή το νέο μνημόνιο δεν προτίθεται να επιφέρει καμία ουσιαστική μεταρρύθμιση στις τράπεζες. Ο τομέας της ελληνικής οικονομίας που έχει ολοκληρωτικά αποτύχει κοστίζοντας δεκάδες δισεκατομμυρίων στον ελληνικό λαό, θα επιδοτηθεί ξανά με τεράστια ποσά, χωρίς να υποβληθεί σε μεταρρύθμιση. Το νέο μνημόνιο μάλιστα διατρανώνει επιθετικά την απαίτηση ότι οι τράπεζες θα πρέπει να συνεχίσουν να λειτουργούν «βάσει των αρχών της αγοράς». Τι είδους «αρχές της αγοράς» είναι αυτές που απαιτούν τακτική δημόσια επιχορήγηση, μόνο οι συγγραφείς αυτού του ανεκδιήγητου κειμένου γνωρίζουν …
3. Ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα και επενδύσεις
Ο σκληρά νεοφιλελεύθερος χαρακτήρας του νέου μνημονίου φαίνεται ξεκάθαρα στα θέματα ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Για να υπάρξει ανάπτυξη, το μνημόνιο επιβάλλει την «επανεξέταση» των υφιστάμενων πλαισίων στην αγορά εργασίας λαμβάνοντας υπ’ όψη τις «βέλτιστες» ευρωπαϊκές πρακτικές. Επιβάλλει επίσης την υιοθέτηση της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ, καθώς και την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας και νερού. Επιβάλλει, τέλος, την επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων με το σχηματισμό του διαβόητου νέου Ταμείου Ιδιωτικοποιήσεων που θα ρευστοποιήσει περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου αξίας 50 δις ευρώ, αξιοποιώντας τα πρώτα 25 δις για να αποπληρωθεί το νέο δάνειο για τις τράπεζες.
4. Σύγχρονο κράτος και δημόσια διοίκηση
Τέλος, το νέο μνημόνιο εκτός από νεοφιλελεύθερο περιεχόμενο έχει και νεοαποικιακό χαρακτήρα. Η Ελλάδα αποδέχεται τριετές πρόγραμμα γενικευμένης αλλαγής του κρατικού μηχανισμού υπό την εποπτεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Θα μεταρρυθμισθεί το ενιαίο μισθολόγιο μέσα στο πλαίσιο της αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής και θα αλλάξουν οι μέθοδοι διορισμού του ανώτερου προσωπικού για να επιτευχθεί η «αποπολιτικοποίηση» του δημοσίου. Θα υπάρξουν επίσης αλλαγές στη Δικαιοσύνη για να επιταχυνθούν και να βελτιωθούν οι διαδικασίες της.
Οι πυλώνες 3 και 4 εδράζονται στη Συναίνεση της Ουάσινγκτον, δηλαδή στη βασική αντίληψη του ΔΝΤ για την ανάπτυξη εδώ και τρεις δεκαετίες. Υποτίθεται ότι η ανάπτυξη έρχεται με την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και προϊόντων, καθώς και με ιδιωτικοποιήσεις. Η «αγορά» πρέπει να απελευθερωθεί από τα δεσμά του «κράτους», το οποίο πρέπει να αναδιοργανωθεί με τρόπο ώστε να διευκολύνει τις λειτουργίες της αγοράς. Ταυτόχρονα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τον περιορισμό της διαφθοράς, που συνήθως ορίζεται ως «προσοδοθηρία», δηλαδή ως κυνήγι προσόδων από ομάδες με πολιτική και άλλη ισχύ που είναι εις βάρος και της ανάπτυξης και του κοινωνικού συνόλου.
Η αντίληψη αυτή είναι ότι πιο παρωχημένο και αποτυχημένο υπάρχει στα Οικονομικά της Ανάπτυξης. Η εμπειρία των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών – αλλά και της ιστορίας του καπιταλιστικού συστήματος – δείχνει ότι η ανάπτυξη έρχεται με τη διαμόρφωση δυναμικής σχέσης ανάμεσα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, με συστηματική κινητοποίηση της εθνικής αποταμίευσης για επενδύσεις μέσω ενός υγιούς και ελεγχόμενου πιστωτικού συστήματος, με εκτενείς δημόσιες επενδύσεις και συστηματική κρατική παρέμβαση στην Έρευνα και Τεχνολογία. Όπου ακολουθήθηκαν οι συνταγές της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον τα αποτελέσματα ήταν αποκαρδιωτικά, με χαμηλή και ασταθή ανάπτυξη, χρηματοπιστωτικές φούσκες, επιδείνωση των κοινωνικών διαφορών και φαινόμενα συστηματικής διαφθοράς. Τέτοια δυστυχώς θα είναι και η πορεία της χώρας μας με το νέο μνημόνιο.
Επιτακτική η αντιμνημονιακή πολιτική
Πέρα από τις μεγάλες δομικές του αδυναμίες, το νέο μνημόνιο δεν έχει επίσης αναπτυξιακή προοπτική γιατί δεν συνοδεύεται από επενδυτικό πρόγραμμα. Τα 35 δις ευρώ, που κατά κόρον αναφέρονται από την κυβέρνηση, είναι ποσά που ήδη δικαιούται η Ελλάδα από τα κονδύλια των ταμείων της ΕΕ για το 2014-20, η εκταμίευση των οποίων δεν είναι καθόλου σίγουρη και κατά κανόνα απαιτεί και ελληνική συγχρηματοδότηση.
Παράλληλα, ο νέος δανεισμός θα αυξήσει το δημόσιο χρέος κατά τουλάχιστον 25 δις, ενώ θα μειωθεί το ΑΕΠ λόγω της ύφεσης, φέρνοντας έτσι το λόγο χρέους προς ΑΕΠ πάνω από το 200%. Το μνημόνιο δεν λέει τίποτε για τη βιωσιμότητα αυτού του υπέρογκου χρέους, ούτε και για τον ρόλο του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα στο μέλλον. Η βεβαιότητα της κυβέρνησης ότι θα υπάρξει πραγματική ελάφρυνση του χρέους μέσα στο 2015 δεν έχει βάση.
Το νέο μνημόνιο είναι ένα οικονομικό τερατούργημα, παρόμοιο αυτών που κατέστρεψαν τη χώρα το 2010-15. Δεν υπάρχει δυνατότητα φιλολαϊκής διαχείρισής του και θα καταστρέψει πολιτικά όποια κυβέρνηση το διαχειριστεί.
Δυστυχώς για τη χώρα, ο ΣΥΡΙΖΑ εγκατέλειψε την αντιμνημονιακή στάση που τον έφερε στην κυβέρνηση και προσχώρησε στο μνημονιακό στρατόπεδο. Η Ελλάδα όμως συνεχίζει να έχει απόλυτη ανάγκη αντιμνημονιακής πολιτικής, η οποία βέβαια θα πρέπει να είναι πολύ διαφορετική από αυτή που ο ΣΥΡΙΖΑ διακήρυττε, αλλά δεν εφάρμοσε. Το περιεχόμενό της θα το εξετάσω τις επόμενες μέρες.