Γράφει ο Θεόδωρος Κουτρούκης *
Αίσθηση προκάλεσε το δημοσίευμα αθηναϊκής εφημερίδας, με το οποίο η κυβερνητική πλειοψηφία προετοιμάζει νομοθετική ρύθμιση που θα προβλέπει την κατάρτιση δύο ψηφοδελτίων: ένα για τους υποψήφιους δημάρχους κι ένα τους υποψήφιους δημοτικούς συμβούλους (με αλφαβητική σειρά) για τις δημοτικές εκλογές.
Σύμφωνα με την εφημερίδα δήμαρχοι θα εκλέγονται όσοι συγκεντρώνουν το 42% των ψήφων στον πρώτο γύρο των εκλογών, ενώ σε διαφορετική περίπτωση η εκλογική διαδικασία θα επαναλαμβάνεται τη δεύτερη Κυριακή, μεταξύ των δύο πρώτων υποψηφίων. Επιπλέον, οι δημοτικοί σύμβουλοι θα εκλέγονται από την πρώτη Κυριακή με απλή αναλογική, ενώ προϋπόθεση, για να μετέχει ο κάθε υποψήφιος δήμαρχος στο νέο δημοτικό συμβούλιο θα είναι να έχει συγκεντρώσει τουλάχιστον 5%.στον πρώτο γύρο των εκλογών.
Αν το προτεινόμενο σύστημα υιοθετηθεί αναμένεται ότι θα δρομολογήσει βαρυσήμαντες αλλαγές στην εκλογική κονίστρα της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Το προτεινόμενο σύστημα εκλογής αποδυναμώνει τις δημοτικές κινήσεις και επικεντρώνει στα πρόσωπα. Ο πολίτης θα καλείται πλέον να επιλέξει τους ικανότερους ή/ και δημοφιλέστερους (ανάλογα με τα κριτήρια του) ανεξάρτητα από την συστράτευση τους σε κάποιο συνδυασμό.
Η εξέλιξη αυτή θα οδηγήσει σε σημαντική χαλάρωση την έννοια των παρατάξεων και σε πολύ μεγαλύτερη ρευστότητα τις συσπειρώσεις των δημοτικών συμβούλων, οι οποίες ενδέχεται να αλλάζουν ακόμη και σε κάθε θέμα συζήτησης. Το θετικό αυτής της εξέλιξης είναι ότι θα υπάρχει σε μεγάλο βαθμό απαγκίστρωση των δημοτικών συμβουλίων από τα πολιτικά κόμματα, που προκάλεσαν πολλά δεινά στην αυτοδιοίκηση. Δεν βρισκόμαστε, άλλωστε, πολύ μακριά από την εποχή του ιλαροτραγικού φαινομένου να εκφράζει την άποψη της η κεντρική διοίκηση ενός πολιτικού κόμματος για το ποιον θα έπρεπε να ψηφίσουν οι οπαδοί του κόμματος σε έναν δήμο κοντά στην Ορεστιάδα ή στο Καστελόριζο.
Η εκλογή των δημοτικών συμβουλίων με απλή αναλογική μπορεί να δημιουργήσει δύο αντίθετες ροπές: η μία θα οδηγήσει σε ευρύτερες συναινέσεις για την επίτευξη των αναγκαίων πλειοψηφιών, η άλλη ενδέχεται να τροφοδοτήσει την τάση για υπόγειες συναλλαγές και δοσοληψίες μεταξύ των αιρετών της αυτοδιοίκησης.
Αναμφίβολά το νέο σύστημα θα ευνοήσει την ανάδειξη ισχυρών ή/ και αναγνωρίσιμων προσωπικοτήτων, οι οποίες όμως δεν διαθέτουν κατ΄ ανάγκη παραταξιακό μηχανισμό.
Η αναλογική εκλογή των δημοτικών συμβούλων σε ένα ψηφοδέλτιο σε συνδυασμό με την ισχυροποίηση του δημάρχου λόγω της άμεσης και προσωπικής εκλογής θα οδηγήσει σε νέες ισορροπίες ανάμεσα στα εκλεγμένα όγρανα της αυτοδιοίκησης.
Οι πρώτες κριτικές της νέας πρότασης επικεντρώνονται στο γεγονός ότι η κυβερνητική πρωτοβουλία υποκρύπτει μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Αυτό είναι πιθανό να συμβαίνει αλλά μήπως και το υφιστάμενο σύστημα εκλογής των δημοτικών αρχών δεν ανταποκρινόταν στους μικροκομματικούς υπολογισμούς της εποχής της καθιέρωσης του; Ατυχώς για την αυτοδιοίκηση τα πολιτικά κόμματα πάντοτε στέκονταν τροχοπέδη στις προσπάθεια εμβάθυνσης των δημοκρατικών θεσμών στο τοπικό επίπεδο.
Το πιο κρίσιμο διακύβευμα όμως σε κάθε εκλογικό σύστημα είναι τούτο: ποια θα είναι τα κριτήρια με το οποία οι πολίτες θα επιλέγουν τους εκλεκτούς τους: θα προτιμήσουν εκείνους που ξημεροβραδιάζονται σε γάμους, κηδείες, βαπτίσεις, πανηγύρια, καφεμαζώξεις και ουζοκατανύξεις; ή θα επιλέξουν αυτούς που επένδυσαν σε γνώση, εμπειρία και ηθικό εκτόπισμα και είναι έτοιμοι να αναλάβουν με αξιώσεις το πηδάλιο διακυβέρνησης ενός δήμου; Καλώς η κακώς οι πολίτες έχουν το προνόμιο αλλά και την ευθύνη για την μοίρα τους. Αυτό είναι το όριο αλλά και το τίμημα της δημοκρατίας.
* Επικ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου