Ναυτικό Μουσείο Κρήτης – Μια ανέκδοτη ιστορία από τη Μάχη της Κρήτης

Γράφει: Δημήτριος Α. Τσατσαρώνης, Πτυχιούχος Ιστορικός Π.Κ., Ν.Μ. Κρήτης

Επιμέλεια: Εμμανουήλ Ι. Πετράκης, Αρχιπλοίαρχος (Μ) ΠΝ ε.α., Πρόεδρος Ν.Μ. Κρήτης

83 χρόνια συμπληρώνονται από την Ηρωική Μάχη της Κρήτης το 1941, μια μάχη, που παραμένει σύμβολο αγώνα, θάρρους, αυτοθυσίας, ηρωισμού και αποφασιστικότητας για την επικράτηση των ιδεωδών της ελευθερίας και της Δημοκρατίας.

Το 1991 στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την 50^η Επέτειο από τη Μάχη της Κρήτης, πιστεύοντας ότι η ιστορική λάμψη πρέπει να διατηρείται άσβεστη, διατέθηκε από το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης ένα μεγάλο τμήμα του χώρου του, αναλαμβάνοντας, παράλληλα την πρωτοβουλία να δημιουργηθεί μια έκθεση για τη Μάχη της Κρήτης, μέχρι την ολοκλήρωση του μνημειακού συγκροτήματος στην περιοχή του Γαλατά Χανίων. Η έκθεση αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο με σημαντικές δωρεές και ενθυμήματα, με αποτέλεσμα να ζωντανεύουν σκληρές μνήμες αλλά και να παραμένει άσβεστη η ιστορική μνήμη αναφύοντας και νέα άγνωστα ιστορικά γεγονότα. Παράλληλα, ζωντανεύει το όραμα ενός νέου κόσμου που γεννιέται με νέες προοπτικές και αξίες, τις οποίες εμείς δημιουργήσαμε με τη συμφιλίωση των λαών, ώστε να εξασφαλίσουμε το υπέρτατο αγαθό, δηλαδή την ειρήνη και την ελευθερία.

Η Μάχη της Κρήτης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945), ενός πολέμου που ταλάνισε την ανθρωπότητα για έξι χρόνια (αν και ορισμένες πολεμικές συρράξεις είχαν πραγματοποιηθεί και προγενέστερα) και κατά διάρκεια του ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων και από τα δύο στρατόπεδα έχασε τη ζωή του. Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Σοβιετική Ένωση (και Ελλάδα) αποτελώντας επί της ουσίας την παλαιά Αντάντ (Συμμαχικές Δυνάμεις) συμμάχησαν εναντίον κυρίως των Γερμανών και των Ιταλών (Δυνάμεις του Άξονα). Οι Ιταλοί, αρχικά, τον Οκτώβριο του 1940 προσπάθησαν να κατακτήσουν την Ελλάδα, όμως οι Έλληνες κατάφεραν επιτυχώς να αμυνθούν. Το αποτέλεσμα δεν ήταν, όμως το ίδιο, όταν λίγους μήνες αργότερα επιτέθηκε στην Ελλάδα η Γερμανία.

Η Επιχείρηση “ΕΡΜΗΣ” και η Κατάσταση στον Κόλπο της Σούδας

Πολλές φορές δημιουργούνται ορισμένες νέες προοπτικές για ιστορική έρευνα και μελέτη από τυχαία γεγονότα, όπως μια απλή επίσκεψη σε ένα μουσείο. Πριν από λίγους μήνες επισκέφτηκαν το Μουσείο μας απόγονοι της οικογένειας του πλοιοκτήτη Στέφανου Βεργωτή και μέσα από τη συζήτηση ήρθε στο φως μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιστορία, που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια των προσπαθειών κατάληψης της Κρήτης από τις γερμανικές δυνάμεις (20-31 Μαΐου 1941). Τις ημέρες αυτές βρέθηκε αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Σούδας το εμπορικό ατμόπλοιο της οικογένειας “Α/Π ΡΟΚΟΣ” (“S/S ROKOS”) (φωτογραφία 1) με φορτίο κάρβουνου και ελαστικών, που εκτελούσε δρομολόγιο από τη Καλκούτα προς την Ευρώπη δια μέσου της Διώρυγας του Σουέζ.

Το αγκυροβόλιο του πλοίου στον κόλπο της Σούδας με πληθώρα και άλλων πολεμικών και εμπορικών πλοίων (φωτογραφία 2), αιτιολογεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, γιατί η Κρήτη αποτέλεσε τον διακαή πόθο τόσο των Συμμαχικών Δυνάμεων, όσο και των Δυνάμεων του Άξονα. Το Βρετανικό Ναυτικό είχε παραταχθεί υπό τις οδηγίες του Ναυάρχου Sir Andrew B. Cunningham, ώστε να αποτρέψει την Γερμανική εισβολή στο νησί και από την άλλη πλευρά ο Χίτλερ προσπάθησε και εν τέλει κατέλαβε το νησί διά αέρος, στέλνοντας τα επίλεκτα σώματά του, τα λεγόμενα “Τάγματα Θανάτου” (φωτογραφία 3: δακτυλίδι με νεκροκεφαλή που φορούσαν μόνο οι επίλεκτοι του γερμανικού στρατεύματος. Έκθεμα της συλλογής του Ν.Μ.Κ.).

Δυο μέλη της οικογένειας Βεργωτή κατά την επίσκεψή τους στον χώρο μας, μας παρέδωσαν χρήσιμες πληροφορίες, που αφορούν τα γεγονότα εκείνων των ημερών, από Γερμανικά Αρχεία της περιόδου, αλλά και από αρχεία του Νηογνώμονα Lloyd’s Register στο Λονδίνο. Με τις πληροφορίες αυτές γίνεται σαφές ότι το “Α/Π ΡΟΚΟΣ” (S/S ROKOS) το 1931 πωλήθηκε στην εταιρεία του Γεωργίου Βεργωτή στο Αργοστόλι Κεφαλονιάς και ονομάστηκε Ρόκος, όνομα του Πατέρα του Γεωργίου Βεργωτή, καπετάνιου και επίσης  πλοιοκτήτη, γνωστού ως Ρόκου (Χαράλαμπος). Από το 1935 και εξής, πλοιοκτήτρια εταιρεία ήταν η “Ionion Steamship Co Ltd.” (συμφερόντων του Γεωργίου Βεργωτή) με έδρα το Αργοστόλι. Μεταξύ 13^ης και 14^ης Μαΐου το ROKOS πέρασε τη διώρυγα του Σουέζ και στις 23 του μήνα αγκυροβόλησε στον Κόλπο της Σούδας. Κατά τη διάρκεια της αγκυροβολίας του πλοίου, ανθράκευσαν από το ΡΟΚΟΣ, πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι της Σούδας.

Με την έναρξη της Επιχείρησης “Ερμής” από τις 20 Μαΐου 1941 ξεκίνησε βομβαρδισμός από τα γερμανικά αεροπλάνα “Luftwaffe” με κύριο αποδέκτη τα πολεμικά πλοία του Βασιλικού Βρετανικού Ναυτικού. Από τους βομβαρδισμούς  επλήγη και προσάραξε μεταξύ άλλων και το “Α/Π ΡΟΚΟΣ” (S/S ROKOS).  Ο Στέφανος Βεργωτής,   είχε καταφύγει με την πολυμελή οικογένειά του από την Αθήνα στην Κρήτη αναμένοντας την άφιξη του ROKOS που θα τους μετέφερε στην Αίγυπτο (λόγω του ότι η σύζυγος του ήταν Βρετανή). Κατ’ εντολήν του Στεφάνου μέρος του φορτίου και των προμηθειών του προσαραγμένου ROKOS, μοιράστηκαν στους κατοίκους των Χανίων. Το ROKOS, παρέμεινε προσαραγμένο στη Σούδα και, σύμφωνα με τα αρχεία του Lloyd’s Register, τον Σεπτέμβριο του 1944 ρυμουλκήθηκε από τους Γερμανούς μέχρι τον Πειραιά για διάλυση σε παλιοσίδερα.

Από δύο ιταλικά εκρηκτικά μηχανοκίνητα σκάφη της ιταλικής Regia Marina (Royal Italian Navy) κτυπήθηκε στον κόλπο της Σούδας και προσάραξε σε αβαθή το “HMS YORK 90”, σημαία του οποίου φιλοξενείται στο Μουσείο μας (φωτογραφία 4).

Συνθήκες διαμόρφωσης της επιχείρησης  “ΕΡΜΗΣ”

Το διάστημα από τις 6 έως τις 30 Απριλίου 1941 ήταν αρκετό για τους Γερμανούς να καταλάβουν την Ελλάδα, εκτός από το νησί της Κρήτης, που αποτέλεσε το μοναδικό ελληνικό έδαφος, που απέμεινε έστω και για λίγο, ελεύθερο. Η κατάληψη της Κρήτης εξυπηρετούσε τα πολεμικά σχέδια των Γερμανών στη Μεσόγειο αλλά και την επίθεση στη Ρωσία που ακολούθησε. Η στρατηγική αξία της Κρήτης είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Το νησί βρίσκεται στο μέσον της Ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου αποτελώντας το φυσικό τμήμα της γραμμής Γιβραλτάρ-Μάλτα-Κύπρος-Συρία με τον έλεγχο της οποίας και μόνο ήταν δυνατόν να εκτελούνται κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι διαμέσου της διώρυγας του Σουέζ προς τη Μεγάλη Βρετανία μεταφορές από την Αυστραλίας και των Ινδιών, πηγές ανεφοδιασμού και αντίστροφα από τη Μεγάλη Βρετανία προς τη Μέση Ανατολή καθώς και μεταφορές για την ανάγκη των διεξαγόμενων επιχειρήσεων. Η σημαντικότητα της Κρήτης ώθησε από τη μία πλευρά στην πάση θυσία κατάληψή της από τους Γερμανούς, αλλά και από την άλλη πλευρά στην αποφασιστική υπεράσπισή της από τους συμμάχους.

Ελλάδα, Μεγάλη Βρετανία, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία ένωσαν τις δυνάμεις τους για να προστατέψουν το νησί, δημιουργώντας έναν ισχυρό ναυτικό κλοιό στον βόρειο άξονα της Κρήτης, που αποτέλεσε σημαντικότατη τροχοπέδη στη διά θαλάσσης έλευση των Γερμανών. Η αποφασιστική άμυνα των συμμαχικών δυνάμεων ανάγκασε επί της ουσίας τον Αδόλφο Χίτλερ να εκδώσει στις 25 Απριλίου 1941 την “74^η Πολεμική Ντιρεκτίβα”, με την οποία ενημέρωσε το επιτελείο του για την εφαρμογή της Επιχείρησης “ΕΡΜΗΣ”, επιχειρώντας την κατάληψη της Κρήτης από τον αέρα. Την Τρίτη 20 Μαΐου 1941, εκδηλώθηκε η επίθεση των γερμανών αλεξιπτωτιστών, καθώς γερμανικά αεροπλάνα “Luftwaffe” απογειώθηκαν από το αεροδρόμιο της Καλαμάτας με κατεύθυνση την Κρήτη.

Στις 6.15 το πρωί οι πρώτοι αλεξιπτωτιστές έπεσαν στα Χανιά, στις 14.30 μετά το μεσημέρι στο Ρέθυμνο και στις 15.40 μετά το μεσημέρι στο Ηράκλειο. Πριν τη ρίψη των αλεξιπτωτιστών, προηγήθηκε σφοδρός βομβαρδισμός από γερμανικά αεροσκάφη των πόλεων της Κρήτης, των λιμανιών και των αεροδρομίων Μάλεμε, Πηγής Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Οι βομβαρδισμοί επιλεγμένων στόχων της Κρήτης, είχαν ξεκινήσει από τις αρχές Μαΐου.  Αξίζει, τέλος, να τονιστεί το γεγονός, ότι πέρα της συμμετοχής των πολεμικών πλοίων αξιοσημείωτη ήταν και η συνεισφορά του εμπορικού ναυτικού, με τεράστιες, μάλιστα, απώλειες.

Η Μάχη της Κρήτης αποτελεί διαχρονικά ένα δείγμα απαράμιλλου θάρρους και αυτοθυσίας για την προστασία των ανθρωπιστικών και εθνικών ιδεωδών, αλλά και συνάμα μια μεγάλη μνημόνευση όλων εκείνων, που έχασαν τη ζωή τους μαχόμενοι. Ευελπιστούμε ότι ανάλογες συνθήκες δεν θα δημιουργηθούν ξανά για το καλό της ανθρωπότητας.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Καλογεράκης Γεώργιος Α., Ιστορικέ Σελίδες, από τη Μάχη της Κρήτης και την απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, τ. Α’, Αυτοέκδοση, Ηράκλειο, 2022.
• Μαθιόπουλος Βάσος Π., Εικόνες Κατοχής, Εκδόσεις Ερμής, Αθήνα, 2006.
• Κurowski Franz, Der Kampf um Kreta, Ευσταθιάδης Group, Αθήνα, 1998.
• Simpson Tony, Operation Mercury, The battle for Crete, 1941, Hodder and Stoughton, Λονδίνο
• Palazzo Albert, Battle of Crete, Army History Unit, Καμπέρα, 2007.