Το «εμπάργκο» στον ρωσικό πολιτισμό και τη ρωσική κουλτούρα δεν θα καταφέρει κάποιο πλήγμα στον Πούτιν, πόσο μάλλον να τον ωθήσει να αποχωρήσει από την Ουκρανία.
Την παραπάνω θέση διατυπώνει μεταξύ άλλων η Nina L Khrushcheva, καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο New School της Νέας Υόρκης και συν-συγγραφέας του βιβλίου In Putin’s Footsteps: Searching for the Soul of an Empire Across Russia’s Eleven Time Zones (St Martin’s Press), με άρθρο της στο Social Europe.
Η ίδια ανατρέχει στο παρελθόν, υπενθυμίζοντας πως προτού γράψει τους Αδελφούς Καραμάζοφ ή τις Σημειώσεις από το Υπόγειο, ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι καταδικάστηκε σε θάνατο από την τσαρική κυβέρνηση επειδή δήθεν συμμετείχε σε επαναστατικές δραστηριότητες, στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σιβηρία και αναγκάστηκε να εκπληρώσει στρατιωτική θητεία στην εξορία. Παρ’ όλα αυτά, ήταν μετά την επιστροφή του από την Ευρώπη, όπου πέρασε χρόνια ζώντας ελεύθερος, που ο Ντοστογιέφσκι έγραψε, στο Ημερολόγιο ενός συγγραφέα, ότι «όλοι έτρεφαν κρυφά κακία εναντίον των Ρώσων».
Την ώρα που πολιτιστικά ιδρύματα τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ έχουν «ακυρώσει» τους Ρώσους καλλιτέχνες και τον Ρωσικό πολιτισμό, τα λόγια του μεγάλου συγγραφέα μοιάζουν τρομερά επίκαιρα. Όπως σημείωσε πρόσφατα ο συγγραφέας Ian Buruma, οι Ρώσοι σκέφτονται τώρα όλο και περισσότερο ότι το Κρεμλίνο μπορεί να είχε δίκιο από την αρχή: Η Ρωσία είναι πραγματικά ένα «πολιορκημένο φρούριο», που παρεξηγείται και υπονομεύεται από μια «εχθρική Δύση».
Φυσικά, το θέμα δεν είναι τόσο απλό, ενώ σύμφωνα με την καθηγήτρια, μοιάζει κάπως με το ερώτημα «αν η κότα έκανε το αυγό ή το αντίθετο». Ειδικότερα, η απόρριψη της ρωσικής κουλτούρας από τη Δύση αποτελεί μέρος της απάντησής της στην εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, σε αυτό που αποκαλεί «ειδική στρατιωτική επιχείρηση».
Αλλά αυτή η επιχείρηση, ισχυρίζεται ο Πούτιν, ήταν μια απάντηση στην εχθρότητα της Δύσης -συγκεκριμένα, στις προσπάθειες της Αμερικής να μετατρέψει την Ουκρανία σε «αντιρωσική». Σύμφωνα με τον Ρώσο πρεσβευτή στα Ηνωμένα Έθνη, Βασίλι Νεμπένζια, ο στόχος δεν είναι να εξαλειφθεί η Ουκρανία, «ένα αγαπητό και φιλικό έθνος», αλλά να μην εξυπηρετήσει την «αντιρωσική ατζέντα» της Αμερικής.
Ακόμα και οι Ρώσοι που δεν πιστεύουν πλήρως το αφήγημα του Κρεμλίνου για την Ουκρανία εκφράζουν μια έκπληξη για την ετοιμότητα με την οποία η Δύση στράφηκε εναντίον όλων των ρωσικών πραγμάτων. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αναφέρει στο άρθρο η Nina L Khrushcheva, τα σχολεία συνέχισαν να διδάσκουν τη γερμανική γλώσσα, οι ορχήστρες συνέχισαν να παίζουν Μπαχ και Μότσαρτ σε γεμάτες αίθουσες και οι άνθρωποι συνέχισαν να διαβάζουν Γκαίτε και Τόμας Μαν. Όλη η γερμανική ιστορία και ο πολιτισμός δεν στιγματίστηκαν από τα εγκλήματα των Ναζί.
Ωστόσο, από τότε που ο Πούτιν ξεκίνησε τον πόλεμό του στην Ουκρανία, η Φιλαρμονική του Μονάχου απέλυσε τον Ρώσο αρχιμουσικό της, Valery Gergiev, και η Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης διέκοψε τους δεσμούς της με το ρωσικό θέατρο Μπολσόι. Οι Ρώσοι μουσικοί έχουν αποκλειστεί από διεθνείς διαγωνισμούς, ενώ ορισμένες ορχήστρες αφαίρεσαν ακόμη και τον Τσαϊκόφσκι από τα προγράμματα των συναυλιών τους.
Ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, ένας μεγάλος Ρώσος συγγραφέας, περιέγραψε αυτή την τάση απόρριψης ενός πολιτισμού ως μια μορφή χυδαιότητας. Αν και η διακοπή των δεσμών με τα ρωσικά πανεπιστήμια μπορεί να φαίνεται λιγότερο χυδαία από το να σπάσει κανείς γερμανικά καταστήματα στην πλατεία Νέβσκι της Αγίας Πετρούπολης, όπως έκαναν οι Ρώσοι εθνικιστές τη δεκαετία του 1910, το συναίσθημα μοιάζει να είναι το ίδιο.
Ακόμη και στην περίπτωση της Ουκρανίας, η απόρριψη της ρωσικής τέχνης και του πολιτισμού φαίνεται να βασίζεται σε μια εσφαλμένη λογική. Αν κάποιος δικαιολογείται να απορρίψει τη Ρωσία, αυτός είναι η Ουκρανία. Αλλά η απόφαση να εξαλειφθεί η ρωσική λογοτεχνία και γλώσσα από τα σχολικά προγράμματα δεν είναι τόσο απλή όσο το να «πετάξουμε» οτιδήποτε «μας συνδέει με κάποιο τρόπο με τη ρωσική αυτοκρατορία», όπως το έθεσε ο Ουκρανός αναπληρωτής υπουργός Παιδείας και Επιστημών, Andriy Vitrenko.
Επιπλέον, ο ουκρανός σκηνοθέτης Sergei Loznitsa τόνισε πως πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή στην ακύρωση των Ρώσων καλλιτεχνών, εν μέρει επειδή το τι κάνει κάτι «ρωσικό» δεν είναι πάντα σαφές. Αποβλήθηκε από την Ουκρανική Ακαδημία Κινηματογράφου λόγω της στάσης του, αλλά έχει δίκιο, σύμφωνα με την καθηγήτρια.
Στην πραγματικότητα, η προσέγγιση του υπουργείου Παιδείας για τον συγγραφέα Νικολάι Γκόγκολ αναδεικνύει αυτή την ασάφεια. Αν και ο Γκόγκολ γεννήθηκε στην Ουκρανία -και οι ουκρανικές ιστορίες του θα επιτραπούν-, έγραψε αριστουργήματα όπως το «Παλτό» και οι «Νεκρές ψυχές» ζώντας στην Αγία Πετρούπολη και τη Ρώμη. Τα έργα αυτά θα απαγορευτούν έτσι από τα ουκρανικά σχολεία, στερώντας από τους μαθητές της χώρας τη μεγάλη τέχνη μιας ιδιοφυΐας που πολλοί Ουκρανοί θεωρούν δική τους.
Σύμφωνα με το ουκρανικό υπουργείο Παιδείας, οι μαθητές θα δυσκολευτούν να κατανοήσουν αυτά τα έργα, κυρίως επειδή το «ιστορικό πλαίσιο» είναι «περίπλοκο και μακρινό». Ωστόσο, διαβάζουν ρωσική λογοτεχνία εδώ και γενιές. Και αν ήταν αλήθεια ότι οι Ουκρανοί μαθητές δεν μπορούν να κατανοήσουν τα περίπλοκα ή μακρινά ιστορικά συμφραζόμενα, δεν θα δυσκολεύονταν επίσης να διαβάσουν τον Μπαλζάκ, τις αδελφές Μπροντέ, τον Θερβάντες και τον Τσόσερ, αναρωτιέται η καθηγήτρια.
Από την άλλη, ο Vitrenko λέει ότι οι Ουκρανοί δεν έχουν ανάγκη από «βαριά έργα» που περιγράφουν τα «βάσανα της ρωσικής ψυχής». Αλλά σίγουρα η δύναμη του «Εγκλήματος και τιμωρίας» του Ντοστογιέφσκι ή του «Πολέμου και ειρήνης» του Λέοντα Τολστόι δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, ούτε αφορά μόνο τους Ρώσους.
Όπως τονίζει πάντως η καθηγήτρια στο άρθρο της, σε κάθε περίπτωση, η άρνηση ενασχόλησης με τον ρωσικό πολιτισμό δεν θα αλλάξει τους υπολογισμούς του Πούτιν ούτε θα τον αναγκάσει να αποσύρει τις δυνάμεις του από την Ουκρανία. Αυτό που θα κάνει είναι να αποκόψει μια πιθανή πηγή πληροφοριών σχετικά με τους στόχους και τα κίνητρά του.
Σύμφωνα με την ίδια, η εισβολή στην Ουκρανία δεν εξυπηρετεί τα εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας. Εξάλλου, μια σύγχρονη χώρα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματά της με τη βία. Όμως, ο Πούτιν θέλει να δείξει πως η Ρωσία είναι μια μεγάλη δύναμη, ικανή να επιτύχει πράγματα που άλλοι δεν μπορούν.