Με συγκλονιστική συμμετοχή και βαθιά συγκίνηση πραγματοποιήθηκε την Κυριακή η επίκαιρη εκδήλωση του 3ου Φεστιβάλ «Ημέρες Μνήμης», αφιερωμένη στον φασισμό και τον ναζισμό, με αφορμή την ιστορική μνήμη της μαζικής εκτέλεσης αμάχων στο Κοντομαρί από τα ναζιστικά στρατεύματα στις 2 Ιουνίου 1941.
Πρωταγωνίστριες της εκδήλωσης, η Μάγδα Φύσσα και η δημοσιογράφος Σεμίνα Διγενή, οι οποίες ανέδειξαν με συγκλονιστικά λόγια τον διαρκή κίνδυνο του φασισμού, τονίζοντας την αναγκαιότητα διατήρησης της ιστορικής μνήμης και ενεργής αντίστασης απέναντι σε κάθε μορφή ναζιστικής ιδεολογίας.
Σεμίνα Διγενή: «Ο ναζισμός γεννιέται από τα σπλάχνα της καθημερινής ζωής»
Η κ. Διγενή ξεκίνησε την ομιλία της δηλώνοντας συγκινημένη που βρίσκεται στον τόπο της θυσίας:
«Είναι πάρα πολύ μεγάλη η συγκίνησή μου που είμαι σε αυτόν τον τόπο… Να θυμηθούμε εκείνη τη μέρα της 2ας Ιουνίου του ’41, τότε που σ’ αυτά εδώ τα χώματα χύθηκε το αίμα των ανθρώπων σας στην πρώτη μαζική εκτέλεση αμάχων στην Ευρώπη από τους ναζί».
Αναφερόμενη στο έγκλημα πολέμου του Κοντομαρί, η κ. Διγενή σημείωσε ότι οι μνήμες παραμένουν ζωντανές και ανεξίτηλες, με σφαίρες των ναζί να εντοπίζονται ακόμη στους κορμούς των ελαιόδεντρων του τόπου της εκτέλεσης.
Επεσήμανε πως η Μάχη της Κρήτης αποτέλεσε σοβαρό πλήγμα για τις γερμανικές δυνάμεις, οι οποίες αντέδρασαν με εκδικητική αγριότητα απέναντι στον άμαχο πληθυσμό:
«Οι ναζιστικές δυνάμεις συνέλαβαν 24 άνδρες ηλικίας από 18 έως 60 ετών και τους εκτέλεσαν εν ψυχρώ, αφήνοντας πίσω χήρες, ορφανά, χωριά ρημαγμένα και μνήμες βαθιά ριζωμένες».
«Το αυγό του φιδιού επωάζεται ακόμη»
Αναλύοντας τη ρίζα του ναζισμού, η Σεμίνα Διγενή υπογράμμισε ότι δεν πρόκειται για ένα στιγμιαίο ιστορικό φαινόμενο, αλλά για προϊόν συγκεκριμένων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών:
«Ο Χίτλερ δεν ανέβηκε στην εξουσία επειδή εξαπατήθηκαν οι εργατικές μάζες, αλλά με τη στήριξη των βιομηχάνων και τραπεζιτών. Ο ναζισμός γεννήθηκε από τα σπλάχνα του καπιταλισμού και ενισχύθηκε από την ίδια την αστική δημοκρατία της Βαϊμάρης».
Προειδοποίησε για τον κίνδυνο αναβίωσης ναζιστικών ιδεών στην εποχή μας, εστιάζοντας στην κοινωνική αδιαφορία που επιτρέπει στους «χιτλερίσκους» να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος:
«Ο ναζισμός δεν έπεσε μαζί με τον Χίτλερ. Δεν υπήρξε μόνο στη Γερμανία. Υπάρχει όπου υπάρχουν συνθήκες που τον θρέφουν – κοινωνικά προβλήματα, ρατσισμός, μισαλλοδοξία».
Τόνισε επίσης ότι η απάθεια και η ανοχή είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για τις δημοκρατίες, καθώς επιτρέπουν στον φασισμό να διεισδύει ακόμη και στις πιο οικείες δομές της κοινωνίας: από τις γειτονιές και τα σχολεία, μέχρι τις οικογένειες και τους χώρους εργασίας.
«Η μνήμη είναι αντίσταση – το “ποτέ ξανά” δεν είναι σχήμα λόγου»
Η κ. Διγενή, με πολυετή δημοσιογραφική ενασχόληση με τον φασισμό, αναφέρθηκε και στις δεκαετίες έρευνας και καταγραφής που έχει αφιερώσει στο θέμα:
«Εδώ και 35 χρόνια ερευνώ δημοσιογραφικά τον ναζισμό, την άνοδο του φασισμού και τους μηχανισμούς του. Κάποτε με έλεγαν υπερβολική. Σήμερα, οι εξελίξεις με δικαιώνουν».
Αναφερόμενη στη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης, έκανε έκκληση για συνεχή επαγρύπνηση και δράση:
«Το “ποτέ ξανά” δεν αρκεί να το λέμε. Πρέπει να το εννοούμε. Και το εννοούμε όταν αντιστεκόμαστε, όταν τιμούμε τις θυσίες και όταν δεν ξεχνάμε τις αιτίες που γεννούν τον φασισμό».
Ολόκληρη η τοποθέτηση της Σεμίνας Διγενή στα πλαίσια του φεστιβάλ στο Κοντομαρί:
Είναι πάρα πολύ μεγάλη η συγκίνησή μου που είμαι σε αυτόν τον τόπο. Διάβασα με πολύ προσοχή την ιστορία του και πραγματικά αισθάνομαι περήφανη που μπορώ σήμερα και είμαι εδώ και είμαι μαζί σας και θα μιλήσω, θα ‘χω την τύχη να μιλήσω με απογόνους εκείνων των παλικαριών. Ευχαριστώ λοιπόν για την τιμή της πρόσκλησης και να μιλήσουμε για αυτό το ίσως το πιο σοβαρό θέμα των δύο τελευταίων αιώνων, για τον ναζισμό. Να θυμηθούμε εκείνη τη μέρα της 2ας Ιουνίου του ’41, τότε που σ’ αυτά εδώ τα χώματα χύθηκε το αίμα των ανθρώπων σας στην πρώτη μαζική εκτέλεση αμάχων στην Ευρώπη από τους ναζί. Θέλω να ξέρετε ότι η ανταπόκρισή μου στην πρόσκληση, όταν με πήρε τηλέφωνο ο Δημήτρης Ανθούσης για να μου το προτείνει, σχεδόν δεν ολοκλήρωσε την πρόσκληση. Εννοείται ότι πρέπει να είμαι εδώ. Εννοείται ότι όλοι πρέπει να είμαστε εδώ και να μιλάμε για αυτό το θέμα. Να ανησυχούμε για αυτό το θέμα. Να θυμόμαστε, να οργιζόμαστε και να αντιδρούμε.
Οι μεγάλοι πόλεμοι, έλεγε ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, δεν αρχίζουν στα πεδία των μαχών, ούτε στις μεγάλες πολιτικές συγκεντρώσεις και ιδεολογίες. Αρχίζουν εντελώς ανύποπτα στους χώρους της καθημερινής μας ζωής. Ξεκινούν ακόμα και μέσα από το ίδιο μας το σπίτι. Εκεί φωλιάζουν όλα. Γι’ αυτό μόνο με την πίστη σε μια καθημερινή ζωή που να μας χωράει όλους, απροκατάληπτοι και δίκαιοι προς όλους, μπορούμε, έστω και καθυστερημένα, να πετύχουμε αυτό που τόσο προσδοκούσαμε, έλεγε ο Καμπανέλλης τον Μάιο του ’45: ένα πραγματικό “ποτέ πια”. Το θέμα είναι πως σήμερα, Ιούνιο του 2025, δεν φτάνουν ούτε τα λόγια, ούτε ο θυμός, ούτε η οργή, ούτε η αγανάκτηση, ούτε τα ξόρκια για να αντιμετωπιστεί η επέλαση των βαρβάρων. Τίποτα δεν πρόκειται να γίνει όταν μένουν ανέπαφες οι κοινωνικές αιτίες που γεννούν και τρέφουν τον ναζισμό και τον φασισμό.
Δεν έχει κανένα νόημα να περιγράψω τις λεπτομέρειες της σφαγής εδώ στο Κοντομαρί, αυτού του εγκλήματος πολέμου που κατέχει ιδιαίτερη θέση στη λαϊκή αντίσταση και πάλι της περιόδου του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Γιατί εσείς τις γνωρίζετε καλύτερα από τον καθένα. Δεν φαντάζομαι να υπάρχει σπίτι χωρίς θυσία, χωρίς ήρωα, χωρίς πληγές και χωρίς πένθος, αλλά και μνήμες. Μνήμες που δεν πρόκειται να σβήσουν όσα χρόνια κι αν περάσουν. Ακόμα και σήμερα, μετά από 84 χρόνια, όσοι πηγαίνουν σε αυτόν εδώ τον ελαιώνα της εκτέλεσης, βρίσκουν μέσα στους κορμούς των δέντρων τις σφαίρες των ναζί. Και ο εφιάλτης ζωντανεύει. Ζωντανεύει το άγριο φονικό για το οποίο είχε δώσει εντολή ο ίδιος ο Ρίν.
Η αλήθεια είναι βέβαια πως η μάχη της Κρήτης υπήρξε ανελέητη και καταστροφική για τους Γερμανούς, οι οποίοι είχαν βαριές και σύμμετρες απώλειες, με σημαντικότερη την αχρήστευση του πιο δυνατού τους εργαλείου, των αλεξιπτωτιστών. Αυτό το απρόσμενο πλήγμα στο πανίσχυρο τότε Τρίτο Ράιχ, λίγο πριν την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, έφερε οργή στα γερμανικά επιτελεία που απάντησαν με συστηματικά αντίποινα κατά του πληθυσμού. Οι ναζιστικές δυνάμεις συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους. Συνέλαβαν 24 άνδρες ηλικίας από 18 έως 60 ετών και τους εκτέλεσαν εδώ εν ψυχρώ αφήνοντας να ζήσουν μόνο οι ηλικιωμένοι. Αυτή η εκτέλεση των ανδρών εδώ στο Κοντομαρί άφησε παιδιά ορφανά, γυναίκες χήρες, οικογένειες που για χρόνια δεν κατάφεραν να σταθούν στα πόδια τους, χωρίς τους άνδρες, τους γιους, τους αδελφούς και τα στηρίγματά τους. Σε αυτό το αιματοβαμμένο χωριό πέρασαν σχεδόν 20 χρόνια για να περπατήσουν ξανά νέοι άνθρωποι. Κυκλοφορούσαν μόνο ηλικιωμένοι και μικρά παιδιά.
Θα ‘θελα να σας πω ότι ασχολούμαι δημοσιογραφικά με τον ναζισμό και τον φασισμό πάνω από 35 χρόνια, με έρευνες, άρθρα, ρεπορτάζ, εκπομπές, podcast. Θεωρούσα πάντα πάρα πολύ σημαντική τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης που είναι βασική παράμετρος της ταυτότητας ενός τόπου. Θεωρούσα απολύτως απαραίτητη τη συνειδητοποίηση των κινδύνων, του φασισμού και του πολέμου. Και ας έλεγαν τότε κάποιοι, σχολιάζοντας αυτές τις εκπομπές, ότι “αυτά όλα είναι υπερβολές και ότι τέτοια πράγματα δεν πρόκειται να γίνουν”. Ο χρόνος τους διέψευσε. Το αυγό του φιδιού όντως επωαζόταν. Και εδώ, αν μου επιτρέπεται να πω, αγαπητοί φίλοι, ότι είναι και μια απάντηση σε κάποιους ανθρώπους που είπαν “τι δουλειά μπορεί να έχω εγώ εδώ” και κυρίως “τι δουλειά θα μπορούσε να έχει η Φωλιά”; Η Φωλιά δεν έχει δουλειά; Υπάρχει περίπτωση η Φωλιά να μην έχει δουλειά με το θέμα του ναζισμού ή να μην είναι πλέον κατάλληλη για να μιλήσει;
Δυστυχώς, φαίνεται πως πολλοί έχουν ξεχάσει πως ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία όχι ελέω των πλανεμένων εργατικών μαζών, θυμάτων της κρίσης, ούτε λόγω κάποιας αδυναμίας της δημοκρατίας, ούτε βεβαίως λόγω κάποιας αδυναμίας συγκρότησης ενός αντιφασιστικού μετώπου. Οι ναζί ανέλαβαν την εξουσία ελέω των Γερμανών βιομηχάνων και τραπεζιτών. Από τα σπλάχνα του καπιταλισμού γεννήθηκε και της αντεπανάστασης που γέννησαν την ίδια την αστική δημοκρατία της Βαϊμάρης. Το θέμα είναι ότι δεν χωράει κανένας εφησυχασμός απέναντι σε όσους ξεμυτίζουν από τους βούρκους και διατάσσονται υπό το βλέμμα των δήθεν ανησυχούντων των κομμάτων. Δηλαδή, του κεφαλαίου που τους χρησιμοποιούν πάλι όπως πάντα ως πολυεργαλείο μέσα στην υποκριτική αγωνία του συστήματος που τους γεννά και τους τρέφει.
Ο Χίτλερ δεν έπεσε απ’ το διάστημα ούτε ήταν ένας και μόνος. Ήταν το διαμόρφωμα δεκάδων χιλιάδων αφανών χιτλερίσκων στη Γερμανία και στην Αυστρία. Και όχι μόνο εκεί. Χιτλερίσκοι υπήρχαν και υπάρχουν διάσπαρτοι σε μεγάλες και μικρές πόλεις, σε χώρους εργασίας, σε γειτονιές, σε συντροφιές, σε οικογένειες. Και ο ναζισμός δεν ήταν ιδέα ενός και μόνο διεστραμμένου εγκεφάλου. Ήταν η συμπύκνωση της νοσηρής πολιτικής αντίληψης εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων, φορέων του μικροβίου, του ρατσισμού, του εθνικισμού, της μισαλλοδοξίας, της τελικής λύσης όλων των προβλημάτων με τη βία, τη φωτιά και το τσεκούρι. Ο ναζισμός δεν άρχισε με τον Χίτλερ, γι’ αυτό και δεν τον πήρε μαζί του φεύγοντας. Δεν εμφανίστηκε μόνο στη Γερμανία. Γι’ αυτό και δεν επανεμφανίζεται μόνο εκεί. Υπάρχει παντού όπου ουσιαστικά κοινωνικά προβλήματα τον τρέφουν. Ο κίνδυνος είναι ένας και μοναδικός: η αδιαφορία για τα αίτια που αναγεννούν τον ναζισμό και εν συνεχεία η απάθεια και η ανοχή για ένα φαινόμενο που μπορεί να εξελιχθεί σε μαζική διανοητική μόλυνση. Σήμερα εδώ σε αυτόν το μαρτυρικό τόπο εμπνεόμαστε και διδασκόμαστε απ’ την ηρωική στάση όλων όσοι όρθωσαν ανάστημα, κράτησαν παλικαρίσια στάση δίνοντας και τη ζωή τους απέναντι στη ναζιστική φασιστική πολεμική μηχανή.
