Γράφει ο Πάνος Ξηρουχάκης*
Ζούμε στην εποχή του Ολοκληρωτικού Νεοφιλελευθερισμού. Ο θρίαμβος του κεφαλαίου εις βάρος των εργαζομένων είναι κάτι παραπάνω από εμφανές. Πάραυτα τα ΜΜΕ αποπροσανατολίζουν τον κόσμο: κρίση χρέους, κούρεμα χρέους, δημοσιονομικό έλλειμμα κλπ. Η προσπάθεια να μείνει στο σκοτάδι ο ταξικός εξοντωτικός πόλεμος είναι πράγματι εντυπωσιακή. Τα πάντα μασκαρεύονται σε κάτι άλλο. Το μεγαλύτερο όμως έγκλημα των δημοσιογράφων, είναι η καλλιέργεια της βεβαιότητας στις μάζες ότι αργά ή γρήγορα οι πολιτικοί ηγέτες θα καθυποτάξουν τις αγορές προς όφελος των πολιτών, όπως είχε γίνει στο μεσοπόλεμο (Νew Deal).
Ζούμε στην εποχή του Ολοκληρωτικού Νεοφιλελευθερισμού. Ο θρίαμβος του κεφαλαίου εις βάρος των εργαζομένων είναι κάτι παραπάνω από εμφανές. Πάραυτα τα ΜΜΕ αποπροσανατολίζουν τον κόσμο: κρίση χρέους, κούρεμα χρέους, δημοσιονομικό έλλειμμα κλπ. Η προσπάθεια να μείνει στο σκοτάδι ο ταξικός εξοντωτικός πόλεμος είναι πράγματι εντυπωσιακή. Τα πάντα μασκαρεύονται σε κάτι άλλο. Το μεγαλύτερο όμως έγκλημα των δημοσιογράφων, είναι η καλλιέργεια της βεβαιότητας στις μάζες ότι αργά ή γρήγορα οι πολιτικοί ηγέτες θα καθυποτάξουν τις αγορές προς όφελος των πολιτών, όπως είχε γίνει στο μεσοπόλεμο (Νew Deal).
Το New Deal ήταν μια σειρά οικονομικών προγραμμάτων που υλοποιήθηκαν στις ΗΠΑ μεταξύ 1933 και 1936 από τον πρόεδρο Franklin Roosevelt. Ήταν η απάντηση στην οικονομική κρίση και το κραχ του 1929. Στην πράξη, το new deal σηματοδότησε τη μεγαλύτερη εμπλοκή του κράτους στην οικονομική ζωή. Επίσης εφαρμόστηκαν μέτρα που μείωσαν την ασυδοσία του κεφαλαίου. Το New deal δεν υπήρξε μόνο αμερικάνικο φαινόμενο. Το κράτος , πράγματι τη δεκαετία του 30 σε διεθνές επίπεδο, είχε ένα παρεμβατικό και ρυθμιστικό ρόλο στην οικονομία. Σε κράτη με αναπτυσσόμενη και καταστραμμένη οικονομία, αυτό πολλές φορές μεταφράστηκε σε μία μεταλλαγή του αστικού κράτους στα Φασιστικά καθεστώτα του μεσοπολέμου (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία κλπ). Πολλοί αναρωτιούνται γιατί στις μέρες μας ,την εποχή μιας σαρωτικής οικονομικής κρίσης, οι πολιτικοί δε καταφεύγουν σε ένα νέο Νew Deal. Μάλιστα πολλοί ονειρευόταν ότι ο Ομπάμα θα ήταν ο νέος Ρούσβελτ. Η ιστορία όμως τους διέψευσε.
Οι λόγοι αυτή της διάψευσης, όπως θα παρουσιάσω αναλυτικότερα στη συνέχεια, έχουν να κάνουν με την ασυδοσία της πλουτοκρατίας και την οριστική της διάθεση να διεξάγει έναν ολοκληρωτικό ταξικό πόλεμο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Είναι γνωστό ότι ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του καπιταλισμού, είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ των κεφαλαιοκρατών. Σε αυτό τον ανταγωνισμό, νέοι παίχτες μπαίνουν στο παιχνίδι και άλλοι φεύγουν.
Σύμφωνα με τον Borkenau , η οικονομικοκοινωνική κρίση και ο ενδοκαπιταλιστικός ανταγωνισμός που προκλήθηκαν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησαν στην επικράτηση των πιο ισχυρών καπιταλιστών εις βάρος των άλλων. Οι Καπιταλιστές που τελικά επικράτησαν σχημάτισαν μια «νέα οικονομική ελίτ» που αντικατάστησε την προηγούμενη κυρίαρχη οικονομική ελίτ.
Η «νέα οικονομική ελίτ» όμως, οδήγησε την οικονομία, μετά το τέλος του 1ου παγκοσμίου πολέμου, σε ένα νέο ανταγωνισμό, όπου τα μέλη της ελίτ αυτής ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για κυριαρχία. Αυτός ο ανταγωνισμός υπήρξε καταστροφικός για τον απλό λαό, καθώς η άνοδος της φτώχειας και της ανεργίας ήταν ραγδαία. Οι καπιταλιστές επίσης φοβούνταν το ενδεχόμενο μίας επανάστασης. Η οκτωβριανή επανάσταση του 1917 ήταν ακόμα ένα νωπό γεγονός. Ο επαναστατικός αναβρασμός σε συνδυασμό με τη φτώχεια δημιουργούσε ένα εκρηκτικό περιβάλλον στα κράτη του αναπτυγμένου κόσμου. Το κράτος μοιραία αναγκάστηκε να εμπλακεί (με τη σύμφωνη βέβαια γνώμη των κεφαλαιοκρατών) για να ελέγξει αυτό τον καταστροφικό οικονομικό ανταγωνισμό και για να την διασφαλίσει την επιβίωση του καπιταλιστικού συστήματος.
Έτσι σύμφωνα πάντα με τον Borkenau, σε κάποια κράτη μία «νέα πολιτική ελίτ» κυριάρχησε η οποία αντικατέστησε την προηγούμενη κυρίαρχη οικονομική ελίτ. Ο Borkenau υπήρξε ο θεμελιωτής της θεωρίας του ολοκληρωτισμού. Κατά τη γνώμη του, οι φασίστες στην Ιταλία και οι εθνικοσοσιαλιστές στη Γερμανία αποτελούν τις κυρίαρχες πολιτικές ελίτ που έρχονται να αντικαταστήσουν τις οικονομικές ελίτ που μέχρι τότε έλεγχαν τα κράτη αυτά. Βέβαια διαφορετικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες γεννούν την ίδια εποχή και διαφορετικές κυρίαρχες ελίτ. Άλλο φασισμός, άλλο ναζισμός, άλλο Μεταξάς κλπ. Το γεγονός όμως είναι ότι στη διάρκεια του μεσοπολέμου σε κάποια κράτη με αδύναμη οικονομία , η «πολιτική ελίτ» αντικατέστησε την «οικονομική ελίτ. Η ανάγκη του καπιταλισμού να επιβιώσει, είναι πράγματι συγκλονιστική. Έτσι αυτή η αντικατάσταση αποτελεί μία φυσιολογική για την εποχή καπιταλιστική διαδικασία τόσο με πολιτικές συνέπειες (άνοδος του ολοκληρωτισμού σε κάποια κράτη), όσο και στρατιωτικογεωπολιτικές (2ος παγκόσμιος πόλεμος).
Είδαμε λοιπόν ότι τη δεκαετία του 30, η κρίση ξεπεράστηκε με τον αυξανόμενο κρατικό παρεμβατισμό. Σε γενικές γραμμές η οικονομική ελίτ αναγκάστηκε να παραχωρήσει κάποιο κομμάτι από τον πλούτο της, ώστε να ενισχυθεί η εργατική τάξη του δυτικού πολιτισμού. Επίσης, σε κράτη ανίσχυρα, επιβλήθηκε ολοκληρωτισμός και η οικονομική ελίτ παραχώρησε τη δύναμη της στις πολιτικές ελίτ. Αντίθετα σήμερα παρατηρείται απροθυμία της κυρίαρχης οικονομικής ελίτ (των οποίων μαριονέτες είναι οι πολιτικές ηγέτες) να κάνει την παραμικρή παραχώρηση υπέρ της εργατικής τάξης. Εύλογα μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι η κυρίαρχη οικονομική ελίτ αδιαφορεί για τα αδύναμα στρώματα του πληθυσμού. Επίσης κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι φοβάται να παραδώσει τα ηνία σε μία νέα πολιτική ελίτ που δε θα μπορεί να ελέγξει (όπως πχ έγινε στη μεσοπολεμική Γερμανία).
Όλα τα παραπάνω είναι εύλογες υποθέσεις. Το θέμα όμως για την κυρίαρχη οικονομική ελίτ δεν είναι το τι θέλει, αλλά το τι μπορεί. Ήδη τονίσαμε, πως μία τέτοια διαδικασία αντικατάστασης της οικονομικής ελίτ από την πολιτική ελίτ σε κάποια κράτη, ήταν απαραίτητη για την επιβίωση του καπιταλισμού και κατά συνέπεια και της οικονομικής ελίτ που παραχωρεί στη δεκαετία του 30 λίγη από την εξουσία της για να σωθεί η ίδια. Επίσης, την ίδια εποχή, σε κράτη με «ισχυρή» οικονομία (όπως οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία ,η Γαλλία κλπ) η ανεργία, η φτώχεια και τα επαναστατικά κελεύσματα δημιουργούν την υποχρέωση στους κεφαλαιοκράτες να «διασωθεί» η εργατική τάξη μέσω της κρατικής παρέμβασης . Τι έχει αλλάξει τόσο ριζικά ώστε η κυρίαρχη «Οικονομική ελίτ» του σήμερα να μην φοβάται τις συνέπειες της ασυδοσίας της;
Η δεκαετία του 1970 χαρακτηρίζεται από την κρίση του φορντικού καθεστώτος συσσώρευσης (το οποίο τη δεκαετία του 30 ήταν στο απόγειο του) και τη μετάβαση στο καθεστώς της ευέλικτης συσσώρευσης (μεταφορντικό καθεστώς). Παρατηρείται λοιπόν τότε μια σταδιακή μετάβαση από την παραγωγή για κάθε περίπτωση (JIC -just in case) του φορντικού μοντέλου, στην παραγωγή για όταν χρειαστεί (JIT –just in time). Με άλλα λόγια το καθεστώς της ευέλικτης συσσώρευσης αντιπαρατέθηκε στη μαζική παραγωγή του Φορντισμού ως εναλλακτικό μοντέλο βιομηχανικής οργάνωσης στα πλαίσια μιας τεχνολογικά ευέλικτης παραγωγής. Αυτή η παραγωγική διαδικασία της ευέλικτης συσσώρευσης, είναι κυρίαρχη στις μέρες μας.
Οι συνέπειες αυτής της μετάβασης σε εργασιακό και ταξικό επίπεδο υπήρξαν ραγδαίες. Πτώση των μισθών, άνοδος της ανεργίας και της ανειδίκευτης εργασίας, οπισθοχώρηση του συνδικαλιστικού κινήματος κλπ. Το σημαντικότερο όμως είναι το γεγονός ότι ο εργάτης του Φορντικού καθεστώτος που εργάζεται 8ωρο και έχει σταθερή εργασία (και που υπήρξε σχετικά ο κανόνας για τους εργαζόμενους του Φορντικού μοντέλου παραγωγής ), έδωσε τις τελευταίες δεκαετίες τη θέση του, στον χαμηλά αμειβόμενο περιφερόμενο από πόλη σε πόλη και χώρα σε χώρα (όπου βασικά η παραγωγική διαδικασία τον χρειάζεται) ανασφάλιστο εργάτη (το φαινόμενο αυτό είχε ονομαστεί αρχικά « βραζιλιανοποίηση της οικονομίας»).
Η αιτία λοιπόν που η κυρίαρχη «Οικονομική ελίτ» σήμερα φαίνεται τόσο αδιάλλακτη, βρίσκεται στον τρόπο παραγωγής που επικρατεί παγκοσμίως. Αντίθετα τη δεκαετία του 30, ο φορντισμός χρειάζεται την εργατική τάξη. Η παραγωγή για κάθε περίπτωση (JIC -just in case) απαιτεί άφθονους εργάτες. Οι καπιταλιστές σε εκείνη τη φάση της παραγωγικής διαδικασίας βασίζουν την ευημερία τους στην εργατική τάξη και συνάμα στην καταναλωτική δύναμη των εργατών (καταναλώνουν αυτά που παράγουν). Οι εργάτες πρέπει να είναι κατώτεροι οικονομικά, σύμφωνα πάντα με τους καπιταλιστές, αλλά επίσης πρέπει η ποιότητα ζωής τους να βρίσκετε σε ικανοποιητικό επίπεδο, ώστε να μπορούν να εργάζονται και να καταναλώνουν.
Γιατί να προχωρήσει ο καπιταλισμός σε ένα νέο New Deal ; Πολλοί αναρωτιούνται γιατί το κράτος δε παρεμβαίνει για να ρυθμίσει την αγορά. Ξεχνάνε όμως πως οι εποχές έχουν αλλάξει. Διεθνώς επικρατεί η παραγωγή για όταν χρειαστεί (JIT –just in time). Τώρα πλέον η μαζική κατανάλωση δεν είναι το ζητούμενο. Έτσι δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε μια κινεζοποιημένη (ή ινδοποιημένη όπως θέλετε πέστε την) οικονομία όπου η πλειοψηφία του κόσμου θα είναι άνεργοι ή θα εργάζονται με μισθούς πείνας. Η παραγωγή (JIT –just in time) θα βασίζεται στις καταναλωτικές ικανότητες της πλουτοκρατίας και της μεσαίας τάξης (σε όποιο κομμάτι της τελευταίας βέβαια επιβιώσει της κρίσης). Η εργατική τάξη πάει στην κόλαση.
Η οικονομική ελίτ δε φαίνεται διατεθειμένη να διακινδυνεύσει ένα νέο New Deal. Δεν υπάρχει λόγος να διακινδυνεύσει τα πρωτεία σε ένα κόσμο που είναι πλέον δικός της. Έτσι μπορεί να συνεχίσει αυτό τον αναζωογονητικό για την ίδια οικονομικό ανταγωνισμό, καταστροφικό για την υπόλοιπη κοινωνία. Ζούμε την εποχή του Oικονομικού Ολοκληρωτισμού. Την παντοδυναμία των αγορών, των χρηματιστηρίων και των πολυεθνικών. Αν τη δεκαετία του 30, η κρίση ξεπεράστηκε με τον κρατικό παρεμβατισμό (και φασισμό όπου ήταν απαραίτητο και κατά συνέπεια τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο), η κρίση του σήμερα δείχνει να ξεπερνιέται από τους καπιταλιστές με την ακριβώς αντίθετη συνταγή.
Οι νεοφασίστες που ονειρεύονταν ηγετικό ρόλο λόγω της οικονομικής κρίσης, μάλλον θα μείνουν με την όρεξη. Οι στρατιωτικές παρελάσεις και οι τραγικοί μουσολινικού τύπου ηγέτες του μεσοπολέμου, έδωσαν τη θέση τους στο Νεοφιλελεύθερο Ολοκληρωτισμό. Η ιστορία επαναλαμβάνεται άλλοτε σαν τραγωδία και άλλοτε σαν φάρσα. Στη δική μας περίπτωση σαν φάρσα. Το σίγουρο είναι ότι, όπως η ιστορία μας διδάσκει, μία βαθιά οικονομική κρίση, ξεπερνιέται από τους κατέχοντες την εξουσία με ολοκληρωτικές μεθόδους.
Ο Νεοφιλελεύθερος Ολοκληρωτισμός σημαίνει λοιπόν ολοκληρωτικό ταξικό πόλεμο. Ίσως μιλάμε για την απαρχή του τρίτου παγκοσμίου πολέμου. Οι αραβικές εξεγέρσεις , αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης , κόστισαν χιλιάδες νεκρούς. Η άρχουσα τάξη δολοφονεί μανιωδώς για να επιβιώσει (βλέπε π.χ. Συρία). Πέρα από την Αραβική Άνοιξη, οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ έχουν εμπλακεί σε τρεις συγκρούσεις (Ιράκ, Αφγανιστάν και Λιβύη) για οικονομικούς λόγους. Ενώ ο χωροφύλακας της Δύσης στην περιοχή το Ισραήλ, συνεχίζει να αιματοκυλεί την Παλαιστίνη. Συγκρούσεις φαινομενικά ανόμοιες, μασκαρεμένες πολλές φορές σε θρησκευτικό πόλεμο. Συγκρούσεις όμως που κατά τη γνώμη μου, αποτελούν μέρος ενός γενικότερου ταξικού πολέμου που διεξάγεται σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο δυτικό πολιτισμό, η επίθεση του κεφαλαίου στους εργαζόμενους οδηγεί τον κόσμο μαζικά στα τρελλάδικα , στις αυτοκτονίες και τη μετανάστευση (ή καλύτερα να λέγαμε προσφυγιά). Η επίθεση αυτή γίνεται με δύο τρόπους. Άμεσα με μειώσεις μισθών, απολύσεις, καταστολή των διαδηλώσεων κλπ. Έμμεσα με τον ψυχολογικό πόλεμο. Αρκεί κανείς να παρακολουθήσει ειδήσεις , για να καταλάβει ότι οι νεοφιλελεύθεροι ολοκληρωτιστές μιμούνται πλήρως τους μιλιταριστές παππούδες τους που μεσουράνησαν στο μεσοπόλεμο. Τα ψέματα του Γκαίμπελς για συνωμοσία των Εβραίων και των μπολσεβίκων, δώσανε τη θέση τους στα ψέματα περί κρίση χρέους, αδηφάγων αγορών, τεμπέληδων εργαζομένων κλπ. Ένας αδυσώπητος ταξικός παγκόσμιος πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη.
Δεν αμφισβητώ σε καμία περίπτωση το γεγονός της οικονομικής κρίσης. Η κρίση υπήρξε πράγματι και ήταν μία σοβαρή κρίση του καπιταλιστικού συστήματος. Αμφισβητώ όμως ότι οι δήθεν βαριές συνέπειες της οικονομικής κρίσης (απολύσεις, αυτοκτονίες, μειώσεις μισθών κλπ), όπως παρουσιάζονται από τα ΜΜΕ, είναι πράγματι κάτι τόσο απλό όσο οι συνέπειες αυτής της κρίσης. Είναι κάτι πολύ παραπάνω. Είναι ο τρόπος που επιλέχθηκε από την πλουτοκρατία να ξεπεραστεί η κρίση. Είναι η όξυνση του Ταξικού πολέμου. Ενός πολέμου που είναι άλλωστε στη ρίζα του καπιταλιστικού πολιτισμού. Άλλοτε αυτός ο πόλεμος γνωρίζει ύφεση και άλλοτε όξυνση.
Αυτό που ζούμε λοιπόν είναι ένα σκληρό ξεκαθάρισμα λογαριασμών της πλουτοκρατίας. Δεν έχει ονομαστεί ακόμα ολοκληρωτικός ταξικός πόλεμος, γιατί η συγκάλυψη είναι η βασική αρχή της τέχνης του πολέμου. Για παράδειγμα μέχρι να καταλάβει ο εργαζόμενος τι ακριβώς κρυβόταν μεταμφιεσμένο στην κρίση χρέους, ίσως είναι αργά και να έχει μετατραπεί σε δουλοπάροικο. Οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί, οι ακαδημαϊκοί κλπ είναι πλήρως ελεγχόμενοι από το κεφάλαιο, το οποίο υπηρετούν πιστά.
Για τους πολιτικούς και τους δημοσιογράφους πολλά έχουν λεχθεί. Ο ρόλος τους στον ταξικό πόλεμο που διεξάγεται είναι γνωστός. Επίσης οι ακαδημαϊκοί , που διαχρονικά αποτελούν στην πλειοψηφία τους δεκανίκια του καπιταλιστικού συστήματος, παίζουν και αυτοί το δικό τους αρνητικό ρόλο στην παρούσα φάση. Ο Ευρωκεντρισμός κάποιων ακαδημαϊκών, έχει αρχίσει άλλωστε να κουράζει. Σύμφωνα πάντα με την πλειοψηφία των ακαδημαϊκών (που σημειωτόν πληρώνονται αδρά από το κεφάλαιο) από τη στιγμή που το Βερολίνο δεν καίγεται, ακόμα και αν η υπόλοιπη υφήλιος έχει πάρει φωτιά, το πρόβλημα είναι μία απλή κρίση χρέους. Μία κρίση που αργά ή γρήγορα ο «καλός» Ομπάμα και οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα ξεπεράσουν για το καλό όλων εμάς των αργόμισθων και τεμπέληδων. Έτσι νανουρίζονται τα πλήθη από ΜΜΕ, ακαδημαϊκούς και πολιτικούς με την προσμονή της εφαρμογής ενός νέου New Deal…Πράγματι ούτε ο Γκαίμπελς δε κατάφερε να δημιουργήσει μία τέτοια ψεύτικη πραγματικότητα για τους υπηκόους του 3ου Ράιχ.
Πάραυτα δεν είναι λίγες οι φωνές αντίδρασης. Οι εξεγερμένοι άραβες, οι αγανακτισμένοι της Νέας Υόρκης, οι κοινωνικοί αγωνιστές στην Ευρώπη και στη Χιλή, οι εξεγέρσεις στον δυτικό πολιτισμό (Λονδίνο, Αθήνα κλπ), τα αμεσοδημοκρατικά συμβούλια και οι κολεκτίβες (Μεξικό, Αργεντινή κλπ) δείχνουν ότι δημιουργείται μία Γεωγραφία της Αντίστασης στις κυρίαρχες γεωπολιτικές και ταξικές βλέψεις του κεφαλαίου.
* Το συγκεκριμένο άρθρο είχε γραφτεί το 2011 για το περιοδικό Zero Geographic. Σήμερα, κατά τη γνώμη μου, παραμένει επίκαιρο.