Γράφει ο Κανάκης Γερωνυμάκης
Στα δικά μας τα χρόνια πηγαίνει και στο πιο μικρό χωριό αμαξόδρομος και κάθε μέρα πηγαίνουνε κινητά μαγαζιά με όλα τα καλά. Όμως, ακόμα και πριν από μισό αιώνα, είχαμε τους «γυρολόγους» που ή με φορτηγά ζώα ή και με την πλάτη τους κουβαλούσανε την πραμάτειά τους. Επί της τουρκοκρατίας στην επαρχία Σφακίων δεν εδρεύανε κατοχικές υπηρεσίες και βέβαια ούτε τελωνεία και οι έμποροι των Σφακίων εγλιτώνανε τα τελωνιακά, μα και άλλα «τζερεμιά» που τυχαίνανε στους εμπόρους που μένανε στα άλλα μέρη που ήτανε και κατοχικές υπηρεσίες. Τελωνιακά επλήρωναν οι Τούρκοι εμπορευόμενοι 25 τοις χιλίοις. Οι Έλληνες υπήκοοι της Τουρκίας 50 τις χιλίοις και 100 τοις χιλίοις οι μη υπήκοοι.
Οι Σφακιανοί έμποροι επουλούσανε πιο φτηνά από τους συναδέλφους τους των Χανίων και του Ρεθύμνου και (όπως άκουσα από γέρους όταν εγώ ήμουνα νεαρός) ερχόντουσαν από τα όμορα χωριά των επαρχιών Αποκορώνου και Αγ. Βασλείου και ψωνίζανε από τα Σφακιά που βρίσκανε καλύτερη αγορά. Ήτανε λοιπόν κερδοφόρο και το επάγγελμα του γυρολόγου για τους Σφακιανούς που ψωνίζανε φτηνά και κέρδιζαν περισσότερα και όταν πουλούσανε σε λογική τιμή. Πάρα πολλοί Σφακιανοί ήτανε γυρολόγοι και ειδικά από τις Κομητάδες. Όσοι κρατούσανε την πραμάτεια στην πλάτη τους την είχανε σε ένα πολύ μεγάλο σακούλι που το λέγανε «βούργια». Επηγαίνανε μέχρι τη Μεσσαρά και τα Ηρακλειώτικα χωριά. Στη Μεσσαρά που είχανε σχεδόν δεδομένο ότι κάθε γυρολόγος ήτανε Σφακιανός λέγανε και την παρακάτω μαντινάδα:
Φαρμάκι να πουλιούτανε στου Σφακιανού τη βούργια
θα το ‘παιρνα για χάρη σου αγάπη μου καινούρια.
Οι γυρολόγοι με τη βούργια πουλούσανε ψιλικά. Όσα είδη είχανε όγκο, και όσα ήτανε εύθραυστα, τα κρεμούσανε εξωτερικά από τη βούργια. Αυτοί πηγαίνανε από πόρτα σε πόρτα. Ήρθε μια φορά ένας τέτοιος γυρολόγος στο σπίτι μας το 1934. Εγώ πήγαινα στο σχολείο με τον αδελφό μου (που είχαμε την ατυχία να τον χάσομε στον εμφύλιο πόλεμο). Τότε γράφαμε με κοντύλια σε πλάκες όπου τα σβήναμε και ξαναγράφαμε. Ο πατέρας μου επήρε ένα κοντύλι και το έκοψε στη μέση και μας το μοίρασε. Δεν ήθελε να πάρει άλλο για τον καθένα. Τέτοια ήταν εη φτώχεια εκείνα τα χρόνια.
Οι Σφακιανοί γυρολόγοι διέθεταν πάντα εισαγόμενα προϊόντα. Όμως και επί των ημερών μου συχνά μας ερχόντουσαν γυρολόγοι μανάβηδες με περβολικά στα Σφακιανά χωριά, που τότε δεν είχαμε νερά και δεν παρήγε η επαρχία μας περβολικά. Οι γυρολόγοι μανάβηδες, όπως και οι ψαράδες, είχανε ειδικό ζυγό που είχε κρεμασμένη μια λεκάνη με αλυσίδες και ζυγίζανε το προϊόν.
Εκάναμε κάτι λίγα άνυδρα περβολικά στα ορεινά χωριά, που βέβαια η παραγωγή τους ήτανε πολύ πενιχρή. Άμα εφτιάξαμε στέρνες εβάζαμε πάλι κάτι λίγα περβολικά που τα ποτίζαμε με τον γουβά.