Από τότε που ο Βλαντίμιρ Πούτιν ξεκίνησε την εισβολή του στην Ουκρανία, υπήρξε μια άνευ προηγουμένου συνοχή των μηνυμάτων που προέρχονται από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ και την Ευρώπη, καθώς και από μεγάλα τμήματα του δυτικού κατεστημένου των μέσων ενημέρωσης.
Την ώρα που τεράστιες ποσότητες όπλων εισρέουν στην Ουκρανία, υπάρχει συνεχής πίεση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προς τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν και άλλους δυτικούς ηγέτες να «κάνουν περισσότερα» ή να απαντήσουν γιατί δεν κλιμακώνουν περαιτέρω την κατάσταση, μεταξύ άλλων με την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων.
Σύμφωνα με την ανάλυση του Jeremy Scahill στο theintercept.com, ο Λευκός Οίκος οσμίζεται το αίμα του Πούτιν στα νερά της καταστροφικής εισβολής του. Η ροή των όπλων, οι σαρωτικές κυρώσεις και άλλες πράξεις οικονομικού πολέμου αποσκοπούν τελικά όχι μόνο στην υπεράσπιση της Ουκρανίας και στο να πληρώσει το ρωσικό καθεστώς για την εισβολή στο άμεσο παρόν, αλλά και στο να εκκινήσει την διαδικασία της πτώσης του Ρώσου προέδρου.
«Για όνομα του Θεού, αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία», δήλωσε ο Μπάιντεν κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Πολωνία.
Ο Λευκός Οίκος προσπάθησε να πάρει πίσω την φράση και να διευκρινίσει ότι δεν συνιστά κάλεσμα για αλλαγή καθεστώτος, αλλά ήταν απλώς έκφραση του δίκαιου θυμού του προέδρου. Ωστόσο, η συζήτηση σχετικά με το τι πραγματικά εννοούσε ο Μπάιντεν είναι λιγότερο σημαντική από τις πολύ δημόσιες ενέργειες των ΗΠΑ και των συμμάχων τους.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ταυτόχρονα ένας επιθετικός πόλεμος που διεξάγεται από τον Πούτιν αλλά και μέρος μιας ευρύτερης γεωπολιτικής μάχης μεταξύ των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. «Έχουμε εμπλακεί σε μια σύγκρουση εδώ. Είναι ένας πόλεμος δι’ αντιπροσώπων με τη Ρωσία, είτε το λέμε είτε όχι», δήλωσε ο Leon Panetta, πρώην διευθυντής της CIA και υπουργός Άμυνας υπό τον Μπαράκ Ομπάμα.
«Νομίζω ότι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε ουσιαστικά τον Πούτιν αυτή τη στιγμή είναι να παρέχουμε όσο περισσότερη στρατιωτική βοήθεια χρειάζεται (σσ. στην Ουκρανία)». Μιλώντας στο Bloomberg News στις 17 Μαρτίου, ο Panetta παρουσίασε τη στρατηγική των ΗΠΑ: «Μην λαθεύετε: Η διπλωματία δεν οδηγεί πουθενά αν δεν έχουμε μόχλευση, αν οι Ουκρανοί δεν έχουν μόχλευση, και ο τρόπος για να έχεις μόχλευση είναι, ειλικρινά, να πηγαίνεις και να σκοτώνεις Ρώσους. Αυτό πρέπει να κάνουν οι Ουκρανοί. Πρέπει να συνεχίσουμε την πολεμική προσπάθεια. Αυτό είναι ένα παιχνίδι εξουσίας. Ο Πούτιν καταλαβαίνει την εξουσία, δεν καταλαβαίνει και πολύ τη διπλωματία».
Μην νομίζουμε και μην περιμένουμε ότι οι στρατηγικές και οι ενέργειες που εφαρμόζονται από την Ουάσινγκτον και τους συμμάχους της στον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων κατά της Μόσχας θα είναι πάντα προς το συμφέρον της Ουκρανίας ή του λαού της.
Ομοίως, οι εκκλήσεις της Ουκρανίας για στρατιωτική υποστήριξη και δράση από τη Δύση – όσο δικαιολογημένες και ειλικρινείς και αν είναι – μπορεί να μην είναι προς το συμφέρον του υπόλοιπου κόσμου, ιδίως αν αυξάνουν την πιθανότητα πυρηνικού πολέμου ή Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η θέληση να αποφευχθεί αυτό το σενάριο, υποστηρίζοντας τερματισμό του πολέμου με διαπραγματεύσεις που θα απαντούν στις δηλωμένες ανησυχίες της Ρωσίας ή στο σκεπτικό της για την εισβολή, δεν αποτελούν συνθηκολόγηση με τον Πούτιν ή κατευνασμό του. Είναι κοινή λογική.
Οι ζωές του άμαχου πληθυσμού που επικαλούνται οι εκκλήσεις για περισσότερη, κλιμακούμενη δράση από τη Δύση, είναι οι ίδιες ζωές που υποφέρουν και πεθαίνουν σε μεγάλους αριθμούς κάθε μέρα που ο πόλεμος παρατείνεται.
Πόλεμος «δια αντιπροσώπων»
Η κάλυψη από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης συχνά διαμορφώνεται έτσι ώστε να παρουσιάζει μόνο ένα αποδεκτό αποτέλεσμα: Μια αποφασιστική ουκρανική νίκη, κατά την οποία η κυβέρνηση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι βγαίνει από τη φρίκη της ρωσικής εισβολής έχοντας τον πλήρη έλεγχο όλου του εδάφους της, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας και του Ντονμπάς. Η Ουκρανία, ως ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος, θα πρέπει να είναι ελεύθερη να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και η Ρωσία δεν έχει καμία νομιμοποίηση να αμφισβητεί τις συνέπειες μιας τέτοιας κίνησης. Η συνηγορία για την αποδοχή οτιδήποτε μικρότερου από αυτό το αποτέλεσμα είναι μια νίκη για τη Ρωσία και επομένως προδοτικό ακόμη και να το σκεφτεί κανείς.
Αυτή η θέση μπορεί να φαίνεται ηθικά σωστή, ιδιαίτερα όταν ενισχύεται από τις φρικτές εικόνες της σφαγής που προκαλούν οι ρωσικές δυνάμεις και τις εκκλήσεις των Ουκρανών προς τον κόσμο να παρέμβει πολύ πιο άμεσα. Ενσωματωμένη όμως σε αυτή τη νοοτροπία είναι μια ηθικά αμφίβολη αρχή: οι Ουκρανοί θα πρέπει να επωμιστούν το ανθρώπινο κόστος όχι μόνο της υπεράσπισης του έθνους τους, αλλά και των ευρύτερης κλίμακας σχεδίων των ΗΠΑ και άλλων δυτικών κυβερνήσεων.
Στο πρόσφατο δοκίμιό της για το The Atlantic, η Anne Applebaum, ένα εξέχον «γεράκι» κατά της Ρωσίας, υποστήριξε ότι τώρα είναι η ώρα για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους να αγκαλιάσουν έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο. «Όσο η Ρωσία κυβερνάται από τον Πούτιν, τότε και η Ρωσία βρίσκεται σε πόλεμο μαζί μας. Το ίδιο και η Λευκορωσία, η Βόρεια Κορέα, η Βενεζουέλα, το Ιράν, η Νικαράγουα, η Ουγγαρία και ενδεχομένως πολλοί άλλοι», έγραψε. «Δεν υπάρχει φυσική φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη και δεν υπάρχουν κανόνες χωρίς κάποιον να τους επιβάλλει».
Η συνήθης πολεμική διάθεση που επιδεικνύουν αμέτρητοι πολιτικοί, ειδήμονες και προσωπικότητες των μέσων ενημέρωσης σχετικά με την ανάληψη δράσης κατά του Πούτιν στην Ουκρανία είναι σε μεγάλο βαθμό θρασυδειλία.
«Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι ο σημερινός Τσώρτσιλ και ο πρόεδρος Μπάιντεν ο σημερινός Ρούσβελτ», έγραψε ο διαβόητος πολεμοκάπηλος Μαξ Μπουτ στην Washington Post. «Μια ρωσική ήττα», υποστήριξε ο Boot, «είναι απαραίτητη για να σωθεί η Ουκρανία και να διαφυλαχθεί η φιλελεύθερη διεθνής τάξη. Οι Ουκρανοί είναι πρόθυμοι να συνεχίσουν να πολεμούν παρά τις σπαρακτικές απώλειές τους. Πρέπει απλώς να τους δώσουμε τα εργαλεία για να ολοκληρώσουν τη δουλειά».
Ωστόσο, όταν ακούει κανείς τις λεπτομέρειες των ίδιων των διαπραγματευτών και των ηγετών της Ουκρανίας, είναι σαφές ότι καταλαβαίνουν ότι ο πόλεμος δεν τελειώνει με την ταχεία εξόντωση του Πούτιν, την πτώση της Ρωσίας ή με την καθαρή και πλήρη διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας της Ουκρανίας.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση του Ζελένσκι έχει αναγνωρίσει ότι το ζήτημα της ένταξης στο ΝΑΤΟ, ένα επίσημο καθεστώς ουδετερότητας και μια διεθνώς διαμεσολαβημένη διαδικασία για το καθεστώς της Κριμαίας, είναι όλα στο τραπέζι.
«Χάνει» στρατιωτικά ο Πούτιν;
Υπήρξε πολύς θόρυβος σχετικά με τις πρόσφατες ενδείξεις ότι η Ρωσία μειώνει τη στρατιωτική δράση σε τμήματα της Ουκρανίας, ιδίως γύρω από την πρωτεύουσα Κίεβο. Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ αναγνώρισαν μια μερική μείωση αυτής της δράσης, αλλά διαβεβαίωσαν ότι οι ρωσικές δυνάμεις φαίνεται να αναδιατάσσονται πιθανότατα για επιχειρήσεις στα ανατολικά. Το ίδιο έχει πει και η ίδια η Ρωσία. Η θέση της Μόσχας είναι ότι «οι κύριοι στόχοι του πρώτου σταδίου της επιχείρησης έχουν γενικά επιτευχθεί».
Υπάρχει μια ιδιότυπη δυναμική γύρω από την ανάλυση των σχολίων του Πούτιν σχετικά με τις προθέσεις του για την Ουκρανία:
Κατηγορείται ότι λέει ψέματα όταν τα σχόλιά του υπονομεύουν το αφήγημα των ΗΠΑ, αλλά μας λένε να πιστέψουμε ότι λέει απολύτως την αλήθεια όταν οι απειλές του ενισχύουν τη θέση των ΗΠΑ.
Είτε ο Πούτιν σκόπευε είτε όχι να καταλάβει όλη την Ουκρανία και να γίνει αυτοκρατορικός κατακτητής, φαίνεται ότι πίστευε ότι η εισβολή του θα μπορούσε να προκαλέσει την κατάρρευση της ουκρανικής κυβέρνησης και τη φυγή των ηγετών της από φόβο. Αυτό δεν συνέβη. Αντ’ αυτού, οι εξοπλισμένες από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ ουκρανικές δυνάμεις έξω από το Κίεβο πολέμησαν άγρια τα ρωσικά στρατεύματα και τους προκάλεσαν σημαντικές απώλειες στο πεδίο της μάχης.
Ταυτόχρονα, ανοίγοντας πολλαπλά μέτωπα, η Μόσχα ανάγκασε την Ουκρανία να υπερασπιστεί ζωτικά εδάφη, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσάς της.
Αυτή η στρατηγική επέφερε τεράστιο ανθρώπινο φόρο αίματος για τον ρωσικό στρατό, αλλά μείωσε την ουκρανική πίεση στις ρωσικές δυνάμεις στα εδάφη του Ντονμπάς στα ανατολικά, τα οποία ο Πούτιν έχει χαρακτηρίσει ως εδαφική προτεραιότητά του.
Αλλά το ερώτημα της αρχικής πρόθεσης του Πούτιν – να καταλάβει το Κίεβο ή να χρησιμοποιήσει αυτή την απειλή ως στρατηγική για να απλωθεί και, συναπώς, να αποδυναμωθεί η άμυνα της Ουκρανίας – είναι πλέον σε μεγάλο βαθμό άσχετο, εκτός από το ρητορικό «πεδίο μάχης» που επικεντρώνεται στη ρωσική αδυναμία, ανικανότητα ή αποτυχία.
«Δεν πολεμάμε με τους Ρώσους χάρη των Ουκρανών
Το πιο επίμαχο ζήτημα στις διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου θα έχει πιθανότατα ελάχιστη σχέση με την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Ο Ζελένσκι έχει ήδη παραδεχτεί ότι για να τερματιστεί ο πόλεμος η Ουκρανία θα πρέπει να εγκαταλείψει αυτή τη φιλοδοξία και να υιοθετήσει ένα ουδέτερο και ανένταχτο καθεστώς, αν και θέλει να συνεχίσει την επιδίωξη της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Ρωσία θα αντιταχθεί σίγουρα σε κάθε προσπάθεια του Κιέβου να κερδίσει ένα καθεστώς «άρθρου 5» από την πίσω πόρτα, το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει την υπεράσπιση της Ουκρανίας από τις δυτικές δυνάμεις σε περιπτώσεις μελλοντικών στρατιωτικών ενεργειών από τη Μόσχα.
Η Ουκρανία έχει προτείνει ως εγγυητές μιας συμφωνίας την Κίνα και την Τουρκία, ώστε να μην υπάρχουν μόνο εγγυητές – αντίπαλοι της Ρωσίας.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ΗΠΑ δεν θεωρούν την πρόταση βιώσιμη και ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Βρετανίας δήλωσε ευθέως: «Η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ», προσθέτοντας: «Δεν πρόκειται να εμπλακούμε με τη Ρωσία σε άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση».
Το Ντονμπάς στο επίκεντρο
Με βάση τις αναφορές από τις πρόσφατες διαπραγματεύσεις στην Τουρκία, φαίνεται ότι τα πιο «εμπρηστικά» ζητήματα θα περιστραφούν γύρω από τις αποσχισθείσες δημοκρατίες στην περιοχή του Ντονμπάς.
Η Ουκρανία έχει ουσιαστικά δηλώσει ότι επιθυμεί την επιστροφή τους στο status quo πριν από την εισβολή, κάτι που θα σήμαινε τη διαγραφή των αναγνωρισμένων από τον Πούτιν διακηρύξεων ανεξαρτησίας του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ.
Η Ρωσία, η οποία σήμερα επεκτείνει τον έλεγχό της στο Ντονμπάς και καταλαμβάνει περισσότερα εδάφη, είναι απίθανο να συμφωνήσει. Αυτή η δυναμική περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη θα μπορούσε να καθυστερήσει ή να εμποδίσει οποιαδήποτε ουσιαστική λύση και θα αποτελούσε κεντρικό σημείο σε μια πιθανή σύνοδο κορυφής μεταξύ του Ζελένσκι και του Πούτιν.
Μόλις υπάρξει συμφωνία με μεσολάβηση, η ροή δυτικών όπλων στην Ουκρανία και η ρωσική στρατιωτική υποστήριξη προς τους αυτονομιστές θα έχει ως αποτέλεσμα μια συνεχή πολεμική κατάσταση για πολλά χρόνια στο μέλλον. Ένα σύννεφο που προμηνύει περισσότερες μάχες και αιματοχυσία θα συνεχίσει να πλανάται πάνω από την ανατολική Ουκρανία.
Εάν τα αμερικανικά και άλλα στρατεύματα του ΝΑΤΟ επαναλάβουν τις ασκήσεις τους στην Ουκρανία, όπως έχει υποδείξει ο Μπάιντεν, αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχει πάντα ο κίνδυνος επεισοδίων που θα μπορούσαν γρήγορα να κλιμακωθούν.
Αυτός ο πόλεμος των έξι εβδομάδων έχει σίγουρα κάνει την πολεμική βιομηχανία να πανηγυρίζει. Στην Ουάσιγκτον, ο Μπάιντεν πρότεινε πρόσφατα τον μεγαλύτερο «αμυντικό» προϋπολογισμό των ΗΠΑ στην ιστορία, πάνω από 813 δισεκατομμύρια δολάρια. Η Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες δεσμεύονται δημοσίως να αγοράσουν και να πουλήσουν περισσότερα όπλα και να δαπανήσουν περισσότερα για την άμυνα. Το ΝΑΤΟ εγείρει την προοπτική επέκτασης της μόνιμης στρατιωτικής του παρουσίας στην Ευρώπη και η Ουάσιγκτον επιβεβαιώνει εκ νέου την πολιτική της κυριαρχία επί της Ευρώπης σε θέματα ασφάλειας.
Όμως, παρά την εικόνα της παγκόσμιας ενότητας του σκοπού που προωθούν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ, αρκετά μεγάλα και ισχυρά έθνη, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία και η Τουρκία – μέλος του ΝΑΤΟ – δεν βαδίζουν στο ρυθμό της Ουάσινγκτον, ούτε στον πόλεμο μέσω αντιπροσώπων ούτε στην πολιτική των κυρώσεων και της διαπόμπευσης της Ρωσίας.
Ο απροκάλυπτος πόλεμος στην Ουκρανία θα πρέπει να τελειώσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Αλλά ο πόλεμος μεσολάβησης κλιμακώνεται και θα έχει συνέπειες που θα επεκταθούν πολύ πέρα από το σημερινό πεδίο μάχης.