Οι Κρητικοί μύλοι παράγουν κοινωνία

Μια μηχανή που έγραψε ιστορία στον τόπο μας είναι οι ανεμαντλίες που ξεκίνησαν από το Λασίθι και εξαπλώθηκαν σε όλη την Κρήτη και στο εξωτερικό. Οι δεκάδες χιλιάδες μύλοι που κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν στην Κρήτη κατασκευάστηκαν από εκατοντάδες τεχνίτες, μαραγκούς, σιδεράδες, ράφτες, οικοδόμους και, φυσικά αγρότες που συμμετείχαν ενεργά στην συντήρηση και στην μερική επιδιόρθωση βλαβών.

Αυτό που αξίζει πραγματικά να παραλάβουμε από αυτή τη γενιά είναι η στάση ζωής τους και η συμβολή της στη βελτίωση της αγροτικής παραγωγής αλλά και όλης της Κρητικής κοινωνίας και οικονομίας. Η γενιά αυτή απελευθέρωσε την Κρήτη από τον Τούρκικο ζυγό και την οικονομική μιζέρια και μπορούμε να μαθαίνουμε πολλά από αυτούς και τις επόμενες γενιές. Η παιδεία των υπεύθυνων για τη λειτουργία των μύλων παιδιών και η επαφή τους με μια μηχανή που εκδήλωνε στην πράξη την εφαρμογή των νόμων της φυσικής που μάθαιναν στα σχολεία, αποτέλεσε ένα μεγάλο κοινωνικό και επιστημονικό πεδίο, φυτώριο ηθικών αξιών και κοινωνικής συνοχής. Πώς θα μπορούσαμε εμείς σήμερα να αποκαταστήσουμε αυτή τη χαμένη κοινωνική συνοχή, την ελευθερία της δημιουργικής σκέψης και πράξης και τη δίκαιη συμμετοχή στην οικονομία; Μπορούν οι μύλοι και η κάθε μηχανή που παράγεται σε ένα τόπο να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση; Η απάντηση είναι ναι, μπορούν! Μπορούν επειδή, ως τεχνήματα που είναι, καθορίζουν την κοινωνία. Η κοινωνία καθορίζει την τεχνολογία και η τεχνολογία την κοινωνία.

Αν ένας λαός δεν παράγει τουλάχιστον τα αναγκαία για να επιβιώσει, είναι καταδικασμένος να αφανιστεί. Οι ανεμαντλίες της Κρήτης ήταν μια τέτοια τεχνολογία, μια τεχνολογία που σύσφιξε τις σχέσεις των ανθρώπων και ανέβασε την παιδεία και την οικονομία τους. Οι μάστορες των μύλων, οι καραβομαραγκοί, οι χτίστες, οι έμποροι, οι ναυτικοί, οι αγρότες, οι κτηνοτρόφοι και όλοι οι άξιοι να παράγουν αξίες είναι εκείνοι που κράτησαν την κοινωνία των Κρητικών ζωντανή, συνεκτική και εθνικά συνειδητή.

Στην ιστορία των μύλων που αναπτύχθηκαν με κέντρο το οροπέδιο του Λασιθίου διαβάζουμε αυτό που μπορούμε να γράψουμε σήμερα εμείς. Η ιστορία δεν αντιγράφεται με τις ίδιες λέξεις που γράφτηκε κάποτε, και τις ίδιες πράξεις παρά μόνο με τις ίδιες αρχές και αξίες. Τα μηχανήματα και όλα τα τεχνήματα έχουν ηλικία και ιστορία, οι αξίες όμως της ανθρωπιάς είναι και διαχρονικές και διεθνικές.

Τότε οι μύλοι αντλούσαν νερό, έκαναν την πιο βαριά αγροτική εργασία. Σήμερα, η πιο βαριά εργασία με την οποία κινούνται όλα τα ανθρώπινα έργα, είναι η παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας. Σήμερα ο ηλεκτρισμός είναι απαραίτητος για κάθε πράξης μας, ακόμη και της συνεννόησής μας μέσω του διαδικτύου που έχει ενώσει την ανθρωπότητα και ακόμη δεν έχει δείξει τις δυνατότητές του.

Ξεκινώντας λοιπόν με αυτές τις σκέψεις, ας δούμε τι είναι οι μύλοι στην πραγματικότητα που εξελίσεται σήμερα σε ένα εργαστήριο του ΕΛΜΕΠΑ, το Εργαστήριο Σύνθεσης Ενεργειακών Συστημάτων (ΕρΣυνθΕνερΣυς).

Στο  ΕρΣυνθΕνερΣυς οι Λασιθιώτικοι παραδοσιακοί  μύλοι αποτελούν μια ζωντανή ιστορική μνήμη που όριζε την κοινωνική συνοχή και την ελευθερία του τόπου όπου γεννήθηκαν και ανδρώθηκαν μαζί με όσους τους έφτιαχναν και τους χρησιμοποιούσαν. Κάθε μηχανή μεγαλώνει και ενηλικιώνεται μαζί με αυτόν που την φτιάχνει και με αυτόν που την χρησιμοποιεί. Σήμερα, σε μας ορθώνεται το ερώτημα: Μπορούμε να παράγουμε ηλεκτρική ενέργεια για τις ζωτικές μας ανάγκες όπως οι παππούδες μας αντλούσαν νερό για τους κήπους και τα χωράφια τους? Η απάντηση που μπορούμε να δώσουμε είναι: ναι, μπορούμε. Σειρά μελετών απέδειξε υπολογιστικά και θεωρητικά πως κάτι τέτοιο είναι τεχνικά και οικονομικά εφικτό. Ένας Ανεμουργός, ο δεύτερος στη σειρά, λειτουργεί στο ΕΛΜΕΠΑ σε φάση δοκιμής και μέτρησης της συμπεριφοράς του. Ο Ανεμουργός Β΄ φαίνεται στην φωτογραφία. Τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα είναι:

• Είναι παθητικά ελεγχόμενος χωρίς την παρέμβαση του χρήστη του.
• Είναι αγκυρωμένος στο χώμα χωρίς τσιμεντένια βάση.
• Είναι εντελώς ανακυκλώσιμος.
• Κατασκευάζεται από εξαρτήματα και υλικά που βρίσκονται στο ευρύ εμπόριο.
• Ο χρόνος κατασκευής και συντήρησης καθιστά τον Ανεμουργό Β’ ανταγωνιστικό στην αγορά της ενέργειας.
• Η προστιθέμενη αξία στον Ανεμουργό γίνεται τοπικά εκεί που θα λειτουργήσει καθιστώντας τον γνώριμο και ικανό φορέα κοινωνικής αξίας γινόμενης από την αξία της δημιουργίας του επί την αξία της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η ροή της κοινωνικής αξίας του Ανεμουργού μπορεί να αυξήσει την κοινωνική συνοχή όπως την αύξησε ο αντλητικός ανεμόμυλος του περασμένου αιώνα στην Κρήτη και ιδιαίτερα στο Λασίθι.
• Συνδέεται στο δίκτυο ή σε φόρτιση μπαταριών.

Το πρόγραμμα των μύλων δεν υπήρξε ποτέ ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε με την ύπαρξη κάποιου χρηματοδότη πέραν των μελών και των συνεργατών του εργαστηρίου επί πάνω από 30 χρόνια. Το πρόγραμμα αυτό αποτυπώθηκε σε δημοσιεύσεις, διατριβές, χρηματοδοτήσεις από τον ιδιωτικό τομέα και δοκιμές δεκάδων πρωτοτύπων με ίδια μέσα. Ο κατάλογος των συνεργατών είναι μακρύς και είναι κατάλογος υπερήφανων ανθρώπων για την προσφορά και την συμμετοχή τους σε αυτό το έργο. Το ΕρΣυνθΕνερΣυς είναι γεμάτο κειμήλια και ενεργές διατάξεις μέτρησης των ηλεκτρικών και των μηχανικών λειτουργιών μιας μικρής ανεμογεννήτριας.

Πέραν της συμβολής μας στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, κύρια μέριμνα και αντικείμενο έρευνας και της διδασκαλίας περί των μύλων υπήρξε η σχέση της τεχνολογίας με την κοινωνία που δεν είναι άλλη από τον αλληλοκαθορισμό τους. Βασικό αποτέλεσμα αυτής της έρευνας είναι ο ορισμός της κοινωνίας ως γινόμενης με την παιδεία επί την οικονομία. Αυτό είναι το σημαντικότερο μάθημα που μάθαμε όλοι μαζί μουτζουρώνοντας τα χέρια μας στο μηχανουργείο και στους χώρους δοκιμών, ξενυχτώντας, υπολογίζοντας, μελετώντας και ψάχνοντας την αγορά και τις δυνάμεις μας.

Ο Ανεμουργός 2 ξεκινά την πορεία του από το εργαστηριακό πρωτότυπο προς τη διεσπαρμένη μαζική παραγωγή του στους τόπους λειτουργίας του. Η μεγάλη προστιθέμενη αξία σε τοπικό επίπεδο και όχι από μεγάλες επιχειρήσεις θα μεταφέρεται στην αξία της ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνοντας τοπικά την κοινωνική συνοχή.

Έτσι, αυτή η προστιθέμενη αξία θα περνά σε όλες τις κοινωνικές λειτουργίες μαζί με τα επαγγέλματα που θα γεννά η διεσπαρμένη παραγωγή των Ανεμουργών και η σύνδεσή τους σε ένα τοπικό δίκτυο συνδυασμένο με μια μονάδα αποθήκευσης ενέργειας.  Με ένα ηλεκτροπαραγωγό μύλο που κατασκευάζεται εύκολα, γρήγορα και τοπικά δηλώνουμε παρόντες στις προκλήσεις της κοινωνίας που μας παρέδωσαν οι γενιές των πατεράδων και των παππούδων μας.