Του Χάρη Παπαδάκη *

Το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΤΠΣ) του Δήμου Αποκορώνου δεν έρχεται να χαράξει μόνο το μέλλον του τόπου, αλλά να αποτυπώσει με ακρίβεια τις επιλογές και κυρίως τις παραλείψεις που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Το ΤΠΣ δεν είναι μια τεχνική άσκηση ρουτίνας, είναι ο καθρέφτης του τρόπου με τον οποίο διοικήθηκε ο τόπος τα τελευταία χρόνια. Και δυστυχώς, αυτός ο καθρέφτης δεν δείχνει μια στρατηγική ανάπτυξης με κανόνες, αλλά μια διαρκή ανοχή στην επέκταση χωρίς υποδομές.

Η παρούσα δημοτική αρχή έκανε συχνά αναφορά για «ανάπτυξη». Σπάνια όμως μίλησε για όρια, για φέρουσα ικανότητα, για επάρκεια νερού, για αποχέτευση, για αντιπλημμυρική θωράκιση. Το αποτέλεσμα είναι ορατό: οικισμοί που πιέζονται, υποδομές που δεν επαρκούν και πολίτες που πληρώνουν το κόστος της απουσίας σχεδίου.

Πρώτα υποδομές – μετά επέκταση: μια αρχή που αγνοήθηκε

Σε κάθε σοβαρό χωρικό σχεδιασμό ισχύει ένας απλός κανόνας: πρώτα εξασφαλίζεις υποδομές και μετά επιτρέπεις νέα ανάπτυξη.

Στον Αποκόρωνα, αυτός ο κανόνας αντιστράφηκε. Η δόμηση προηγήθηκε της ύδρευσης. Η επέκταση προηγήθηκε της αποχέτευσης. Οι νέες χρήσεις προηγήθηκαν της οδικής πρόσβασης και του αντιπλημμυρικού σχεδιασμού. Κανένα Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο δεν μπορεί να αποκαταστήσει εκ των υστέρων αυτή τη στρέβλωση, αν δεν υπάρξει πολιτική βούληση να σταματήσει.

Η ανάπτυξη χωρίς αποδεδειγμένη επάρκεια βασικών υποδομών δεν είναι πρόοδος. Είναι διοικητική ανευθυνότητα.

Χωρικός σχεδιασμός με κανόνες – όχι με εξαιρέσεις

Η μεγαλύτερη στρέβλωση στον χωρικό σχεδιασμό του Αποκόρωνα δεν ήταν μόνο η έλλειψη σχεδίου, αλλά η κανονικοποίηση της εξαίρεσης. Όταν κάθε παρέκκλιση αντιμετωπίζεται ως «λύση», τότε το ίδιο το σχέδιο ακυρώνεται στην πράξη.

Για χρόνια, η ανάπτυξη προχώρησε χωρίς σαφή χωρική λογική, χωρίς ιεράρχηση προτεραιοτήτων και χωρίς καθαρούς κανόνες για το πού επιτρέπεται να χτιστεί και πού όχι. Το αποτέλεσμα ήταν η διάχυση των χρήσεων, η αποδυνάμωση των οικιστικών πυρήνων και η συνεχής επιβάρυνση του περιβάλλοντος και των υποδομών.

Το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο καλείται να βάλει τέλος σε αυτή τη λογική. Να επαναφέρει την έννοια του κανόνα, της προβλεψιμότητας και της ισονομίας. Όχι άλλες εξαιρέσεις που βαφτίζονται «ανάπτυξη». Όχι άλλες αποφάσεις που μεταθέτουν το πρόβλημα στο μέλλον.

Φέρουσα ικανότητα και τουρισμός χωρίς όρια: μια επικίνδυνη εξίσωση

Η παράκτια ζώνη του Αποκόρωνα – από τον Καβρό έως τις Καλύβες – βρίσκεται στα όριά της. Κι όμως, η συζήτηση συνεχίζεται σαν να υπάρχει απεριόριστος χώρος, απεριόριστο νερό, απεριόριστες αντοχές.

Η φέρουσα ικανότητα κάθε περιοχής δεν είναι εμπόδιο στην ανάπτυξη. Είναι η προϋπόθεσή της. Χωρίς ανώτατα όρια δόμησης, ύψους και δυναμικότητας κλινών, ο τουρισμός παύει να είναι ευκαιρία και μετατρέπεται σε απειλή για την ίδια τη βιωσιμότητα του τόπου.

Αγροτική γη και φυσικό κεφάλαιο: ό,τι χάθηκε δεν επιστρέφει

Η αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας δεν είναι “εφεδρεία” για μελλοντικές οικοδομήσεις. Είναι στρατηγικό πλεονέκτημα του Αποκόρωνα. Το ίδιο ισχύει για τη Λίμνη Κουρνά και τη λεκάνη απορροής της, που απαιτούν ειδικό καθεστώς προστασίας και όχι αποσπασματικές παρεμβάσεις. Όπου ο χωρικός σχεδιασμός υποχώρησε, το περιβάλλον πλήρωσε το τίμημα. Και μαζί του, ο πρωτογενής τομέας και η τοπική οικονομία.

Οικισμοί για να ζούμε – όχι μόνο για να εκμεταλλευόμαστε

Η πλήρης τουριστικοποίηση βασικών οικισμών δεν είναι ένδειξη επιτυχίας. Είναι ένδειξη απώλειας ισορροπίας. Αν δεν προστατευθεί η μόνιμη κατοικία, ο Αποκόρωνας θα μετατραπεί σταδιακά σε έναν τόπο χωρίς νέους, χωρίς οικογένειες, χωρίς κοινωνικό ιστό.

Η αναγέννηση των οικισμών περνά μέσα από αναπλάσεις, αξιοποίηση κενών και εγκαταλελειμμένων κτιρίων και όχι μέσα από αδιάκοπη επέκταση.

Διαφάνεια στον σχεδιασμό – τέλος στις αποφάσεις πίσω από κλειστές πόρτες

Το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο δεν μπορεί να σχεδιαστεί ερήμην της κοινωνίας. Οι πολίτες δικαιούνται πλήρη πρόσβαση στους χάρτες, στα δεδομένα και στις παραδοχές της μελέτης. Η εποχή των αδιαφανών αποφάσεων και των «τετελεσμένων» πρέπει να τελειώσει.

Ώρα πολιτικής επιλογής, όχι διαχείρισης

Ο Αποκόρωνας βρίσκεται μπροστά σε μια καθαρή πολιτική επιλογή: ή θα συνεχίσουμε την ανάπτυξη χωρίς σχέδιο, που εξαντλεί τις αντοχές του τόπου, ή θα επιλέξουμε ένα μοντέλο με κανόνες, όρια και προτεραιότητα στις υποδομές.

Η ευθύνη βαραίνει πρωτίστως όσους διοίκησαν και διοικούν.

Αλλά η αλλαγή αφορά όλους μας.

Ο τόπος μας αξίζει κάτι καλύτερο από την επανάληψη των ίδιων λαθών.

* Καθηγητής Φυσικής Δ.Ε. Χανίων, Διδάκτωρ Πολυτεχνείου Κρήτης,