Του Μάριου Πανιεράκη
«Ό,τι πουλάτε είναι για πέταμα. Πλούτος είναι ό,τι μοιραζόμαστε»[1]
«η αγάπη πνίγεται από την κενότητα του πλούτου»[2]
«Ο πλούτος των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής εμφανίζεται σαν ένας «τεράστιος σωρός από εμπορεύματα», το μεμονωμένο εμπόρευμα ως η στοιχειώδης μορφή του»[3]
Δεν ξέρω αν τον είδατε στο λόφο Καστέλι τα τελευταία 16 χρόνια. Ίσως να μην αναγνωρίσατε τη γενειάδα του, ίσως πάλι να κουραστήκατε από τις έντονες κριτικές του στις συνελεύσεις. Όμως ήταν εκεί! Βρισκόταν κάτω από εκείνο το πανό που έγραφε: «ό,τι πουλάτε είναι για πέταμα. Πλούτος είναι ό,τι μοιραζόμαστε».
Το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται σε αυτή τη συνάντηση στο λόφο Καστέλι. Μια συνάντηση που δεν περίμενε κανείς, (ακόμα και αν είχε αμφισβητήσει το θάνατο, είμαι σίγουρος ότι οι δυνάμεις καταστολής θα συνέχιζαν να τον κυνηγούν από χώρα σε χώρα) και όμως συνέβη! Η συνάντηση έστρωσε το έδαφος για έναν διάλογο ανάμεσα στους ανθρώπους που αγωνίζονται στο «εδώ-και-το-τώρα», στους εξεγερμένους που ίσως έχουν διαφορετικές οπτικές αλλά τους ενώνει η επιθυμία να ζήσουν πέρα από τον καπιταλισμό.
«ό,τι πουλάτε είναι για πέταμα…»
Δεν είναι κάθε πλούτος χειραφετητικός. Αυτό ακριβώς μας αναφέρει ο Μαρξ: ο πλούτος στις κοινωνίες μας εμφανίζεται με μια διαφορετική μορφή· «σαν ένας τεράστιος σωρός από εμπορεύματα». Αδυνατούμε να σκεφτούμε τον πλούτο πέρα από αυτή την υλικότητα, από τα πράγματα που έχει κάποιος στην κατοχή του, κατά κύριο λόγο χρήματα, δηλαδή το γενικό ισοδύναμο των εμπορευμάτων. Έχουμε συνηθίσει να αντιλαμβανόμαστε τον πλούτο με αυτή τη μονοδιάστατη μορφή, σαν έναν «τεράστιο σωρό από εμπορεύματα». Όταν λέμε ότι κάποιος είναι πλούσιος, κατευθείαν μας έρχεται στο μυαλό κάποιος[4] με ένα ή περισσότερα αμάξια, ένα ή περισσότερα σπίτια, σε γενικές γραμμές κατέχει ένα τεράστιο αριθμό εμπορευμάτων.
«…Πλούτος είναι ό,τι μοιραζόμαστε»
Πράγματι, δυσκολευόμαστε να σκεφτούμε τον πλούτο σε μια άλλη μορφή, γιατί στις καπιταλιστικές κοινωνίες «εμφανίζεται σαν» ένα μονοδιάστατο αντικείμενο. Ακριβώς σε αυτό το σημείο επισκέπτεται ο Μαρξ το λόφο Καστέλι, στην επιθυμία μας να σκεφτούμε και να ζήσουμε έναν πλούτο μακριά από τις κοινωνίες «στις οποίες κυριαρχεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής».
Εδώ τεκμαίρεται η πολιτική σημασία της ύπαρξης της Ροζα Νέρα στον λόφο Καστέλι, στην αναζήτηση ενός διαφορετικού πλούτου· ενός πλούτου χειραφετητικού, παράλληλα και πέρα από το εμπόρευμα.[5] «Πλούτος είναι ό,τι μοιραζόμαστε» σημαίνει τον εντοπισμό του πλούτου μακριά από τις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις. Ο πλούτος των διαφορετικών απόψεων. Ο πλούτος μιας διαδρομής που δεν έχει ακόμα χαραχθεί. Ο πλούτος μιας κραυγής που γίνεται τραγούδι. Ο πλούτος των τραγουδιών που μετατρέπονται σε συναίσθημα. Ο πλούτος των συναισθημάτων που χαρίζουν μια απελευθερωτική κίνηση, η οποία ομορφαίνει τα πρόσωπά μας. Ο πλούτος του χορού, εντός του οποίου συναντιούνται διαφορετικές παραδόσεις.
Το σύνθημα «πλούτος είναι ό,τι μοιραζόμαστε» σημαίνει το άνοιγμα της κατηγορίας του πλούτου. Και τον εντοπισμό μέσα στον «πλούτο των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής», ενός άλλου πλούτου, ο οποίος δεν έχει όνομα. Ενός πλούτου ο οποίος κρύβεται κάτω από την όψη του εμπορεύματος. Στον Μαρξ, άρεσε να πίνει το κρασί του στη Ρόζα Νέρα, ακριβώς γιατί έβλεπε αυτή τη διάρρηξη της εμφάνισης του πλούτου σαν εμπόρευμα στην πράξη. Το βίωμά μας από τα καφενεία, τις συλλογικές κουζίνες, τις συναυλίες προκαλούσαν μια ρωγμή στη μορφή του εμπορεύματος και αποκάλυπταν τη δυνατότητα του μοιράσματος ενός διαφορετικού πλούτου. Η πραγματική ύπαρξη αυτού που μοιραστήκαμε είναι που μας επιτρέπει να κάνουμε κτήμα μας αυτή τη διαφορετική ύπαρξη του πλούτου.
Το σύνθημα «πλούτος είναι ό,τι μοιραζόμαστε» σημαίνει, επίσης, την αγωνία μας να φανερώσουμε την «αγάπη που πνίγεται μέσα στην κενότητα του εμπορεύματος». Ωστόσο, η αγάπη δεν έχει πνιγεί. Το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε εξακολουθητικό χρόνο (και όχι τετελεσμένο) δηλώνει έναν χώρο ελπίδας. Η μορφή-εμπόρευμα (στη συγκεκριμένη ιστορική περίσταση, το ξενοδοχείο) δεν είναι τετελεσμένο γεγονός αλλά μια συνεχής επίθεση στο υπόστρωμά της, στον πλούτο, στον πλούτο που μοιραζόμαστε ελεύθερα.[6]
Από την πλευρά μας, από την πλευρά του πλούτου που δεν έχει όνομα δηλαδή, κάνουμε αγωνιώδεις προσπάθειες· τόσο για να αναδείξουμε την αγάπη που κρύβεται και καταπιέζεται κάτω από την κενότητα του εμπορεύματος, όσο και για να αποφύγουμε τον πνιγμό της.
Η αφετηρία μας είναι η εναντίωση στο εμπόρευμα, με όποιο όνομα και αν αυτό εμφανίζεται. Αυτό το σημείο μας κάνει να βαδίσουμε μαζί προς το λόφο Καστέλι, η εναντίωση στον υποβιβασμό της ανθρώπινης ζωής σε εμπόρευμα, η εναντίωση στον εγκλεισμό του πλούτου σε μία και μόνο διάσταση. Το δεύτερο, αδιάσπαστο από το πρώτο, σημείο το οποίο μοιραζόμαστε είναι η αγωνιώδη προσπάθεια να ζήσουμε στο εδώ-και-το-τώρα πέρα από την κυριαρχία του εμπορεύματος, πέρα από τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις.
Αυτά μπορεί να είναι τα σημεία της αφετηριακής συνάντησής μας στη διαδρομή προς τον πλούτο που κρύβει ο λόφος Καστέλι.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Πανό της κατάληψης Ρόζα Νέρα, από τις κινητοποιήσεις ενάντια στην απειλή εκκένωσης το 2017.
[2] «still, I believe that love is drown, from the emptiest of wealth/wells» Από το τραγούδι «Drown» του συγκροτήματος Walkabouts (περιπατητές). Εκμεταλλεύομαι την αδυναμία της ακοής μου, η οποία με έκανε να σημειώνω wealth (πλούτος) αντί για wells (πηγάδια).
[3] Πρώτη πρόταση του βιβλίου του Μαρξ «Το κεφάλαιο: Κριτική στην πολιτική οικονομία»
[4] Ναι, στις πατριαρχικές κοινωνίες συνήθως είναι γένος αρσενικού.
[5] Είναι σημαντικό, ωστόσο, να σημειώσουμε ότι η αναζήτηση αυτή δεν έχει να κάνει με μια ταυτοτική λογική. Η σημασία της αναζήτησης μπορεί να βρίσκεται εντός, αλλά ταυτόχρονα, ενάντια και πέραν από τη μορφή εκείνη που έχει, τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, το συλλογικό υποκείμενο.
[6] Δεν είναι λοιπόν οι πολίτες των Χανίων που επιτίθενται στην «επένδυση», είναι η εταιρεία που επιτίθεται στις ζωές μας. Αυτό μπορεί να μη φαίνεται σε όλους τόσο άμεσο, αλλά ας αναλογιστούμε πού θα βρισκόμασταν τα απογεύματα των ημερών της πανδημίας αν είχε γίνει ξενοδοχείο το πάρκο των Αγίων Αποστόλων. Είναι σημαντικό, επίσης, να μην πέσουμε και στην παγίδα του τετελεσμένου γεγονότος. Το ότι δεν έχει ξενοδοχοποιειθεί το πάρκο των Αγίων Αποστόλων, δε σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει καμία στιγμή στο μέλλον κατά την οποία θα επιχειρήσουν, ξανά, να κλέψουν τον πλούτο που μοιραζόμαστε.
