Του Γιώργου Κολέμπα
Η ηθική του χρέους. Το χρέος γενικά δημιουργείται από μια υπόσχεση που δίνεται από έναν οφειλέτη σε έναν πιστωτή. Βέβαια είναι σωστό και λογικό, αν κάποιος υπόσχεται κάτι σε κάποιον άλλον, να προσπαθήσει να τιμήσει αυτήν την υπόσχεση όσο καλύτερα μπορεί. Το σημαντικό όμως είναι ότι σαν κοινωνίες-και σαν άτομα –ειδικά τις καπιταλιστικές, δίνουμε μεγάλο ηθικό βάρος σε αυτόν τον τύπο οικονομικής υπόσχεσης.
Όταν όμως κάποιοι πολιτικοί στη διάρκεια προεκλογικών εκστρατειών υπόσχονται «λαγούς με πετραχήλια» αν θα εκλεγούν, τείνουμε να θεωρούμε ότι η υπόσχεσή τους δεν πρόκειται να τηρηθεί, ενώ όταν μια κυβέρνηση δανεισθεί και υπόσχεται στις τράπεζες και τους πιστωτές να τους πληρώσει με ένα προκαθορισμένο επιτόκιο, τότε η δεύτερη αυτή υπόσχεση μας φαίνεται απολύτως ιερή και θα πρέπει η κυβέρνηση να ανταποκριθεί. Η συνήθης στάση μας: «Μα τα δανείστηκαν τα χρήματα. Σε κάθε περίπτωση, οφείλει κάποιος να εξοφλεί τα χρέη του». Και αυτό δεν είναι μια οικονομική διαπίστωση αλλά μια ηθική κρίση. Γιατί η ηθική του χρέους φαίνεται ανώτερη από όλες τις άλλες μορφές ηθικής;
Το χρέος είναι το πιο αποτελεσματικό πολιτικό εργαλείο των πλουσίων και των ισχυρών: καμουφλάρει τις πιο βίαιες ανισότητες μεταξύ πιστωτών και οφειλετών με ένα κάλυμμα ηθικότητας και δημιουργεί στα θύματα, τους οφειλέτες, το συναίσθημα του ενόχου. Στο βιβλίο του Αμερικανού ανθρωπολόγου Ντέιβιντ Γκρέιμπερ «Χρέος. Τα πρώτα 5.000 χρόνια», αναφέρονται δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα για το πώς το χρέος υπήρξε πάντοτε ένα εργαλείο στην υπηρεσία της εξουσίας και της βίας:
1) Το 1885, η Γαλλία κατέλαβε τη Μαδαγασκάρη και την ανακήρυξε ως γαλλική αποικία. Στη συνέχεια ο στρατηγός Γκαλιενί έκανε «ειρήνη» απαιτώντας από τον πληθυσμό του νησιού να πληρώσει τα κόστη που προκλήθηκαν από την εισβολή και την κατοχή. 2) Το 1825, η νέα Δημοκρατία της Αϊτής, η οποία είχε κερδίσει την ανεξαρτησία της χάρη στην εξέγερση των σκλάβων, υποχρεώθηκε από τον Κάρολο τον 10ο να δανειστεί από τη Γαλλία 150 εκατομμύρια φράγκα, γιατί ήταν «λογικό» να «αποζημιωθούν» οι παλιοί δουλοκτήτες άποικοι που εκδιώχθηκαν μετά την ανεξαρτησία.
Η ιστορία όμως μας διδάσκει επίσης ότι οι περισσότερες εξεγέρσεις έγιναν από λαούς χρεωμένους. Επί πολλές χιλιετίες, η πάλη μεταξύ πλούσιων και φτωχών έπαιρνε τη μορφή συγκρούσεων μεταξύ πιστωτών και οφειλετών. Οι λαϊκές εξεγέρσεις άρχιζαν με τον ίδιο τρόπο: με την τελετουργική καταστροφή των κατάστιχων και των λογιστικών βιβλίων των πιστωτών, στα οποία καταγράφονταν τα χρέη.
Παγκόσμιο – ευρωπαϊκό – ελληνικό χρέος
Τα χρέη σαν μηχανισμός εσαεί εξάρτησης και εξαθλίωσης:
Α) διεθνώς
Στις αρχές του 1980 το χρέος που είχαν 109 «πιστολήπτριες» χώρες ήταν 430 δισ. δολάρια. Μέχρι το 1986 είχαν πληρώσει σε τόκους 336 δισ. δολάρια, αλλά χρωστούσανε ακόμα 880 δις δολάρια. Σε μια εξαετία χρωστούσαν ποσό υπερδιπλάσιο από το αρχικό, ενώ ήδη είχαν πληρώσει σε τόκους τα 4/5 των αρχικών δανείων!
Σήμερα το παγκόσμιο χρέος ανέρχεται στα 199 τρισεκατομμύρια δολάρια και αντιστοιχεί στο 286% του παγκόσμιου ΑΕΠ!!![1] Από στοιχεία απόρρητης έκθεσης του ΕΚΤ για το χρέος συνολικά στην ευρωζώνη αλλά και σε κάθε χώρα ξεχωριστά προκύπτει: συνολικό ευρωπαϊκό χρέος 21 τρισεκατομμύρια ευρώ.
Β) Ελλάδα
Την τελευταία εικοσαετία, ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει σε εγχώριους και ξένους τοκογλύφους και κερδοσκόπους το αστρονομικό ποσό των 772,9 δις ευρώ. Μόνο από το 2000 και μετά, δηλαδή από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει για τόκους και χρεολύσια μακροπρόθεσμων δανείων το ποσό των 400,5 δις ευρώ. Την ίδια περίοδο για εξοφλήσεις έντοκων και βραχυπρόθεσμων τίτλων έχει πληρώσει πάνω από 240 δις ευρώ. Σύνολο 640,5 δις ευρώ! (από την εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού του έτους 2013 -σελ. 133). Τον Μάρτιο του 2010 το δημόσιο χρέος ήταν 310,384 δισεκατομμύρια, στις 30.09.2015 ανερχόταν σε €314,5 δις. Σήμερα, το χρέος της Κεντρικής Διοίκησης στις 31.12.2016 ανέρχεται σε €326,4 δις., σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, που έδωσε στην δημοσιότητα ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ).
Τόσα χρόνια «μνημονίων», αντί μείωση αύξηση. «Μέχρι το 2030, αν το ελληνικό χρέος παραμείνει ως έχει, θα πρέπει να πληρώσει 322 δισ. ευρώ με τα 160 δισ. από αυτά να είναι τόκοι. Ακόμη κι αν η Ελλάδα καταφέρει να αποπληρώσει αυτό το χρέος τότε από το 2030 θα απομένει ένα υπόλοιπο 300 δισ. ευρώ», το συμπέρασμα που βγαίνει από τα στοιχεία της απόρρητης έκθεσης του ΕΚΤ.
3. Το 3ο μνημόνιο ήταν ένα συνεχές μνημόνιο υπό τις συνταγές των «Θεσμών»
Το 3ο μνημόνιο που μας έφερε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, αλλά το ψήφισαν και όλα τα «μένουμε ευρώπη» κόμματα, επιχειρεί-όπως και τα προηγούμενα βέβαια μνημόνια- την αυτονόμηση της οικονομίας από την σημερινή και μελλοντική πολιτική. Με την αποδοχή της ντιρεκτίβας των «θεσμών» -αυτονομημένων ακόμα και από την αντιπροσωπευτική τους δημοκρατία- είχαμε ένα μόνιμο μνημόνιο γιατί θεσμοθετήθηκαν: ο “κόφτης”-όταν δε θα “βγαίνει” το προγραμματισμένο να μη “βγαίνει” πρόγραμμα– και τα μεγάλα πλεονάσματα για μεγάλο επόμενο χρονικό διάστημα.
Τα δημοσιονομικά κενά, με όποιο μαγείρεμα στοιχείων και να γίνει, είναι προγραμματισμένα για τα επόμενα χρόνια. Έτσι, με αυτή την έννοια, το 3ο μνημόνιο είναι ένα συνεχές μνημόνιο, το οποίο κυοφορεί μέσα του και το επόμενο 4ο μνημόνιο, σε περίπτωση που αποχωρήσει π.χ. το ΔΝΤ και αναλάβουν εξολοκλήρου οι ευρωπαϊκοί θεσμοί τη διαδικασία διαχείρισης των χρεών του ελληνικού δημοσίου. Μπορεί να μην το ονομάσουν 4ο μνημόνιο, όπως και το 3ο που το είπαν «συμφωνία», αλλά θα είναι κάτι τέτοιο και στόχο θα έχει την εξασφάλιση των πιστωτών έναντι νομοθέτησης και υπογραφής από τη σημερινή ή τη μελλοντική ελληνική κυβέρνηση των «προθύμων»
4. Πως ετοιμάζεται το 4ο μνημόνιο
ΔΝΤ: «Η Ελλάδα δεν μπορεί να αποπληρώσει το χρέος της, έχει χρεοκοπήσει και θα πρέπει να ακολουθήσει η τεχνική του κουρέματος του χρέους» (προς Γερμανία και λοιπούς δανειστές).
Γερμανία: «Λάθος, το χρέος είναι βιώσιμο και επομένως δεν απαιτείται κούρεμα του χρέους» (σε βάρος των Γερμανών φορολογουμένων)
Έλληνικό πολιτικό σύστημα εξουσίας: «Έχει δίκιο η Γερμανία, το χρέος είναι βιώσιμο και η οικονομία έχει ανακάμψει» (τώρα ανήκει σε αυτό και ο ΣΥΡΙΖΑ που πριν έλεγε ότι το χρέος δεν ήταν βιώσιμο).
Μετά από αυτές τις αντιδράσεις των ευρωπαίων δανειστών, έρχεται πάλι το ΔΝΤ και λέει: «Δεν μπορώ να διακινδυνεύσω το κύρος μου σε μια πτωχευμένη χώρα. Θέλετε αυτό το παραμύθι; O.K. αλλά θα πρέπει να ληφθούν σκληρά μέτρα για να μας βγουν οι αριθμοί και τα πλεονάσματα που ζητάτε».
Η Γερμανία απαντά σαν φωνή των ευρωπαίων δανειστών: «Καμία αντίρρηση, να ληφθούν και άλλα σκληρά μέτρα για την Ελλάδα, γιατί έχει ακόμα πολλά να κάνει για να μας επιστρέψει τα χρέη της» (αυτό εξάλλου θα δώσει πλεονεκτήματα στον Μερκελισμό-Σοϊπλεμισμό, στον επερχόμενο προεκλογικό αγώνα στη Γερμανία)
Από τη μεριά πάλι της ελληνικής κυβέρνησης: «Όχι μέτρα. Αφού πάμε καλά και το χρέος είναι βιώσιμο (σύμφωνα με το παραμύθι) γιατί να ληφθούν σκληρά μέτρα; Κάτι τέτοιο θα μας φθείρει και θα μας ρίξει από την εξουσία Πιο μαλακά δεν γίνεται;»
Να η πραγματικότητα γύρω από την εκμετάλλευση και τη χρήση του μηχανισμού του χρέους σαν μηχανισμού εσαεί εξάρτησης και εξαθλίωσης στην σημερινή Ελλάδα.
Το ερώτημα αν ήταν ή όχι η 20 Φεβρουαρίου 2017 η επίσημη έναρξη του 4ου Μνημονίου (http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/20-febroyarioy-2017-episimi-enarksi-toy-4oy-mnimonioy), μένει να απαντηθεί στο μέλλον.
Μετά το 2018: Στο υπουργείο Οικονομικών της Γερμανίας, ο Σόιμπλε και οι «ειδικοί» του, δεν πιστεύουν ότι η Ελλάδα μετά το 2018 (τέλος του 3ου μνημονίου) θα καταφέρει μόνη της να δανειστεί χρήματα από τις αγορές. Ποια η συνέπεια αν ο Σόιμπλε παραμείνει ακόμα υπουργός και μετά τις εκλογές; Σίγουρα ένα τέταρτο μνημόνιο, αν η τότε ελληνική κυβέρνηση θα θέλει να αποφύγει ένα Grexit – και σε αυτό δεν πρόκειται να συμμετάσχει πια το ΔΝΤ(και λόγω Τραμπ που θεωρεί το ζήτημα ευρωπαϊκό), αλλά το «Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο».
Και ο Σουλτς όμως να έχει κερδίσει στις γερμανικές εκλογές, αν η Ελλάδας δεν θα μπορεί να βγαίνει τότε στις αγορές, δεν θα προτείνει τα Ευρωομόλογα, όπως έλεγε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο παρελθόν. Έχει αποστασιοποιηθεί πλέον από αυτά σαν υποψήφιος καγκελάριος, επειδή ούτε στις Βρυξέλλες ούτε στην Γερμανία βλέπει πλειοψηφία που να τα υποστηρίζει.
Όσον αφορά στη διαγραφή του ελληνικού χρέους, o Σούλτς επισήμανε πρόσφατα στην εφημερίδα Bild τον κίνδυνο που υπάρχει, ότι δηλαδή μπορεί να έχουμε «διάσπαση της ηπείρου» για αυτόν τον λόγο. Και επειδή η διάσπαση δεν είναι προς το γερμανικό συμφέρον, δεν είναι ούτε η διαγραφή. Τι μένει και για μια γερμανική κυβέρνηση υπό τον Σουλτς; Αν δεν θα θελήσει Grexit, θα προτείνει στη γερμανική βουλή νέα χρηματοδότηση με τη συνοδεία ενός 4ου μνημονίου όμως. Μόνο έτσι μπορεί να περάσει.
Από ότι φαίνεται η χώρα δε θα αποφύγει το επερχόμενο 4ο μνημόνιο(και πιθανά και 5ο, 6ο κ.λπ. μνημόνιο), αν οι Έλληνες «από κάτω» δεν αποφασίσουν να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους και δεν σταματήσουν να «αναθέτουν» τη ζωή τους στο υπάρχον κυρίαρχο πολιτικό σύστημα (Η αποτυχία του πολιτικού συστήματος: http://www.efsyn.gr/arthro/i-apotyhia-toy-politikoy-systimatos)
[1] Από μελέτη π.χ. της γνωστής εταιρείας συμβούλων McKinsey: το συνολικό παγκόσμιο χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, στις 31/12/10 άγγιζε το ποσό των 158 τρις δολαρίων. Εξ αυτών 41 τρις αποτελούσαν κρατικά χρέη, 42 τρις κυκλοφορούντα ομόλογα χρηματοπιστωτικών οργανισμών, 10 τρις εταιρικό χρέος μη χρηματοοικονομικών επιχειρήσεων και τα υπόλοιπα 64 τρις ήταν χρέη νοικοκυριών. Αντίστοιχα το παγκόσμιο ΑΕΠ ανήλθε το 2010 σε περίπου 60 τρίς δολάρια, δηλαδή το χρέος ήταν 263% του ΑΕΠ. Τη χρονιά της κρίσης(2007-2008) ο συνολικός δανεισμός παγκοσμίως ήταν 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Μια δεκαετία πριν, το 1995, ήταν στο 200