Του Δημήτρη Μελέτη
Για πολλούς, πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους διανοητές της εποχής μας, με πλούσιο συγγραφικό έργο και ισχυρά θεμελιωμένες απόψεις, που συχνά φέρνουν σε δύσκολη θέση εκείνους που δεν συνηθίζουν να βρίσκονται σε τέτοια.
Στο πρόσφατο IDFA είχαμε την ευκαιρία να δούμε την ευρωπαϊκή πρεμιέρα του τελευταίου μεγάλου ντοκιμαντέρ με κύριο πρωταγωνιστή τον καθηγητή Noam Chomsky και τα όσα έχει να μοιραστεί μαζί μας στο θέμα «Requiem for the American Dream».
Αυτό το όνειρο εν πολλοίς έχει καταρρεύσει, αφού η βασική του ιδιότητα να δίνει χώρο για εξέλιξη στον χαμηλά αμειβόμενο μέσο Αμερικανό, ώστε να δουλέψει περισσότερο και να κερδίσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής, δε συναντάται σήμερα. Αντίθετα, όπως βλέπουμε σε πρόσφατο δημοφιλές δημοσίευμα, περισσότεροι από τους μισούς Αμερικανούς έχουν λιγότερα από 1000$ «περιουσία» και σε περίπτωση ενός έκτακτου περιστατικού, θα χρειαστεί να δανειστούν.
Τον βλέπουμε να μας αφηγείται από την αρχή της ταινίας, πως η ηλικία του, του επιτρέπει να έχει ζήσει και την εποχή της «Μεγάλης Ύφεσης», που η κατάσταση στην κοινωνία ήταν σχετική με τη σημερινή, με βασική όμως διαφορά ότι τότε ο λαός είχε να προσβλέπει σε κάτι θετικό για το κοντινό μέλλον. Σήμερα δυστυχώς, δεν υπάρχει αυτή η αντίστοιχη ελπίδα. Αντίθετα συναντάται μια αυξανόμενη ανισότητα, της οποίας τα αίτια παρουσιάζονται στην ταινία, μαζί με τη διαδρομή της στην ιστορία του Αμερικανικού κράτους μέχρι σήμερα, και τις τραγικές επιπτώσεις της στην κοινωνία και τη δημοκρατία.
Η ειρωνεία δε, βρίσκεται στο πώς προκύπτει αυτή η ανισότητα, από νόμους που φαινομενικά έχουν θεσπιστεί για διατήρηση λειτουργικών ισορροπιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το άρθρο 14 του συντάγματος, που θεωρητικά εξασφαλίζει τη νομική υποστήριξη όλων των πολιτών, αλλά στην πράξη λειτουργεί πολύ διαφορετικά π.χ. για μια εταιρία κολοσσό κι ένα άτομο που δεν έχει τα κατάλληλα έγγραφα. Πρόκειται για μια σκανδαλώδη «διαστροφική εξέλιξη ως προς την εφαρμογή του νόμου», που τελικά εφαρμόζεται με δύο μέτρα και δύο σταθμά.
Η γεφύρωση του μεγάλου αυτού χάσματος, φαίνεται να είναι η κύρια πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει συνεχώς το Αμερικανικό έθνος από τη γέννησή του ως σήμερα. Το χάσμα αυτό, μεταξύ εκείνων που έχουν τον πλούτο και τις δυνατότητες μεγέθυνσης και υπεράσπισής του σε κάθε περίπτωση, κι εκείνων που τους λείπουν τα βασικά, έχει επιχειρηθεί να καλυφθεί σε διάφορες φάσεις της ιστορίας. Συνήθως αυτό προτείνεται με τη μορφή του κοινωνικού κράτους, που όπως μας αφηγείται ο καθηγητής, προτάθηκε πρώτα από τον Αριστοτέλη. Η λογική του στηρίζεται στην επιθυμία του φορολογούμενου να χρησιμοποιούνται οι φόροι του για την υποστήριξη εκείνων που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη (ενδιαφέρουσα σχέση με αυτό φαίνεται να έχει και η ετυμολογία του ονόματος του Αριστοτέλη, με δεδομένο ότι ο Νόαμ Τσόμσκι είναι μεταξύ άλλων, καθηγητής γλωσσολογίας).
Σαν παράδειγμα αναφέρεται η χρήση της φορολογίας προς υποστήριξη της χήρας της γειτονιάς ή της εξασφάλισης καλύτερης παιδείας στα παιδιά της περιοχής. Αυτό φυσικά προϋποθέτει μια στοιχειώδη αλληλεγγύη, η καταπολέμηση της οποίας όμως, βρίσκεται ψηλά στη λίστα προτεραιοτήτων των εξουσιαστών της γης. Ειδικά στο κομμάτι της παιδείας, το ιδιωτικό μοντέλο που υποστηρίζει τον ανταγωνισμό αντί της αλληλεγγύης, οδηγεί ευθέως σε περισσότερη κοινωνική ανισότητα και τελικά σε αγανάκτηση, αφού δεν είναι σαφές το ποιος συγκεκριμένα είναι ο υπαίτιος.
Σχετικά με τον Barak Obama και τις κινήσεις του για ένα πιο κοινωνικό κράτος, ενώ από κάποιους σήμερα προβάλλεται ως μη τηρητής υποσχέσεών του, σύμφωνα με τον καθηγητή, στην πραγματικότητα δεν υποσχέθηκε κάτι στην προεκλογική του καμπάνια. Αυτό όμως βλέπουμε πώς συνδέεται και με την όλη εκμεταλλευτική δραστηριότητα του marketing, το οποίο ενώ απευθύνεται στο κοινό, ο στόχος του είναι να ικανοποιήσει τις αξιώσεις των χρηματοδοτών του, που φυσικά δεν είναι άμεσα η ίδια η κοινωνία. Όταν δε αυτές οι αξιώσεις υπακούουν στη λογική «όλα για εμένα και για τους άλλους τίποτα», είναι αναμενόμενο να οδηγούμαστε σε μια ιδιαίτερα άσχημη κοινωνία, στην οποία δε θα ήθελε κανείς να ζει. Σε όλον αυτόν τον κατήφορο, δε θα μπορούσε να βοηθάει το πρότυπο καταναλωτών που δημιουργείται, οι οποίοι αντί να είναι σωστά ενημερωμένοι, έχουν μάλλον επικίνδυνα εσφαλμένη εντύπωση για αυτό που επιθυμούν.
Πάντως ο καθηγητής Noam Chomsky, πέρα από τη γνώση που κατέχει και μοιράζεται ελεύθερα, έχει γίνει αγαπητός και για το γεγονός ότι παραμένει πάντα προσβάσιμος και «δεν είναι κλεισμένος στον χρυσελεφάντινο πύργο του στο MIT», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ένας από τους δημιουργούς του ντοκιμαντέρ, ο Kelly Nyks. Με σταθερή παρουσία στα κοινωνικά κινήματα, δεν εκπλήσσει η τελικά αισιόδοξη θεώρησή του, ότι οι καμπύλες της ιστορίας διαμορφώνονται τελικά από τις αμέτρητες εκείνες προσπάθειες των ανώνυμων, ενεργών συντελεστών της κοινωνίας.