Του Βασίλη Γιαννακόπουλου *
Η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση συνεχίζει να κυριαρχεί στο παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο και η προοπτική άμεσων ειρηνευτικών συνομιλιών προσφέρει μια αχτίδα ελπίδας. Ωστόσο οι μαξιμαλιστικές απαιτήσεις των δύο πλευρών, αντί για κατάπαυση του πυρός, φαίνεται ότι θα οδηγήσουν και πάλι τις δύο χώρες στα πεδία των μαχών. Σε κάθε περίπτωση, οι επόμενες ημέρες θα είναι ιδιαίτερα κρίσιμες για το μέλλον της Ρωσίας, της Ουκρανίας και πιθανόν της Ευρώπης.
Είναι γεγονός ότι από τον Φεβρουάριο του 2024, δηλαδή εδώ και περίπου 15 μήνες, οι ρωσικές δυνάμεις δεν έχουν καταλάβει καμία σημαντική ουκρανική πόλη. Την προηγούμενη χρονιά οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις με την υποστήριξη της Δύσης εμπόδισαν τις ρωσικές δυνάμεις να πετύχουν τους αντικειμενικούς στόχους τους στην Ουκρανία.
Γι’ αυτόν τον λόγο, κατά τους εορτασμούς της «Ημέρας της Νίκης» στη Μόσχα (8 και 9 Μαΐου) παρουσία του Κινέζου Προέδρου Σι Τζινπίνγκ, ο Πούτιν δεν αναφέρθηκε στην παρούσα κατάσταση του ρωσο-ουκρανικού θεάτρου επιχειρήσεων, παρά μόνο αρκέστηκε να ισχυριστεί ότι «όλη η Ρωσία υποστηρίζει τους Ρώσους στρατιώτες που πολεμούν στην Ουκρανία».
Η ευρω-αμερικανο-ουκρανική πρόταση για κατάπαυση του πυρός
Την επομένη (Σάββατο 10 Μαΐου), κατά τη διάρκεια μιας συνόδου κορυφής στο Κίεβο, ο Ουκρανός Πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι συναντήθηκε με τον Συνασπισμό των Πρόθυμων, τα μέλη του οποίου εξέφρασαν την υποστήριξή τους σε μια νέα ευρω-αμερικανο-ουκρανική πρόταση κατάπαυσης του πυρός.
Στη σύνοδο συμμετείχαν αξιωματούχοι από τη Λιθουανία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, τη Φινλανδία, την Ελλάδα, την Ιταλία, τον Καναδά, τη Λετονία, το Λουξεμβούργο, τη Νέα Ζηλανδία, τη Νορβηγία, τη Σλοβενία, την Τσεχία, τη Σουηδία, την Αυστραλία, την Κροατία, την Ισλανδία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Τουρκία, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Μετά την ιδιαίτερα σημαντική συνάντηση, ο Ζελένσκι ανακοίνωσε ότι ο ίδιος, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και ο Αμερικανός Πρόεδρος προτείνουν γενική κατάπαυση του πυρός τουλάχιστον 30 ημερών, αρχής γενομένης από τις 12 Μαΐου. Στη συνέχεια κάλεσε τη Μόσχα να απαντήσει στην πρόταση, καθότι η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιβάλουν πρόσθετες κυρώσεις στον ενεργειακό και τραπεζικό τομέα της Ρωσίας, εάν δεν συμφωνήσει με την πρόταση.
Στο πρόσφατο άρθρο «Παραμένει αβέβαιο το μέλλον της Ουκρανίας» (30 Απριλίου), είχαμε τονίσει ότι: «Η Ουκρανία χρειάζεται μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός τώρα, προκειμένου να της δοθεί χρόνος για να βελτιώσει τη μαχητική της ικανότητα και να ανακάμψει στο πεδίο της μάχης. Αν δεν συμβεί αυτό, τότε είναι πολύ πιθανό το επόμενο χρονικό διάστημα οι ουκρανικές δυνάμεις να υποστούν οδυνηρές ήττες». Αυτός εξάλλου είναι ο κυριότερος λόγος, για τον οποίο η πρόταση προέβλεπε έναρξη της κατάπαυσης του πυρός από τη Δευτέρα 12 Μαΐου.
Την προηγούμενη ημέρα της συνόδου το Reuters ανέφερε ότι οι εταίροι των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης οριστικοποίησαν τόσο την ευρω-αμερικανο-ουκρανική ειρηνευτική πρόταση κατάπαυσης του πυρός για 30 ημέρες όσο και τα νέα πακέτα κυρώσεων, εάν η Ρωσία αρνηθεί την πρόταση. Σχετικά το NBC News ανέφερε ότι η εν λόγω πρόταση περιελάμβανε έναν κατάλογο με 22 όρους και προϋποθέσεις που θα έπρεπε να λάβει υπόψη η Μόσχα.
Η απάντηση του Κρεμλίνου
Από τη Μόσχα ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ υποστήριξε ότι «η Ουκρανία δεν απάντησε στις προηγούμενες προτάσεις εκεχειρίας του Ρώσου Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν» και ότι «η πίεση προς τη Ρωσία είναι άχρηστη». Επιπρόσθετα επανέλαβε τις προηγούμενες απαιτήσεις του Πούτιν προς τη Δύση. Συγκεκριμένα να σταματήσει κάθε στρατιωτική βοήθεια προς το Κίεβο και να αναγκάσει την Ουκρανία να σταματήσει να κινητοποιεί και να εκπαιδεύει το στρατιωτικό προσωπικό. Είναι προφανές ότι το Κρεμλίνο επιδιώκει να καθορίσει τους όρους της πιθανής συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός με τρόπο που
● αφενός να διευκολύνει περαιτέρω κέρδη στο πεδίο της μάχης για τη Ρωσία,
● αφετέρου να υποστηρίζει τη δυνατότητα των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων να επιτεθούν μελλοντικά με επιχειρησιακό πλεονέκτημα κατά της Ουκρανίας.
Ώρες αργότερα, ο Πούτιν, αφού προηγουμένως απέρριψε και επίσημα την πρόταση των Δυτικών, ζήτησε να διεξαχθούν απευθείας συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας στην Τουρκία. Συγκεκριμένα, δήλωσε ότι «η Ρωσία είναι έτοιμη για σοβαρές διαπραγματεύσεις με την Ουκρανία, χωρίς κανέναν όρο» και πρότεινε «συνάντηση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας στην Κωνσταντινούπολη στις 15 Μαΐου», χωρίς να διευκρινίσει ποιοι θα συμμετάσχουν στις συνομιλίες.
Ο Ρώσος Πρόεδρος πρότεινε για πρώτη φορά συγκεκριμένη ημερομηνία και τόπο για τη συνάντηση (Πέμπτη 15 Μαΐου στην Κωνσταντινούπολη) και με τις δηλώσεις του διαφαίνεται ότι επιδιώκει την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, που είχαν διακοπεί πριν από τρία χρόνια. Να θυμίσουμε ότι τον Μάρτιο του 2022, η Ουκρανία και η Ρωσία συμμετείχαν σε ειρηνευτικές συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη.
Τότε η Μόσχα επιδίωξε αφενός να απαγορεύσει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αφετέρου να περιορίσει το μέγεθος των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων. Εκτιμάται ότι τους ίδιους ή παρόμοιους όρους θα προσπαθήσει να θέσει και την Πέμπτη 15 Μαΐου, αν τελικά πραγματοποιηθεί η συνάντηση της Κωνσταντινούπολης.
Το προσχέδιο της συμφωνίας της Κωνσταντινούπολης (Μάρτιος 2022) περιλάμβανε όρους οι οποίοι αφενός ισοδυναμούσαν με την παράδοση της Ουκρανίας, αφετέρου άφηναν την Ουκρανία αβοήθητη να αμυνθεί έναντι μιας πιθανής μελλοντικής ρωσικής επίθεσης.
Συγκεκριμένα απαιτούσαν από την Ουκρανία να παραιτηθεί από τις φιλοδοξίες της για ένταξη στο ΝΑΤΟ και να τροποποιήσει το Σύνταγμά της, προσθέτοντας μια διάταξη ουδετερότητας που θα απαγόρευε την ένταξή της σε στρατιωτικές συμμαχίες, τη σύναψη στρατιωτικών συμφωνιών, την ανάπτυξη ξένων στρατιωτικών δυνάμεων, στρατιωτικών εκπαιδευτών και οπλικών συστημάτων.
Πέραν αυτών, το Κρεμλίνο είχε ζητήσει από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Κίνα, τη Γαλλία και τη Λευκορωσία να λειτουργήσουν ως εγγυητές ασφαλείας της συμφωνίας, καθώς και να περιοριστεί ο ουκρανικός στρατός σε 85.000 στρατιώτες, σε 342 άρματα μάχης και σε 519 συστήματα πυροβολικού. Επιπλέον, απαίτησε να περιοριστεί σημαντικά και το βεληνεκές των ουκρανικών βαλλιστικών βλημάτων εδάφους – εδάφους, ώστε οι ρωσικές δυνάμεις να αναπτύσσονται σε μικρή απόσταση χωρίς να απειλούνται.
Σε κάθε περίπτωση, η νέα πρόταση Πούτιν έφερε σε δύσκολη θέση την Ουκρανία και τους Ευρωπαίους εταίρους της, οι οποίοι αναγκάσθηκαν να δηλώσουν ότι θα καθυστερήσουν την επιβολή των νέων κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Επίσης έχουν προκύψει μείζονα ερωτήματα σχετικά με τις απαιτήσεις του Κρεμλίνου.
● Τι θα γίνει με τα ουκρανικά εδάφη που κατέλαβε η Ρωσία το 2014;
● Τι θα γίνει με τα εδάφη που κατέλαβε μετά το 2022;
● Θα απαιτήσει ο Πούτιν de jure αναγνώριση και για ποιες περιοχές;
● Ποιες εγγυήσεις ασφαλείας θα λάβει το Κίεβο και ποιοι θα τις παρέχουν;
● Είναι έτοιμη η Ρωσία για οποιονδήποτε συμβιβασμό που θα διευκολύνει μια ειρηνευτική συμφωνία ή επιδιώκει απλώς να κερδίσει χρόνο;
«Δώρο εξ ουρανού» για τον Ερντογάν
Ανέλπιστο δώρο για τον Ερντογάν η απόφαση του Πούτιν για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις στην Τουρκία, όταν μάλιστα αυτές τις ημέρες διεξάγεται στην Αττάλεια και η άτυπη σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ. Δικαιολογημένα και τα πρωτοσέλιδα των τουρκικών ΜΜΕ, με χαρακτηριστικό το δημοσίευμα της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας «Turkiye» με τίτλο «Ο νέος κόσμος εγκαθιδρύεται στην Κωνσταντινούπολη! Η Τουρκία είναι η διεύθυνση της λύσης για τις παγκόσμιες κρίσεις».
Η Άγκυρα επιθυμούσε διακαώς να φιλοξενήσει τις ρωσο-ουκρανικές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και το πέτυχε. Βέβαια, δεν γνωρίζουμε αν τελικά θα μεταβεί ο Πούτιν ή ο Λαβρόφ στην Κωνσταντινούπολη ή αν θα προκύψει μια νέα πρόταση. Τα μέχρι στιγμής (Τετάρτη 14 Μαΐου) δεδομένα οδηγούν στην εκτίμηση ότι:
● Πολύ πιθανόν η συνάντηση για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις να πραγματοποιηθεί.
● Ο Ζελένσκι, όπως δήλωσε ο ίδιος, θα μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη και θα περιμένει να συναντηθεί με τον Ρώσο Πρόεδρο!
● Ο Πούτιν θα απουσιάζει. Εξάλλου την Τρίτη 13 Μαΐου ο γραμματέας Τύπου του Ρώσου Προέδρου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε ότι στην Κωνσταντινούπολη θα μεταβεί για διαπραγματεύσεις μια ρωσική αντιπροσωπεία.
● Παραμένει άγνωστο αν θα μεταβεί ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ.
● Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συμμετέχουν επισήμως με τον υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και τους δύο ειδικούς απεσταλμένους Στιβ Γουίτκοφ και Κιθ Κέλογκ.
● Ο Αμερικανός Πρόεδρος δήλωσε ότι είναι πιθανόν να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, αν βέβαια θα είναι παρών και ο Πούτιν. Να τονίσουμε ότι για τον Ντόναλντ Τραμπ θεωρείται επιτυχία ακόμη και το γεγονός ότι θα ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις.
● Η Ρωσία θα καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων απαιτώντας ουσιαστικά «τη συνθηκολόγηση της Ουκρανίας».
Να προσθέσουμε ότι στις 14 και 15 Μαΐου διεξάγεται στην Αττάλεια της Τουρκίας και η άτυπη σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών των κρατών – μελών του ΝΑΤΟ, με κύριο θέμα την προετοιμασία της επικείμενης συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στη Χάγη (24 – 25 Ιουνίου 2025). Στην Αττάλεια θα παρευρεθεί και ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης, που θα συναντηθεί με τον Τούρκο ομόλογό του Χακάν Φιντάν και μεταξύ άλλων αναμένεται να προπαρασκευάσουν την επόμενη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν.
Η συγκρουσιακή κατάσταση συνεχίζεται
Τις προηγούμενες ημέρες τα φώτα της δημοσιότητας ήταν στραμμένα στην έντονη διπλωματική δραστηριότητα, όχι όμως και στα θέατρα επιχειρήσεων του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, όπου οι συγκρούσεις συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό, χωρίς ωστόσο να καταγράφονται αξιοσημείωτα κέρδη επί του εδάφους. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου (ISW) οι σημαντικότερες συγκρούσεις σημειώθηκαν:
● Στη ρωσική περιφέρεια Κουρσκ, με σκοπό την πλήρη ανακατάληψή της από τις ρωσικές δυνάμεις.
● Στον βόρειο άξονα, με σκοπό τη δημιουργία προστατευτικών ζωνών και την προσέγγιση του ρωσικού πυροβολικού βόρεια της ουκρανικής πόλης Σούμι.
● Στην περιφέρεια Χάρκοβο, για την απώθηση των ουκρανικών δυνάμεων.
● Στην περιφέρεια Λουχάνσκ με σκοπό την πλήρη κατάληψή της και την απώθηση των ουκρανικών δυνάμεων προς τα δυτικά και βόρεια.
● Στο κεντρικό μέτωπο της περιφέρειας Ντονιέτσκ, για την πλήρη κατάληψή της και την πιθανή προώθηση των ρωσικών δυνάμεων δυτικότερα στην ουκρανική περιφέρεια Ντνιπροπετρόβσκ.
● Κατά μήκος της πρώτης γραμμής και δυτικότερα πραγματοποιήθηκαν επιθέσεις με ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη, βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους και οπλισμένα drones, με σκοπό την καταστροφή ουκρανικών στρατιωτικών και πολιτικών υποδομών. Η ουκρανική πολεμική αεροπορία ανέφερε ότι, στις 11 και 12 Μαΐου, εκτοξεύθηκαν 108 drones Shahed και κατέρριψε τα 55.
Το φθινόπωρο του 2022 το Ιράν άρχισε να παρέχει στη Ρωσία μαχητικά drones Shahed. Από το καλοκαίρι του 2023 η Ρωσία άρχισε να παράγει και να χρησιμοποιεί τα δικά της μαχητικά drones Shahed-131 και Shahed-136 (ρωσική ονομασία: Geran-1 και Geran-2, αντίστοιχα), με εισαγόμενα ιρανικά εξαρτήματα και χρησιμοποιώντας ιρανικές άδειες παραγωγής.
Πρόσφατα (Απρίλιος 2024) ο διοικητής της Ευρωπαϊκής Διοίκησης των ΗΠΑ (EUCOM) και ανώτατος συμμαχικός διοικητής του ΝΑΤΟ, στρατηγός Κρίστοφερ Καβόλι, δήλωσε ότι «το Ιράν έχει παραδώσει περισσότερα από 400 βαλλιστικά βλήματα μικρού βεληνεκούς και εκατοντάδες χιλιάδες βλήματα πυροβολικού στη Ρωσία».
Το ISW, επικαλούμενο πρόσφατα δημοσιεύματα του Reuters, ανέφερε ότι το Ιράν ετοιμάζεται να προμηθεύσει τη Ρωσία με έναν απροσδιόριστο αριθμό εκτοξευτών Fath-360. Πολύ πιθανόν οι εν λόγω εκτοξευτές να χρησιμοποιηθούν με τα περίπου 200 βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους Fath-360 μικρού βεληνεκούς, τα οποία παρέδωσε το Ιράν στη Ρωσία το φθινόπωρο του 2024.
Ο Ουκρανός ανώτατος διοικητής, στρατηγός Όλεξαντρ Σιρσκίι, δήλωσε τον Απρίλιο του 2024 ότι ο ρωσικός στρατός που μάχεται στην Ουκρανία αυξάνει τη δύναμή του κατά 8.000 έως 9.000 τον μήνα και ότι η συνολική του δύναμη αυξήθηκε από περίπου 603.000 την 1η Ιανουαρίου 2025 σε 623.000 τρεις μήνες αργότερα. Επίσης δήλωσε στις 13 Μαΐου ότι οι ρωσικές δυνάμεις έχουν υποστεί απώλειες της τάξης των 177.000 στρατιωτών από τις αρχές του 2025.
* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι ταξίαρχος ε.α. της Π.Α., γεωστρατηγικός αναλυτής (geostrategical@yahoo.gr)
