Καθώς η ένοπλη σύγκρουση στο Σουδάν βαθαίνει, η μάχη για τον έλεγχο των φυσικών του πόρων αναδεικνύεται σε καθοριστικό πεδίο αντιπαράθεσης. Ο χρυσός, ο χαλκός, το ουράνιο, ακόμη και ο ίδιος ο Νείλος, μετατρέπονται σε στρατηγικά διακυβεύματα για τις αντιμαχόμενες δυνάμεις. Με τον παραστρατιωτικό σχηματισμό RSF να κατηγορείται για λαθρεμπόριο χρυσού και συστηματικές θηριωδίες κατά αμάχων, το ζήτημα πλέον δεν είναι μόνο εσωτερικό. Είναι παγκόσμιο.

Ο χρυσός και η παραοικονομία του πολέμου

Το Σουδάν είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός χρυσού στην Αφρική, μετά τη Νότια Αφρική και τη Γκάνα. Ο χρυσός αντιστοιχεί στο 70% των εξαγωγών της χώρας, με το 85% της παραγωγής να προέρχεται από μικρής κλίμακας εξορύξεις και όχι από βιομηχανικές μονάδες. Από την έναρξη του πολέμου, η επίσημα καταγεγραμμένη παραγωγή σχεδόν διπλασιάστηκε, φτάνοντας τους 65 τόνους ετησίως—αν και ανεξάρτητοι αναλυτές εκτιμούν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ υψηλότερος.

Μεγάλο μέρος του χρυσού εξάγεται παράνομα από τη RSF, τον ισχυρό παραστρατιωτικό βραχίονα που, σύμφωνα με διεθνείς αναφορές, ελέγχει σημεία-κλειδιά σε περιοχές εξόρυξης όπως τα Όρη Νούμπα, το Νταρφούρ και οι Λόφοι της Ερυθράς Θάλασσας.

Κρίσιμα ορυκτά σε γεωπολιτικό σταυροδρόμι

Πέραν του χρυσού, το Σουδάν διαθέτει σημαντικά αποθέματα χαλκού, κυρίως στους Λόφους της Ερυθράς Θάλασσας και στα Όρη Νούμπα. Ο χαλκός αποκτά αυξανόμενη σημασία παγκοσμίως, καθώς είναι απαραίτητος για την τεχνολογική και ενεργειακή μετάβαση που σχετίζεται με την τεχνητή νοημοσύνη και τις ψηφιακές υποδομές.

Η χώρα διαθέτει επίσης κοιτάσματα ουρανίου — κρίσιμο για πυρηνικά προγράμματα — στα σύνορα με την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, καθώς και στο Νταρφούρ και τα Όρη Νούμπα. Τα αποθέματα σιδηρομεταλλεύματος είναι σημαντικά στο Κορντοφάν και την Ερυθρά Θάλασσα, ενώ σπάνιες γαίες βρίσκονται διασκορπισμένες κυρίως στο ανατολικό τμήμα της χώρας.

Σύμφωνα με τον ανεξάρτητο αναλυτή και πρώην στέλεχος της μεταβατικής κυβέρνησης, Ahmed Ibrahim, «η γεωπολιτική θέση του Σουδάν, ανάμεσα στον Αραβικό κόσμο και την Υποσαχάρια Αφρική, με μεγάλο θαλάσσιο μέτωπο στην Ερυθρά Θάλασσα, ενισχύει τη στρατηγική του σημασία. Η σύγκρουση δεν αφορά μόνο δύο στρατηγούς. Είναι μια απόπειρα αναδιάρθρωσης ολόκληρης της περιοχής».

Νερό, πετρέλαιο και οι γραμμές ανεφοδιασμού

Ο Νείλος παραμένει ο πιο εμφανής φυσικός πόρος του Σουδάν. Ο Μπλε και ο Λευκός Νείλος συναντώνται στο Χαρτούμ, καθιστώντας τον ποταμό κομβικής σημασίας για τη γεωργία και την υδροηλεκτρική παραγωγή.

Το Σουδάν διαθέτει επίσης αξιόλογα κοιτάσματα πετρελαίου, κυρίως στο νότιο τμήμα της χώρας, παρότι αρκετά από αυτά περιήλθαν στο Νότιο Σουδάν μετά την ανεξαρτητοποίησή του το 2011. Η Κίνα παραμένει βασικός επενδυτής στον πετρελαϊκό τομέα, με τις ποσότητες να μεταφέρονται μέσω αγωγών προς το λιμάνι του Σουδάν στον Βορρά — κρίσιμης στρατηγικής σημασίας για την πρόσβαση στη διεθνή αγορά.

Ο ρόλος των φυσικών πόρων στη γένεση της σύγκρουσης

Η πρόσφατη πολεμική ανάφλεξη ξεκίνησε το 2023, όταν κατέρρευσε το λεγόμενο «πλαίσιο συμφωνίας» ανάμεσα στον στρατηγό Αλ Μπουρχάν και τον επικεφαλής της RSF, Μοχάμεντ Χαμντάν Ντάγκλο. Σύμφωνα με τον Ahmed Ibrahim, το βασικό σημείο σύγκρουσης ήταν η ένταξη της RSF στον εθνικό στρατό και ποιος θα είχε την ηγεσία του ενοποιημένου σώματος.

«Υπήρξε πλήρης απονομιμοποίηση του εθνικού στρατού και σχετική αναγνώριση της RSF. Το διακύβευμα ήταν σαφές: ο έλεγχος των φυσικών πόρων και η κυριαρχία επί του κράτους», τόνισε ο αναλυτής.

Ανθρωπιστική κρίση και κατηγορίες για γενοκτονία

Η πολεμική κλιμάκωση συνοδεύεται από άνευ προηγουμένου βία κατά αμάχων. Στην Αλ-Φασίρ, όπως δήλωσε ο Ibrahim, «οι άμαχοι βιώνουν πρωτοφανή αγριότητα. Μισθοφόροι από την Κολομβία, τη Σαχέλ, την Ανατολική Αφρική και το Κέρας της Αφρικής συγκεντρώνονται για να σκοτώσουν, να βιάσουν, να εκτελέσουν συνοπτικά και να υποδουλώσουν γυναίκες».

Αναφορές του ΟΗΕ και διεθνών οργανώσεων τεκμηριώνουν τις μαρτυρίες για μαζικές εκτελέσεις, σεξουαλική δουλεία, εκτοπισμό και εθνοκάθαρση. Περιοχές όπως το Νταρφούρ, το Σινάρ, το Μπλε και Λευκός Νείλος βρίσκονται στο επίκεντρο της βίας.

«Δεν πρόκειται απλώς για ένα τοπικό πρόβλημα. Είναι μια στρατηγική εξόντωσης, μια γενοκτονία σε πλήρη εξέλιξη», δηλώνει ο Ibrahim.

Η σιωπή της διεθνούς κοινότητας και ο πόλεμος των αφηγήσεων

Παρά τις καταγγελίες, η διεθνής αντίδραση παραμένει υποτονική. «Η κριτική είναι επιφανειακή. Δεν συνοδεύεται από πράξεις. Παράλληλα με τον πόλεμο επί του εδάφους, διεξάγεται ένας πόλεμος αφηγήσεων», σημειώνει ο αναλυτής. «Η αφήγηση του “πολέμου μεταξύ δύο στρατηγών” αποκρύπτει ότι πρόκειται για αγώνα επιβίωσης ενός λαού και μιας χώρας».

Κατά τον Ibrahim, η προσπάθεια «μετατροπής των Σουδανών σε μόνιμους πρόσφυγες» είναι μέρος ευρύτερου σχεδίου αποσταθεροποίησης που απειλεί ολόκληρη την περιοχή, από το Κέρας της Αφρικής μέχρι τη Σαχάρα.

Παρά την καταστροφή, ο λαός του Σουδάν δεν σιωπά. «Οι Σουδανοί αντιστέκονται. Δεν πρόκειται να γίνει “λιβυκό μοντέλο”. Η σύγκρουση δεν θα περιοριστεί εκεί. Αν συνεχιστεί η αδράνεια, θα σαρώσει την ευρύτερη περιοχή», καταλήγει ο Ibrahim.