Η υπόθεση της βράβευσης του καθηγητή Χάινς Ρίχτερ από το Πανεπιστήμιο Κρήτης απασχολεί την Κρήτη ήδη από τον Νοέμβριο του 2014. Σήμερα, ένα χρόνο μετά, η δίκη του καθηγητή ξεκίνησε. Όμως η τροπή που έχει πάρει δεν είναι αυτή που πολλοί περιμένανε.
Η ιστορία ξεκίνησε δίχως τίποτα να προμηνύει αυτό που ακολούθησε.
Με κείμενό του το Πανεπιστήμο Κρήτης ενημέρωνε για την τελετή αναγόρευσης του κ. Heinz Richter, Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Manhaim της Γερμανίας, σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης στις 19-11-2014, στο αμφιθέατρο Δ3-7 Α, στο Ρέθυμνο.
Της εκδήλωσης προηγήθηκε παρουσίαση έργων του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζηδάκη ενώ τον καθηγητή θα προσφωνούσαν καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, έλεγε το σχετικό δελτίο τύπου.
Οι πρώτες αντιδράσεις ήρθαν από τον Σύνδεσμο Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Ρεθύμνου, την Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Στρατού – Παράρτημα Ρεθύμνου αλλά και τον Επίτιμο Αρχηγό ΓΕΕΘΑ, στρατηγό Μανούσο Παραγιουδάκη ο οποίος σε σημείο της επιστολής του σχετικά με το βιβλίο «Operation Merkur: Die Eroberung der Insel Kreta im Mai 1941» σημείωνε:
«Η εντύπωση, γενικά που αποκομίζει ο αναγνώστης είναι ότι η απρόκλητη εισβολή των Γερμανών στην Κρήτη το Μάη του 1941, ήταν «ιπποτική και δίκαιη», ενώ ο αγώνας του λαού της Κρήτης και των ανταρτών, που μάχονταν για την ελευθερία, ήταν «βρώμικος και κτηνώδης».
Η απάντηση εκ μέρους του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης ήταν σε έντονο ύφος και καθόλου ψύχραιμη.
Σε κείμενο με τίτλο: «Η στρατιωτική επιτροπεία των Πανεπιστημίων έχει παρέλθει εδώ και 40 χρόνια» ανέφερε ότι:
«ο καθηγητής Heinz Richter εξέδωσε πριν από μερικά χρόνια ένα βιβλίο για τη μάχη της Κρήτης, στο οποίο μετά από εκτεταμένη έρευνα, καθώς και με απολύτως τεκμηριωμένο επιστημονικό τρόπο καταρρίπτει διάφορες δοξασίες και μυθοπλασίες γύρω από το ζήτημα αυτό».
Και συνέχιζε:
«Δυστυχώς τόσο για τον κύριο Παραγιουδάκη, όσο και για τους ομοϊδεάτες του η στρατιωτική επιτροπεία των πανεπιστημίων έχει παρέλθει εδώ και 40 χρόνια, αφού βέβαια κάποιοι έπρεπε πρώτα να πεθάνουν γι’ αυτό, τη μνήμη των οποίων τιμούμε αυτές τις ημέρες».
Ακολούθησαν πολλές άλλες επιστολές από καθηγητές και προσωπικότητες, ψηφίσματα από δήμους και την Περιφέρεια Κρήτης, αντιδράσεις και ανακοινώσεις από φορείς και σωματεία ενεργά στον αγώνα για τη δικαίωση των θυμάτων των ναζιστικών εγκλημάτων. Τίποτα όμως δε στάθηκε ικανό στο να αποτρέψει το Πανεπιστήμιο Κρήτης από το να προχωρήσει στην αναγόρευση του καθηγητή Ρίχτερ σε επίτιμο διδάκτορα.
Έτσι, στις 19 Νοεμβρίου του 2014, σε χώρο που βρισκόταν υπό κατάληψη από φοιτητές, πραγματοποιήθηκε εν κρυπτώ η αναγόρευση σε επίτιμο διδάκτορα του ιδρύματος του καθηγητή Χάινς Ρίχτερ. Οι φοιτητές διευκρίνησαν ότι η άδεια δόθηκε με κριτήριο την προάσπιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας και όχι εξαιτίας κάποιας συμφωνίας με τις θέσεις του γερμανού ιστορικού.
Όμως, το τετελεσμένο είχε δημιουργηθεί. Ένας ιστορικός του οποίου οι θέσεις για τη Μάχη της Κρήτης αρνούνται τον βασικό πυρήνα της φυσιογνωμίας της – δηλαδή της λαϊκής αντίστασης και των ωμοτήτων που ακολούθησαν – και σε βιβλίο του οποίου η κύρια ευθύνη για την αιματοχυσία και τις σφαγές στην Κρήτη ρίχνεται στους αμυνόμενους και σε όσους αντιστάθηκαν ήταν πλέον επίτιμος διδάκτορας του πρώτου πανεπιστημιακού ιδρύματος της Κρήτης.
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=FoM1A9b0pIw”]
Τότε, ως αντίδραση σε αυτή την εξέλιξη, προέκυψε η παρέμβαση του Εισαγγελέα Ρεθύμνου κ. Πατεράκη. Παράγγειλε προκαταρκτική έρευνα και παρέπεμψε τον γερμανό καθηγητή σε δίκη στις 2 Σεπτεμβρίου, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου για το ρατσισμό και την ξενοφοβία που ψηφίστηκε λίγους μήνες πριν, τον Αύγουστο του 2014, αποκλειστικά για συγκεκριμένες αναφορές στο βιβλίο του με σκεπτικό ότι αυτές συνιστούν «άρνηση εγκλημάτων του ναζισμού σε βάρος του κρητικού λαού με εξυβριστικό περιεχόμενο».
Το άρθρο 2 του Ν. 4285/2014, αναφέρει τα εξής:
«Άρθρο 2 Δημόσια επιδοκιμασία ή άρνηση εγκλημάτων
1. Όποιος με πρόθεση, δημόσια, προφορικά ή δια του τύπου, μέσω του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, επιδοκιμάζει, ευτελίζει ή κακόβουλα αρνείται την ύπαρξη ή τη σοβαρότητα εγκλημάτων γενοκτονιών, εγκλημάτων πολέμου, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, του Ολοκαυτώματος και των εγκλημάτων του ναζισμού που έχουν αναγνωριστεί με αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων ή της Βουλής των Ελλήνων και η συμπεριφορά αυτή στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους της που προσδιορίζεται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, τις γενεαλογικές καταβολές, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή, το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου ή την αναπηρία, όταν η συμπεριφορά αυτή εκδηλώνεται κατά τρόπο που μπορεί να υποκινήσει βία ή μίσος ή ενέχει απειλητικό ή υβριστικό χαρακτήρα κατά μίας τέτοιας ομάδας ή μέλους της, τιμωρείται με τις ποινές της παραγράφου 1 του προηγούμενου άρθρου.
2. Αν η πράξη της προηγούμενης παραγράφου τελέστηκε από δημόσιο λειτουργό ή υπάλληλο, κατά την άσκηση των ανατεθειμένων σε αυτόν καθηκόντων, επιβάλλεται φυλάκιση έξι (6) μηνών έως τριών (3) ετών και χρηματική ποινή δέκα χιλιάδων έως είκοσι πέντε χιλιάδων (10.000 25.000) ευρώ.»
Σήμερα, μετά από αρκετές αναβολές, η δίκη του καθηγητή Χάινς Ρίχτερ ξεκίνησε. Όμως, η συζήτηση έχει διαφοροποιηθεί. Πλέον, το κέντρο βάρους μετατοπίστηκε από την κατηγορία της “άρνησης εγκλημάτων του ναζισμού” στον περιορισμό της ελευθερίας έκφρασής του καθηγητή Χάινς Ρίχτερ.
Αιτία για αυτή την αλλαγή στάθηκε η συζήτηση μεταξύ ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων για τον κίνδυνο που αποτελεί για ζητήματα ελευθερίας έκφρασης το άρθρο 2 του αντιρατσιστικού νόμου. Ο καθηγητής Ρίχτερ, ως πρώτη υπόθεση που δικάζεται σύμφωνα με τον αντιρατσιστικό νόμο, σε σειρά άρθρων παρουσιάζεται ως αδίκως διωκόμενος στη βάση ενός νόμου που περιορίζει το δικαίωμα της ακαδημαϊκής έρευνας και της ελευθερίας έκφρασης. Έτσι, ανεξαρτήτως των λόγων που οδήγησαν την υπόθεση στα δικαστήρια ο κ. Ρίχτερ παρουσιάζεται ως αδίκως διωκόμενος και από κατηγορούμενος βρίσκεται πλέον στη θέση του κατήγορου και του θύματος ενός παράλογου νόμου.
Αυτό αντικατοπτρίζεται και στην ίδια τη στάση που τηρεί ο καθηγητής ο οποίος ως σήμερα δεν έχει παρουσιαστεί στο δικαστήριο, μη δίνοντας έτσι την οποιαδήποτε νομιμοποίηση στη διαδικασία. Αυτή τη συμβουλή άλλωστε είχε δώσει, σύμφωνα με δημοσίευμα που δεν διαψεύστηκε, και η γερμανική πρεσβεία.
Στην πρόσφατη ιστορία έχουν υπάρξει ακαδημαϊκοί που συνηγόρησαν σε φρικτά εγκλήματα και υποστήριξαν θέσεις επικίνδυνες υπό τον μανδύα της επιστήμης. Αρκετοί υποστήκανε τις συνέπειες. Άλλοι πάλι, πολλοί, όχι. Η πλειοψηφία δεν υπέστη συνέπειες όχι επειδή αντιστάθηκε σε κάποιο ανελεύθερο καθεστώς αλλά επειδή ήταν ενταγμένοι σε συστήματα εξουσίας, όχι επειδή προάσπισαν το δικαίωμα στην ακαδημαϊκή έρευνα ή την ελευθερία έκφρασης, αλλά επειδή οι θέσεις ή οι πρακτικές τους εξυπηρετούσαν ή συμβάδιζαν με πολιτικές σκοπιμότητες.
Η δίκη Ρίχτερ, δεν είναι η πρώτη που ιστορικός κάθεται στο εδώλιο του κατηγορουμένου αναφορικά με θέσεις για τον ναζισμό. Ο Ντέιβιντ Ίρβινγκ αντιμετώπισε δικαστικές διαμάχες σε Γαλλία, Γερμανία και Αυστρία. Όπως και ο κ. Ρίχτερ υποστήριζε ότι απομονώνουν φράσεις από το έργο του. Είχε πει σε παλιότερη συνέντευξή του στο Βήμα και τον Γιάννη Πρετεντέρη:
«Στη Γερμανία με καταδίκασαν για μία φράση. Μία φράση μέσα σε χιλιάδες σελίδες».
Σε αναφορές τους Γερμανοί και Έλληνες αντιφασίστες στη Γερμανία, ενεργοί στα κινήματα διεκδίκησης των γερμανικών αποζημιώσεων, έχουν τονίσει και στην εφημερίδα μας ότι ο κ. Ρίχτερ είναι γνωστός για τις αναθεωρητικές θέσεις του ως προς τα εγκλήματα των ναζί.
Σχετικά με το επίμαχο βιβλίο του κ. Ρίχτερ για τη Μάχη της Κρήτης, γράφει ο «Ιός» της Εφημερίδας των Συντακτών:
Στη «Μάχη της Κρήτης», ως βασικός μέντορας αναγνωρίζεται …ο δεξιός Γερμανός δημοσιογράφος Εγκον Σέρερ: αυτός παρακίνησε τον Ρίχτερ να γράψει το βιβλίο, προσφέροντας υλικό και συμβουλές, προοριζόταν μάλιστα αρχικά για δεύτερος συγγραφέας του, προτού οι δυο άνδρες διαπιστώσουν πως οι απόψεις τους για τα γεγονότα και το μοντέλο αφήγησης «διέφεραν κατά πολύ» (σ.10).
Οπως διαπιστώνουμε από μια στοιχειώδη αναζήτηση στο Διαδίκτυο, ο Σέρερ είναι γνωστός στη Γερμανία κυρίως για τα φλογερά άρθρα του σχετικά με τα «εγκλήματα πολέμου» της συμμαχικής αεροπορίας κατά των γερμανικών πόλεων.
Βεβαίως, ο καθένας έχει το δικαίωμα να υποστηρίζει αυτά που επιθυμεί. Το ζήτημα όμως δεν είναι απλά οι θέσεις που εκφράζει ο κ. Ρίχτερ στα βιβλία του για τη Μάχη της Κρήτης, αλλά το γεγονός ότι αυτές οι θέσεις τιμήθηκαν από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και απόκτησαν θεσμική κάλυψη και αποδοχή στην Κρήτη.
Γιατί έγινε αυτό; Δε μπορώ να γνωρίζω.
Όμως δεν είναι η πρώτη φορά που διατυπώνονται στη χώρα μας παρόμοιες θέσεις. Όπως σημειώνει πάλι ο «Ιός»:
Εδώ και μιάμιση δεκαετία, ένας κύκλος Ελλήνων πολιτικών επιστημόνων-ιστορικών, αυτοανακηρυγμένος το 2004 σε «νέο ρεύμα» και «φρέσκια ματιά» της ελληνικής ιστοριογραφίας, προβάλλει την ίδια ακριβώς επιχειρηματολογία, επιρρίπτοντας στο αντάρτικο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ την πρωταρχική ευθύνη για την αιματοχυσία των κατοχικών χρόνων, των γερμανικών αντιποίνων συμπεριλαμβανομένων.
Και σε άλλο σημείο:
Ενας απ’ αυτούς, ο ιστορικός Βάιος Καλογρηάς, έχει προταθεί από τον Ρίχτερ ως βασικός μάρτυρας υπεράσπισης στη δίκη του … Επιλογή αποκαλυπτική για τις ωσμώσεις του ευρύτερου χώρου: στην αναθεωρημένη εκδοχή της διδακτορικής διατριβής του που κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 2008 και στη Θεσσαλονίκη το 2012 με τίτλο «Το αντίπαλο δέος», ο Καλογρηάς βαφτίζει τους ταγματασφαλίτες της Βόρειας Ελλάδας «εθνικιστές», αναγορεύει τις δωσιλογικές αρχές «νόμιμη αντίσταση» (σ.151-78) και την κρατική συνεργασία με τον κατακτητή «πατριωτική» πρακτική (σ.19), χαρακτηρίζει δε την «εαμοκρατία» του 1944 -δηλαδή την απελευθέρωση- σαν «νέα κατοχή» (σ.363).
Δεν πιστεύω ότι ο ιδανικός τρόπος αντιμετώπισης τέτοιων θεμάτων είναι μέσω των δικαστηρίων. H απόφαση όμως του Πανεπιστημίου Κρήτης για αναγόρευση του συγκεκριμένου καθηγητή σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου δημιούργησε ένα τετελεσμένο που δε μπορούσε να αντιμετωπιστεί με κείμενα διαμαρτυριών ή με μια συζήτηση ή αντιπαράθεση θέσεων. Δε θα αναιρούσε το γεγονός της παράδοσης τιμητικού τίτλου από το Πανεπιστημιακό Ίδρυμα της Κρήτης.
Οι αναθεωρητικές θέσεις του καθηγητή ως προς τη Μάχη της Κρήτης, με την απόφαση βράβευσης του κ. Ρίχτερ, απέκτησαν θεσμική κάλυψη, τη στιγμή μάλιστα που το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων είναι ανοικτό. Ως εκ τούτου, στο ζήτημα που δημιουργήθηκε δε μπορούσε να υπάρξει “νηφάλια διατύπωση αντεπιχειρημάτων’, όπως σημειώνει σε ψήφισμά του το Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Aπό ποιους θα υπάρξουν αντεπιχειρήματα; Από τους ίδιους τους καθηγητές που τον βράβευσαν; Από το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών που θεωρεί ότι το βιβλίο του κ. Ρίχτερ καταρρίπτει “δοξασίες και μυθοπλασίες” γύρω από τη Μάχη της Κρήτης;
Και ήταν απολύτως λογικό και υγιές ότι υπήρξαν αντιδράσεις. Ένας τρόπος αντίδρασης, όταν δημιουργούνται τέτοιου είδους τετελεσμένα που έχουν αντίκτυπο, κι όταν δεν αφήνεται άλλο περιθώριο αντίδρασης, είναι και τα δικαστήρια. Πραγματικά, ποιο άλλο μέσο είχαν οι οικογένειες των θυμάτων των ναζιστικών θηριωδιών για να αμυνθούν;
Αλλιώς, όταν η έκφραση που προσβάλλει τη μνήμη δίχως συνέπειες επιβραβεύεται, μπορεί πολύ εύκολα να μετατραπεί από αλλοίωση της ιστορικής μνήμης και προπαγάνδα, σε έγκλημα και ασυδοσία.
Αυτό είναι και η ουσία που οδήγησε σε τελικό στάδιο στην πραγματοποίηση της δίκης. Η ιστορική μνήμη που παρά τις πολλές στρεβλώσεις, στην Κρήτη παραμένει ζωντανή.
Διαβάστε τις τελευταίες σελίδες του επίμαχου βιβλίου του Χάινς Ρίχτερ:
Ρίχτερ, Η Μάχη Της Κρήτης, Σελ. 416-450