Πέτρινα χρόνια σε πέτρινο τόπο: Παιδικές ενασχολήσεις…

Του Δρ. Γιάννη Θ. Πολυράκη  

Εκείνα τα χρόνια της δεκαετίας του’ 50, τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια στο μικρό βοσκοχώρι, συμμετείχαν στις αγροτικές εργασίες της οικογένειας, ανάλογα με την ηλικία (κυρίως) και τις δυνατότητές τους.  Τα κορίτσια ήσαν προσκολλημένα με τις μάνες τους, οι οποίες και τα εισήγαγαν αργά και σταθερά στα καθήκοντα της γυναίκας της εποχής: Κέντημα, ράψιμο, αργαλειός.

Τα αγόρια, μικρά αγρίμια στον τραχύ και βραχοφύτευτο οικότοπό τους, όταν δεν τα απασχολούσαν σε στοιχειώδεις ανάγκες της οικογένειας, επιδίδονταν σε ενασχολήσεις στις οποίες εύρισκαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.  Και δεν γίνεται λόγος για ενασχολήσεις στα κλασσικά παιχνίδια της εποχής (αμπάριζα, αμάδες, κλέφτες και αστυνόμοι, πετροπόλεμος κ.α.), που δεν έλειπαν και αυτές.

Δεν γίνεται λόγος για τα έτοιμα παιδικά παιχνίδια που φιγουράριζαν στις βιτρίνες των καταστημάτων στις πόλεις. Άγνωστα εντελώς στα αγόρια τούτα, στην απεραντοσιά της ερημιάς που φύτρωσαν…

Ο λόγος για δικές τους δημιουργίες, έτσι για να περνούν την ώρα τους ευχάριστα, μα και να νοιώθουν τη χαρά της δημιουργίας. Και επιχειρούσαν τις δημιουργίες αυτές, μιας και η φύση τους προμήθευε απλόχερα τις “πρώτες ύλες”!

Ετσι, χρησιμοποιούσαν για ποικίλες κατασκευές τον πίτυκα (φλούδα πεύκου)¹,  αφαιρώντας μεγάλα κομμάτια του από τον κορμό μεγάλης ηλικία πεύκων.

Ο πίτυκας, παχύς και υδαρής, αποτελούσε υλικό ευκατέργαστο με ένα κοφτερό σουγιά.  Σμίλευαν βαρκούλες που τις έπαιζαν στις κολύμπες του νερού το χειμώνα, ή στη σκάφη που χρησιμοποιούσε για μπουγάδα η μάνα, το καλοκαίρι.                               Έκοβαν με το σουγιά μικρότερα στρογγυλά κομμάτια τα οποία μετέτρεπαν σε ρόδες, τις οποίες ανά δύο περασμένες σε ευθύ σύρμα, τις προσάρμοζαν στη βάση κενών τσιγαρόκουτων των πατεράδων (των 88 τσιγάρων ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ).

Κατασκεύαζαν έτσι ένα αυτοσχέδιο…αυτοκινητάκι, το οποίο έδεναν στην άκρη ενός σπάγκου και το τραβούσαν σε αυτοσχέδιους “αυτοκινητόδρομους” που είχαν προετοιμάσει, παρασέρνοντας το χώμα με τις γυμνές πατούσες , σε κάποιο χωράφι.

Μπορούσαν λοιπόν να παίζουν με τις ώρες τα αυτοσχέδια αυτά παιχνίδια με πλέρια ευχαρίστηση, καθώς ήταν δικά τους δημιουργήματα τόσο οι βαρκούλες, όσο και τα αυτοκινητάκια.

Η πιο δύσκολη χρήση του πίτυκα ήταν η κατασκευή ενός πιστολιού ή περιστρόφου, καθώς, σαν γνήσια Σφακιανόπουλα είχαν σαφή την εικόνα των όπλων αυτών, που δεν έλειπαν από κανένα σπίτι.  Η κατασκευή –λοιπόν- της λαβής ήταν εύκολη, αλλά η δυσκολία άρχιζε στο σμίλεμα της σκανδάλης, μα πιότερο στο σμίλεμα της μακριάς κάνης! Ο μικρός Γιάννης, πολλές φορές είχε κλάψει καθώς, στο τέλειωμα της κατασκευής της κάνης, εκείνη, σαθρή, έσπαγε και τα μάτια του παιδιού γέμιζαν με δάκρυα απελπισίας, αλλά αμέσως κίναγε με πείσμα την κατασκευή ενός δεύτερου όπλου, μέχρι που το επιτύγχανε, προς μεγάλη του ικανοποίηση².

Ένα άλλο υλικό ήταν το στέλεχος της ασφεντιλιάς³. Στην άκρη του κάρφωναν ένα μικρό καρφί, όπου περνούσαν σταυρωτά δυο μικρότερες και λεπτές φέτες ασφεντιλιάς, ένα είδος διπλής (ή και μονής) έλικας.

Ηταν έτοιμη μια “σβούρα” που γυρνούσε στο φύσημα του αγέρα.  Και για να περιστρέφονται με μεγαλύτερη ταχύτητα οι έλικες, τα αγόρια άρχιζαν ένα γρήγορο τρεχαλητό κόντρα στον άνεμο, και απολάμβαναν την κατασκευή τους με πλέρια ευχαρίστηση!

Ο μικρός Αντρέας, αδερφός του μικρού Γιάννη, με τη λαχτάρα να μεγαλώσει και να γίνει αεροπόρος, πρόσθετε δυο ζεύγη μικρές ρόδες από πίτυκα κάθετα στον άξονα της σβούρας, φτιάνοντας ένα αυτοσχέδιο…αεροπλανάκι, αλλά όχι μόνο ένα, αλλά τουλάχιστον δέκα που τα είχε βάλει σε μια γωνιά του χωραφιού του πατρικού σπιτιού και καμάρωνε …το σμήνος του⁴!

Δεν ήταν όμως μόνο αυτές οι κατασκευές.  Έπαιρναν βέργες μουριάς ή κυπαρισσιού και κατασκεύαζαν τόξα.  Για βέλη χρησιμοποιούσαν στελέχη ασφεντιλιάς στην άκρη των οποίων κάρφωναν ένα καλά λιμαρισμένο ευθύ και χοντρό σύρμα.  Με τούτο το “όπλο” –όχι ακίνδυνο- έβαζαν στόχο τις τενεκεδένιες γλάστρες της μάνας, άδειους τενεκέδες όπου εύρισκαν, αλλά και πόρτες, παραθυρόφυλλα ή κορμούς δέντρων.  Η δημιουργία στο αποκορύφωμά της, αλλά με τις μάνες να ανησυχούν “μη βγάλουν κανένα μάτι”, αλλά οι μικροί σκανταλιάρηδες ήταν προσεκτικοί.

Όμως, η φαντασία τους ήταν “αχαλίνωτη”.  Οι μικροί ξωμάχοι, έχοντας συχνά ακούσματα τους κρότους των πιστολιών και των τουφεκιών από τους άντρες του χωριού και με το δωρικό της επιθυμίας του θορυβώδους στο DNA τους, κατασκεύαζαν ένα “πιστόλι” (όπως το ονόμαζαν), ακίνδυνο, αλλά σαφώς θορυβώδες, με τον ακόλουθο τρόπο:  Έπαιρναν ένα χοντρό σύρμα μήκους 15-20 εκατ. και το λύγιζαν σε σχήμα U.  Στη μία άκρη του σύρματος έδεναν μια σφαίρα πολεμικού τουφεκιού {από φυσίγγια των πατεράδων τα οποία δεν είχαν πάρει φωτιά (τσούφια)} και από την οποία είχαν αφαιρέσει όλο το μπαρούτι, δημιουργώντας μια κοιλότητα εντός της σφαίρας.  Στην άλλη άκρη έδεναν ένα καρφί.  Γέμιζαν την κοιλότητα της σφαίρας με την τριμμένη θειούχα κεφαλή 2-3 σπίρτων και τοποθετούσαν το καρφί της άλλης άκρης, στην γεμάτη πλέον κοιλότητα της σφαίρας.  Χτυπώντας δυνατά το κεφάλι του καρφιού σε μια σκληρή επιφάνεια, το θειούχο περιεχόμενο της σφαίρας εκρήγνυτο –χωρίς να αποσπασθεί η σφαίρα- κάνοντας ένα εκκωφαντικό κρότο, προς μεγάλη ικανοποίηση των μικρών θορυβωδών Δωριέων…

Δεν έλειπε όμως και από το λαιμό τους η γνωστή χαρχάλα⁵ με την οποία κυνηγούσαν σπουργίτια, συκοφάδες, τσίχλες, κοτσύφια και άλλα πουλιά, ανάλογα με την εποχή.  Φόβος και τρόμος των μικρών κυνηγών στο βοσκοχώρι ήταν ο “Αντώνης ο Χωροφύλακας” από τον Σταθμό Χωροφυλακής της κοντινής Ανώπολης, ο οποίος, όταν ερχόταν στο χωριό και συναντούσε παιδί με χαρχάλα περασμένη στο λαιμό, του την αποσπούσε βίαια και με άγρια χαρά, ως είδος “εν απαγορεύσει”! Το πνεύμα της αστυνομοκρατούμενης εποχής της δεκαετίας του’ 50, γαρ!

Ασφαλώς, αγαπημένη ενασχόληση των πιτσιρικάδων ήταν να στήνουν πλάκες για παγίδευση πουλιών, όπως ήδη αναφέραμε σε προηγούμενο αφήγημα…

Ετσι περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους τα αγόρια στο μικρό βοσκοχώρι στις παρυφές των Μαδάρων, όμως με τον τρόπο αυτό δημιουργούσαν, έβαζαν το μυαλό τους να δουλεύει συνεχώς, χαίρονταν την απλόχερη μάνα-Φύση, μεγάλωναν με τρόπο φυσικό, δημιουργικό, προσοδοφόρο στη διανοητική τους –εν γένει- ανάπτυξη.  Ο ασπρομάλλης σήμερα Γιάννης τα αναστοράται όλα τούτα και θλίβεται σαν βλέπει τα παιδόπουλα της εποχής να μεγαλώνουν παθητικά, με γεμάτα τα παιδικά τους δωμάτια με παιχνίδια επίζηλα της σύγχρονης τεχνολογίας, χωρίς όμως να παίζουν με κανένα, καθώς έχουν βαρεθεί τα έτοιμα…Δεν δημιουργούν, δεν πρωτοτυπούν! Με το i-phone στο χέρι, το tablet ή μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, αποχαυνώνονται στα έτοιμα!  Αλήθεια, τι προσωπικότητες θα γίνουν;   Τι χαρακτήρες θα δομήσουν;  Τι άνθρωποι θα διαμορφωθούν;  Απορίες!….

Παραπομπές:

1. 1. Πίτυκας: Φλούδα πεύκου. Από το υποκοριστικό πιτύκ-ι του αρχαϊκού ουσιαστικού πίτυς-ιος = πεύκο. (Πηγή: Αντώνη Β. Ξανθινάκη. 1996. Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Δυτικής Κρήτης).

2. Ο μικρός Γιάννης, όταν ενηλικιώθηκε κι έγινε φοιτητής στη Θεσσαλονίκη, είχε κατασκευάσει ένα σταχτοδοχείο από πίτυκα, που το είχε μπροστά στο μικρό τραπέζι που μελετούσε. Η θωριά και η οσμή του άψυχου φλοιού, τον έστελνε χιλιόμετρα νότια, στο πυκνό πευκοδάσος που απλωνόταν στα δυτικά του μικρού χωριού του…

3. 3. Ασφεντιλιά, αρχ. ασφόδελος: Ποώδες φυτό που φυτρώνει σε άγονα, πετρώδη εδάφη. Ανήκει στην οικογένεια των λειριιδών ή λειριανθών. Πρόκειται για φυτά κονδυλόριζα  με φύλλα μακρουλά, μυτερά και λευκά ή κίτρινα άνθη.  Σύμβολο πένθους στην αρχαιότητα.  Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, οι ψυχές τρέφονταν στον `Αδη με τους κονδύλους των ασφόδελων, γι’ αυτό κατοικούσαν σε «ασφοδελόν λειμώνα», τόπο δηλ. γεμάτο ασφόδελους, όπου περιφέρονταν μόνιμα οι σκιές των νεκρών. Στην τοπική ντοπιολαλιά, είναι γνωστός ως “ασφεντιλιά”.

4. 4. Και έγινε αεροπόρος, αρχηγός σμήνους μαχητικών στον πόλεμο της Κύπρου το 1974.

5. 5. χαρχάλα: Σφεντόνα με λαβή δίχηλη. Από το χαλ-χαλ-α (δωρ. χαλά, αττ. χηλή=νύχι ζώων) με αναδίπλωση του θέματος χαλ-και τροπή του πρώτου λ σε ρ (επειδή υπάρχουν δύο λ στην ίδια λέξη).

(Πηγή: Αντώνη Β. Ξανθινάκη. 1996. Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Δυτικής Κρήτης).