Οι χοροί της Κρήτης είναι αρκετοί. Ορισμένοι απ’ αυτούς είναι τοπικοί, χορεύονται δηλαδή μόνο σε κάποιο συγκεκριμένο χωριό ή επαρχία. Άλλοι πάλι με μικροδιαφορές από τόπο σε τόπο του νησιού. Αυτές οι παραλλαγές δεν είναι λάθος όταν δεν ξεφεύγουν από την παράδοση.
Η Κρήτη λόγω του οτι περικλείεται από θάλασσα δέχτηκε ελάχιστες επιδράσεις από άλλα μέρη. Παρά τις δύσκολες εποχές που πέρασε το νησί από τους κατακτητές, κατάφεραν να διατηρήσουν με ευλάβεια τα παραδοσιακά έθιμα όπως π.χ το χορό, τη μουσική, τη φορεσιά κλπ. Η λύρα μην ξεχνάμε οτι επι ενετοκρατίας απαγορευόταν γιατί ανέβασε το ηθικό των Κρητών και θεωρούνταν φοβερότερη του τόξου. Αλλά και επί τουρκοκρατίας η λύρα για τον ίδιο λόγο απαγορευόταν στους χριστιανούς. Οι μόνοι που είχαν δικαίωμα να παίζουν φανερά ήταν οι τουρκοκρητικοί, οι οποίοι εισήγαγαν διάφορες λέξεις τουρκικές στις μαντινάδες τους, όπως σεβντάς, μπαξές, αμάν-αμάν. Λέξεις που ακούγονται ως τις μέρες μας. Σ’ αυτούς οφείλουμε όμως το οτι η κρητική μουσική δεν εξαφανίστηκε.
Ο χορός εκφράζεται από το χορευτή μέσα από τα σταθερά βήματά του, την αντοχή του, τη δεξιοτεχνία του, τις εσωτερικές του παρορμήσεις, όπως την αγάπη, το πόνο, τη χαρά. Χορός δεν είναι όμως μόνο τα βήματα, οι κινήσεις και τα συναισθήματα του χορευτή, κυρίως όταν πρόκειται για παραδοσιακό σύλλογο, είναι η φορεσιά του, οι μουσικοί, οι τραγουδιστές.
Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά απ’ ότι ήταν πριν μερικά χρόνια. Από τα λίγα που γνωρίζω κάτι δεν πάει καλά. Έτσι για να έχω μια καλύτερη εικόνα απευθύνθηκα σ’ ένα παλιό λεβέντη χορευτή της δεκαετίας του 1970, τον κ.Αναστάσιο Μπολώτη του Ηλία, ο οποίος ήταν χορευτής στον «Παγκρήτιο σύλλογο Κρητικής παράδοσης» με πρόεδρο τον Ευτύχη Μαυρογέννη, γενναίο υπερασπιστή της παράδοσης, όπου η Κρήτη οφείλει πολλά σ’ αυτόν και στους χορευτές του.
Ρώτησα λοιπόν τον κ.Μπολώτη να μου πει πως ήταν τότε ο χορός σε σχέση με το σήμερα στους παραδοσιακούς συλλόγους.
– ‘Ηταν τελείως διαφορετικά οτι έχει σχέση με το χορό, τις στολές, τη μουσική. Ο συρτός για παράδειγμα χορεύεται πάντα χαμηλά, γι αυτό λέγεται συρτός, ποτέ με τα πόδια ψηλά. Όταν έχεις δίπλα σου γυναίκα, ποτέ δεν κάνεις φιγούρες, ούτε όταν χορεύουν γυναίκες με άντρες μαζί. Ποτέ γυναίκα δεν έσερνε (πρώτη) το χορό. Ούτε γυναίκα να είναι στο τέλος του κύκλου (κοντούρα). Ο άντρας χορευτής, ποτέ δεν πρέπει να έχει μακριά μαλλιά. Τα μαντήλια τους πάντα να έχουν το ίδιο δέσιμο. Τα κουμπιά στο πουκάμισο να είναι πάντα κουμπωμένα, το ίδιο και τα μανίκια. Όταν κατά τη διάρκεια του χορού κάποιο κεφαλομάντηλο λύσει ή κάτι άλλο πάει στραβά, ο χορευτής πρέπει ν’ αποχωρήσει στη στιγμή. Και αυτό γιατί ίσως κάποιος να τραβά φωτογραφίες ή κάποιος από τους θεατές να είναι μελετητής παραδοσιακών ενδυμασιών και να σχηματίσει λανθασμένη εντύπωση. Παλιά η αντρική, αλλά κυρίως η γυναικεία στολή ήταν απλή. Δεν είχαν καμιά σχέση με τις σημερινές όπως στις γυναίκες η Ανωγειανή στολή. Ποτέ στην αντρική φορεσιά το πουκάμισο δεν ήταν άσπρο. Έτσι ήταν τότε, πιο απλά, αλλά πιο κοντά στο γνήσιο, πιο ανεπηρέαστα, πιο αγνά.
Προσωπικά πιστεύω οτι αυτή η λοξοδρόμηση από το παλαιό δεν έγινε εσκεμμένα, αλλά είναι αποτέλεσμα ενός ανταγωνισμού μεταξύ των σχολών για δημιουργία εντυπωσιασμού. Αυτό όμως έχει σαν αποτέλεσμα να ξεφεύγουν από τη παράδοση γιατί οι πρόσθετες φιγούρες στο χορό για τέρψη των θεατών ειναι λοξοδρόμηση. Η προσθήκη και άλλων σύγχρονων οργάνων, δεν εκπροσωπεί τη παράδοση. Παίζετε ότι θέλετε, όπως θέλετε, τα τραγούδια της Κρήτης γιατί η μουσική δεν έχει σύνορα, πάρετε και δώσετε. Όταν όμως φοράτε τη κρητική στολή άντρες και γυναίκες, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Δεσμεύεστε , υποχρεούστε να είστε σε μια πειθαρχία όπως η παράδοση ορίζει. Γιατί διαφορετικά έχω το δικαίωμα, εγώ, να σας ονομάζω κρητικά μπαλέτα χορού, που εκπροσωπείτε το σήμερα και όχι την παράδοση, είτε αφορά το χορό, είτε τις στολές, είτε τη μουσική, που είναι αλληλένδετα μεταξύ τους.
Μιχάλης Γ.Κελαϊδής
